Morgunblaðið - 13.06.1964, Blaðsíða 15

Laugardagur 13. júní 1964
MORGUNBLADID
15
^ y/ ■* ■
eftir Erlend Jónsson

HVERNIG þarí landslag að
vera til að teljast fagurt? Um
það má deila. En að deila um
það væri tilgangslaust, því að
svo misjöfn eru viðhorf
manna, svo ólíkt er mat þeirra
á fegurð yfirleitt. Mörgum
þykir fagurt í átt'högum sín-
um, þó aðrir sjái þar enga
fegurð. Sumir kunna bezt við
sig nærri brimróti og öldunið.
Aðrir vilja hafa víðerni lands
í öllum áttum. Sumir dásama
mikilleik auðnarinnar, „þar
sem aldrei á grjóti gráu gull-
in mót sólu hlæja blóm.“
Aðrir sjá enga fegurð í auðn-
inni, en una sér bezt innan um
blómskrúð og trjákrónur.
En þrátt fyrir margvísleg
viðhorf eru staðir, þar sem
svo margt sameinast, stórt og
smátt, að menn geta ekki ann-
að en hrifizt. Einn þeirra
staða er Ásbyrgi í Keldu-
'hverfi. Þar sameinast hið stór
brotna og fírigerða, grófa og
mjúka, betur en annars stað-
ar á landi hér, enda er Ás-
byrgi sannkölluð furðusmíð
náttúrunnar.
Ef lýsa ætti Ásbyrgi fyrir
manni, sem hvorki hefði heyrt
um það getið né séð af eigin
raim, mætti segja, að það
væri eins og fremur lítill dal-
ur, sem umlukinn væri þver-
hníptum' hamraveggjum í stað
aflíðandi hlíða. Hamraveggirn
ir lykja um það á þrjá vegu;
það er aðeins opið til norðurs,
en þar liggur leiðin af þjóðveg
inum inn í Byrgið. Hamra-
veggirnir eru lægstir við
mynni, en hækká, er innan
dregur. Byrgið mun einnig
vera breiðast vig mynni, en
mjókkar, eftir því sem innar
kemur; unz það lokast í fag-
urlega skeifumynduðum boga.
Eyja eða tunga gengur noklk-
uð inn eftir Byrginu miðju og
hækkar nokkurn veginn jafnt
og veggir Byrgisins.
Gapandi gjár og þverhníptir
hamraveggir finnast víða á
land^hér, og eru margir stað-
ir nafnkunnir, þar sem því-
líkar rúnir eru ristar í ásjónu
landsins. En Ásbyrgi sker sig
úr þeim öllum, ekki sizt vegna
reglulegrar lögunar.
Heyrt hef ég, að á Allþingis
hátíðinni 1930 hafi útlending-
ur einn vikið sér að íslendingi
og spurt, hvort Almannagjá
hefði verið gerð af manna
höndum vegna hátíðarinnar.
Sjálfsagt hefur verið spurt í
gamni fremur en af fávizku.
En hvort heldur er, væri skilj
anlegra, að þannig væri spurt
um Ásbyrgi. Almannagjá er
hlykkjótt og óregluleg. En Ás
byrgi er svo stílhreint og
reglulegt, að fremur mætti
gera sér í hugarlund, að það
væri skipulagt á teiknistofu.
Menn hafa að vonum velt
því fyrir sér, hvernig Ásbyrgi
hafi myndazt. Áður var talið,
að það væri gamalt landsig,
og mun það hafa staðið í
kennslubókum þeirra, sem nú
eru orðnir miðaldra. Aðrir
hafa haldið því fram, að það
sé orðið til fyrir vatnssvörf-
un eftir Jökulsá, og hefur í
því sambandi verið bent á,
að rekja má gamlan farveg út
frá núverandi farvegi árinnar
og allt fram á hamrabrún
Byrgisins. Ekki er þó þar með
sagt, að fyrir hafi verið slétt-
ar og misfellulausar grundir,
þegar áin hóf sína seinlegu
iðju að grópa í landið þessa
víðu hamrageil.
Dr. Sigurður Þórarinsson
segir, að „vel megi vera, að
Höfðabungan í Ásbyrgi.
sprungulínur hafi einhverju
ráðið um stefnu vatnsrásanna."
(Nfr. 2. 195«, bls. 101).
En allt um það — eins og
menn trúðu því fyrir nokkr-
um áratugum að Ásbyrgi
væri landsig, er nú hallazt að
því, að það sé að meira eða
minna leyti grafið og mótað
af Jökulsá. En ólíkt hefur þá
verið urn að litast í Bynginu,
þegar kolmórauð áin hefur
bylzt þar niður í fallþungum
fossi, sem hefur líklega verið
ennþá tilkomumeiri en Detti-
foss er nú, og er hann þó að
margra dómi tigrmrlegastur
allra íslenzkra fossa. Þessi
ímyndaði Ásbyrgisfoss hefur
á aldanna rás grafið undir sig
gryfju mikla, og liggur þar
nú eftir spegilfögur tjörn,
sem á sinn þátt í að auka unað
sæld þessa gróðursæla reits.
Menn skýra myndun Ás-
byrgis sem sagt eftir visdómi
jarðfræðinnar. Fyrri tíðar
menn höfðu einnig sína jarð-
fræði, þótt með öðrum hætti
væri. Ekki er ólíklegt, að
landnámsmenn hafi tekið að
velta fyrir sér hvernig þetta
náttúruundur hafi orðig til,
þegar þeir litu það augum
fyrsta sinni. Gg einhvern
tíma varð sú saga til, að Óð-
inn hefði farið um þeysandi
á gæðingi sínum, Sleipni; fák
urinn tyllti þá niður fæti á
Fróni okkar og skyldi eftir sig
þetta hóffar.
Gróður er svo fjölskrúðugur
í Ásbyrgi, að þar munu finn-
ast fleiri tegundir plantna en
á nokkrum öðrum stað á Norð
urlandi, enda hlýtur skjól að
vera þar ,eins og bezt verður
á kosið. Skógur er vænn og
þroskamikill,, skógarbotninn
grasi gróinn og blómum
skrýddur og græn harðbala-
rjóður á milli. Hygg ég, að ó-
víða á landi hér sé unaðslegra
að dveljast í góðu veðri á há-
sumardegi. Hamraveggirnir
standa gneypir á þrjá vegu og
bergmála hin margvíslegu til-
brigði í röddum náttúrunnar.
Skógurinn ilmar í sínu græna,
vaxgljáandi laufskrúði og
blóminn breiða úr sínum lit-
fögru krónum. Og mitt í þess
ari umgerð starir tjörnin sínu
óræða auga til himins. Kyrrð
hennar leiðir hugann að eilífð
inni sjálfri.
Áður fyrr, meðan aðalleiðin
til Austurlands lá um Keldu-
hverfi, var Ásbyrgi við al-
faraleið. En eftir að vegur var
lagður austur Mývatnsöræfi
og brú gerð á Jökulsá hjá
Grímsstöðum á Fjöllum, beind
ist aðalumferðin eftir þeim
vegi, enda er sú leið miklum
mun styttri.
En sá, sem fer um Norður-
og Austurland og á sjálfur ráð
á farartæki sínu, ætti ekki að
skoða hug sinn um að fara
nyrðri veginn í annarri leið-
inni og það munu líka flestir
gera. Og margir, sem ferðast
um Norðurland, hafa þennan
hring sem leiðarenda.
Og það er fleira en Ásbyrgi,
sem vert er.að staldra við á
þessum slóðum. Enginn fer
þarna um án þess að nema
staðar við Dettifoss. Hrjóstr-
ugt er þar austan árinnar, en
vestan hennar eru margir
fagrir staðir. Þar mun ekki
vera eins greiðfært litlum bif-
reiðum, en Ferðafélag íslands
hefur oft farið þá leið með
ferðahópa.
Axarfjörður er þekkileg
byggð, og það eru notaleg
viðbrigði að koma ofan af grá
um og eyðilegum Hólssandi og
sjá fyrir sér grænt gras og
finna ilminn af birkilaufi.
Kelduhverfi væri sjálft ær-
ið fögur sveit, þótt Ásbyrgi
væri ekki til að prýða það.
Þar er svo vítt um að litast,
að ekki er hætta, að ferða-
langurinn finni til innilokun-
arkenndar.
Milli Kelduhverfis og Húsa-
víkur var áður farið um
Reykjaheiði, langan fjallveg
og — leiðinlegan að sumum
fannst. Margt ber þó fyrir
augu á þeirri leið, og tilkomu
mikið er að horfa vestanvert
af heiðinni inn til dala, yfir
til Kinnarfjalla og út til
Grímseyjar, sem rís úr hafi í
bláma fjarlægðarinnar.
Nú hefur verið lagður vegur
alla leið út fyrir Tjörnes, og
er það auðvitað heppilegri
leið, þegar haft er í huga, að
Reykjaheiðin er allsnjóþung.
★
Einar Benediktsson var á
uppvaxtarárum sínum heimil-
ilisfastur í Þingeyjarsýslu, þar
sem faðir hans var sýslumað-
ur. Einar ferðaðist mikið um
héraðið, þar á meðal í embætt
iserindum, þegar hann var
fulltrúi föður síns. Hann tók
sér fyrir yrkisefni stórfeng-
legustu og fegurstu staði þess,
og eru þeir flestir nærri þeirri
leið, sem hér er drepið á. í
þessum kvæðum kemur hvort
tveggja fram, hrifning á land-
inu og metnaður fyrir hönd
þjóðarinnar. Eitt þessara
kvæða er Sumarmorgunn í
Ásbyrgi.
Einar var stórbrotinn per-
sónuleiki, og eðli sínu sam-
kvæmt hreifst hann af hinu
mikilfenglega í náttúrunni. En
honum sást ekki heldur yfir
hið smáa, fíngerða og yndis-
lega. í upphafi kvæðisins lýs-
ir hann umhverfi því, sem
blasir við augum innan sjón-
deildarhrings, en síðan kemur
hann að sjálfu Ásbyrgi. Hér
skal tilfært eitt erindi kvæð-
isins, þar sem hann getur sög-
unnar um Óðin og Sleipni:
Sögn er, að eitt sinn um úthöf
reið
Óðinn og stefndi inn fjörðinn.
Reiðskjótinn, Sleipnir, á röð-
ulleið,
renndi til stökks yfir hólmann,
á skeið,
spyrnti í hóf, svo að sprakk
við jörðin, —
sporaði byrgið í svörðinn.
Kvæðinu lýkur svo, eins
og fleiri kvæðum Einars, á
hugleiðingum um framtíð
þjóðarinnar.
★
Sumarið 1942 kom ég fyrst
í Ásbyrgi. Þar var þá skemmti
samkoma, og man ég ekki bet
ur en hún væri tengd minn-
ingu Kristjáns Jónssonar, sem
fæddist í Krossdal í Keldu-
hverfi hundrað árum áður.
Fjöldi fólks sótti skemmtun
þessa, og fannst mér þá, að
ákjósanlegri samkomustað
væri ekki hægt að hugsa sér.
Raddir og hljómar bergmál-
uðu frá hamraveggjunum, og
hvarvetna um skóginn var
fólk á ferli. Dans var stiginn
af miklum móði á afgirtum
danspalli og leikið fyrir á
harmoniku. Fólk naut í senn
félagslegrar samveru og un-
aðs sumarnáttúrunnar.
Nokkrum vikum síðar kom
ég aftur í Ásbyrgi ,og var þá
sumri tekið að halla. Þar voru
þá fáir á ferli, engin harmon-
ika þanin, enginn dans á palli,
engar raddir og enga hlátra
að heyra. Mér fannst þessi víði
hamrasalur koma mér ein-
hvern veginn öðru vísi fyrir
sjónir en fyrr um sumarið.
Það lá við, að manni yrði
hverft við að heyra sína eig-
in rödd bergmála frá þessum
þverhníptu bjargþiljum'. Gróð
urinn var tekinn að sölna,
brátt mundi haustið koma og
laufið falla af greinum
trjánna.
En söm var fegurð Ásbyrg-
is þann friðsæla síðsumardag.
Á slóðum Ferðafélagsins
Skólauppsögn ■ Skógum
HÉRAÐSSKÓLANUM að Skóg-
um var sagt upp sunnudaginn 31.
maí. Skólastjórinn, Jón R. Hjálm
arsson, flutti yfirlit yfir skóla-
árið og lýsti prófum. Á vetrinum
voru llil nemendur í skólanum
og luku 109 vorprófum. Skóla-
Btarf hafði gengið að óskum,
heilsufar nemenda yfirleitt verið
eott, námsárangur prýðilegur og
félagslif mikið og blóimlegt.
Við skólauppsögn tóku einnig
til málg þeir sr. Sigurður Einars
•oo í Holti, er verið hafði próf-
dómari, og Björn Fr. Björnsson,
•ýslumaður og formaður skóla-
aefndar.
Gagnfræðapróf þreyttu að þessu
sinni 27 nemendur. Hæstu eink-
unn hlaut Sólrún Ólafsdóttir,
Þvená, Síðu, 8,7« í aðaleinkunn,
og aðra hæstu einkunn fékk Ari
Jónsson, Fossi, Síðu, 8,87.
Landspróf þreyttu 15 nemend-
ur og þeirra hlutskarpastur varð
Gestur Þorgeirsson, Stórólfs-
hvoli, Rang., með 8,82. Aðra
hæstu einkunn fékk Elsa Sveins-
dóttir, Fossi, Síðu, 8,76.
Allmargir nemendur hlutu
bókaverðlaun og voru bækurnar
gefnar af sýslunefnd Rangárvalla
sýslu, sjóði hins trúa þjóns, ó-
nefndum velunnara í Reykjavík
og fleiri aðilum.
Nemendur í 1. og 2. bekk voru
brautskráðir 9. maí. 1. bekkjar-
próf þreyttu 34 nemendur. Efstir
og jafnir urðu þeir Hálfdán Ómar
Hálfdánarson, Seljalandi undir
Eyjafjöllum, og Pálmi Bjama-
son, Árbakka, Landsveit, með
8,74 í aðaleinkunn. Næst þeim
varð Jórunn Eggertsdóttir, Þor-
valdseyri undir Eyjafjöllum, með
8,52.
Unglingaprófi luku 33 nemend-
ur og hæstu einkunn hlaut Erla
V. Adólfsdóttir, Litlu-Tungu,
Holtum, ágætiseinkunn 9.00. —
Aðra hæstu einkunn fékk Sigríð
ur Elín Steinþórsdóttir, Skaga-
nesi, Mýrdal, 8,81.
Mieð þessari skólauppsögn er
lokið 15. starfsári Skógaskóla og
minntist skólastjórinn þess í
ræðu sinni. Hið sama gerði for-
maður skólanefndar. Einnig
ræddi hann nauðsyn skólans á
ai^knu húsnæði og kvaðst vonast
til að senn rættist fram úr þeim
vanda.
Að loknum prófum fóru nem-
endur þriðja bekkjar í skólaferða
lag inn að Landmannalaugum.
Akranesi, 11. júní: —
HUMARBÁTAR, fimm að tölu
lönduðu hér í dag. Afli þeirra
var nauðalítill. Anna og Sæfari
fóru norður á síldveiðar í dag.
Fivelstad, hollenzkt skip er hér
í dag að lesta saltfisk. — Oddur.
Aðalfundur
Félags bifreiða-
innf |yl jenda
AÐALFUNDUR Félags Bifreiða
innflytjenda var haldinn 22. maí,
en þá var jafnframt 10 ára af-
mæli félagsins.
Stjórn félagsins var endur-
kjörin, en han skipa: Gunnar
Ásgeirsson, formaður; Geir Þor
steinsson, gjaldkeri; Friðrik
Kristjánsson, ritari og Egill Vil-
hjálmsson í varastjórn.