Morgunblaðið - 11.10.1964, Qupperneq 20

20
í\ i (ftr '| í§ M 5.i Öi I> Ittt "UO' ** f ..
MORCUNBLAÐIÐ Sunnudagur 11. okt. 1964
— Bæklingurmn
Framhald af bls. 13.
atriði í sérkennum pappírsins
eða bókfellsins, beitingu pennans
og bókbandinu sjást ekki á Ijós-
mynd. Kvarzlampaljós og smá-
sjárljósmyndun bæta þó oft
starfsmöguleika fræðimanna.
Hér kemur venjuleg ljósmyndun
ekki til greina. Ljósmyndun
einnar síðu getur varað nokkr-
ar klukkustundir, og þetta starf
var fyrst hægt að hefja fyrir fá-
um árum.
Svo heppilega vill til, að við
stofnunina starfa viðgerðarmað-
ur og ljósmyndari, sem eru fær-
ir um að rækja þessi vandasömu
verk á einstæðan hátt, vegna víð-
tækrar, tæknilegrar reynslu og
djúpstæðrar „innlifunar" í hið
sérstaka ástand handritanna.
Hvað er unnið við íslenzk
handrit í öðrum löndum?
Hvergi nokkurs staðar fer
fram vinna við íslenzk handrit,
sem á nokkurn hátt fær jafnast
á við það, sem gert er í Kaup-
mannahöfn. Víðast liggja hand-
ritin ónotuð, og vísindamenn um
heim allan viðurkenna, að Kaup-
mannahöfn er alþjóðleg miðstöð
þessara rannsókna, einmitt vegna
handritanna, sem þar eru.
Hvernig er unnið
við hin 12.000 handrit
á íslandi?
Hin u.þ.b. 12.000 handrit, sem
eru í Reykjavík, og hafa að
geyma bæði fornsögur, aðrar
miðaldabókmenntir og nýrri bók-
menntir, liggja í megnustu van-
hirðu og eru rannsökuð að mjög
lrtlu leyti („henligger í yderst
forsþmt stand og er undersþgt
i meget ringe ornfang"). Þ-að
hefur aðeins heppnazt að gera
dreifðar, strjálar og takmarkað-
ar atrennur á stangli að útgáfu
þessa auðuga efniviðar. Þetta þýð
ir, að verulegur hluti íslenzkra
fcókmennta frá 1500-1850 liggur
stöðugt í Reykjavík, órannsakað-
ur og óútgefinn.
Eru vísindalegar for-
sendur fyrir handrita-
rannsóknir fyrir hendi
á íslandi?
Rannsókn og útgáfa handrit-
anna getur ekki átt sér stað,
nema hvort tveggja hvili á breið-
um, vísindalegum grundvelli.
Starfið krefst aðstoðar annarra
vísindagreina, svo sem evrópskr-
ar bókmenntasögu og miðalda-
sögu, og aðgangs að bókum um
bókmenntir, guðfræði og heim-
speki á miðöldum og margt ann-
að. Rannsóknirnar verða' því að
styðjast við aðgang að mjög
Stóru bókasafni.
Hið eina safn nauðsynlegra
bókmennta í veröldinni, sem er
nokkum veginn fullkomið, er í
Konunglega bókasafninu í Kaup-
mannahöfn, og slíkt safn er yfir-
leitt ekki hægt að gera annars,
staðar, heldur ekki á íslandi.
Hvað hefur áður verið
afhent til íslands?
Árna-Magnússonar-nefndin af-
henti árið 1927 nokkur handrit
og bréf, sem Ámi MagnúsSon
hafði fengið að láni og ekki náð
að skila fyrir dauða sinn. Þá
álitu menn útilokað, að seinna
yrði sett fram krafa um meiri
afhendingu.
Bréf þau og handrit, sem af-
hent voru, hafa ekki orðið orsök
neinna vísindastarfa á íslandi.
Til hvað handrita tekur
afhendingar-
frumvarpið?
f afhendingarframvarpinu er
engin skrá um þau handrit, sem
afhenda á. Þó er vitað, að ís-
lenzku samningamennimir komu
með nákvæmlega sundurliðaðar
kröfur, sem taka til meginhluta
íslenzkra handrita í Árnasafni og
Konungsbókhlöðu, og að þeir hót
uðu sérstaklega að slíta viðræð-
unum um afhendinguna, fengju
þeir ekki Konungsbók (Codex
Regius) og Flateyjarbók. Jþrgen
Jþrgensen, danski menntamála-
ráðherrann, lagði til, að þessi
handrit yrðu einnig afhent, þeg-
ar hann stóð frammi fyrir þess-
ari „hótun“.
Hvað er Konungsbók
(Codex Regius)?
Handritið „Codex Regius af
Sæmundareddu" hefur að geyma
30 kvæði og kvæðabrot, þeirra
á meðal Völuspá, Þrymskviðu og
önnur kvæði um norræna guði.
Að auki eru í ritinu hetjukvæði
Fúið pappírshandrit frá 17. öld
í Árnasafni.
með efni úr hinum germanska
sagnaheimi, t.d. um Völund smið
og Atla konung. Það er þannig
undirstaða undir þekkingu okk-
ar á fomgermanskri og norrænni
goðafræði og sagnfræði.
Því var slegið föstu, þegar af-
hendingarfrumvarpið var lagt
fram, að þetta rit væri ekki í
flokki þeirra handrita, sem kall-
azt gætu „íslenzk menningar-
eign“, en hinir íslenzku úrslita-
kcotir tóku til Konungsbókar,
sem telja má mestan handrita-
dýrgrip í Danmörku.
Hvað er Flateyjarbók?
Flateyjarbók er mikið safn af
norskum konungasögum og hefst
á Ólafs sögu Tryggvasonar. Hin
alþjóðlega frægð bókarinnar er
þó aðallega að þakka hinni ein-
stæðu frásögn um ferðir Norður-
landabúa til Grænlands og Vín-
lands (Norður-Ameríku). Þetta
handrit er lika því aðeins tekið
með í afhendingarfrumvarpinu,
að minnzt ér á það í úrslitakost-
um íslendinga.
Hvað stendur á bak við
afhendingarkröfuna
frá 1961?
Þótt íslenzkir stjórnmálamenn
hafi viðurkennt, að íslendingar
hafi engan rétt að lögum til ís-
lenzkra handrita í danskri eign,
hafa þeir æ ofan í æ frá lokum
síðari heimsstyrjaldar krafizt
allsherjar-afhendingar handrit-
anna af dönskum stjórnmála-
mönnum. Af íslendinga hálfu hef
ur verið talið, að við slit kon-
ungssambandsins og sambands
hinna tveggja landa hafi Dan-
mörk orðið skyldug til þess að
láta handritin af hendi.
Hvað sjónarmið réðu
úrslitum hjá hinum
dönsku frumvarps-
flytjendum?
Stjórnmálaleg og tilfinninga-
leg sjónarmið hafa ráðið úrslit-
um hjá flytjendum frumvarpsins.
Menn óskuðu að ganga að kröf-
um íslendinga í þeirri von, að
þetta danska boð mundi draga
úr íslenzkri „irritation" gagnvart
Danmörku.
Hvaða sjónarmið réðu
úrslitum hjá andstæð-
ingum frumvarpsins?
Hjá andstæðingum frumvarps-
ins hafa sérfræðileg („faglig”)
sjónarmið ráðið úrslitum. Þeir
vitna til þess annars vegar,
að á íslandi vantar hinar nauð
synlegu, tæknilegu forsendur
þess, að haldið verði áfram að
gera við og varðveita handritin,
að á Islandi skortir hin nauð-
synlegu skilyrði þess, að hand-
ritin verði nýtt, og þá einkum,
að visindaleg fræðsla við heim-
spekideild háskólans í Reykja-
vík takmarkast við íslenzkt mál,
bókmenntir og sögu, og
að íslendingar hafa ekki yfir
að ráða nægilega yfirgripsmiklu,
visindalegu bókasafni.
Hins vegar vísa þeir til þess,
að Kaupmannahöfn hefur öld-
um saman verið miðstöð heims-
ins í norrænum íornfræðarann-
sóknum,
að í Kaupmannahöfn hafa ver-
ið útveguð hin nýtizkulegustu og
vönduðustu hjálpartæki,
að í Kaupmannahöfn er full-
kominn háskóli, þar sem vísinda-
menn og fræðsla er í öllum
greinum, sem nauðsynlegar eru
við handritarannsóknirnar,
að nauðsynleg, bókleg hjálp-
argögn — gömul og ný — eru
til í Kaypmannahöfn.
Hvað annað er varhuga-
vert við afhendingu
handritanna?
Það, sem nefnt hefur verið hér
að framan, er ekki hið eina, sem
er isjárvert og vitnað er til gegn
frumvarpinu um afhendingu.
Einnig er bent á,
að þeirri meginreglu hefur
verið slegið fastri við allar rann-
sóknir um heim allan, að við-
fangsefni þeirra skuli vera kyrr,
þar sem þau eru, og þar sem
vinna við þau er erfðavenja,
að varað hefur verið við af-
hendingu af norskri og sænskri
hálfu,
að afhending mundi geta haft
afleiðingar; sama hve margir var-
naglar væru slegnir til þess að
koma í veg fyrir það eða marg-
ir fyrirvarar gerðir, og
að afhending gerir ráð fyrir
afskiptum af stofnun, sjálfseign-
arstofnun, sem lögmætur eigandi
handritanna stofnaði með erfða-
skrá.
Hví var málinu frestað?
Samkvæmt 73. grein, 2 mgr.,
stjórnarskrárinnar getur þriðj-
ungur þingmanna þjóðþingsins
krafizt frestunar á lokaafgreiðslu
eignarnámslaga, unz kosningar
hafa farið fram. Þegar frum-
varpið var samþykkt sem lög
við þriðju umræðu árið 1961, fór
61 þjóðþingsmaður (af 179 þing-
mönnum; aths. þýð.) fram á, að
afgreiðslu málsins yrði frestað.
Hefur málið víðtæk,
stjórnmálaleg viðhorf?
Sagt hefur verið, að eingöngu
þröng, sérfræðileg sjónarmið
mæli gegn afhendingu. Þetta er,
hins vegar ósatt. Árið 1961 var
unnt að leggja fram mótmæli |
fleiri en 500 vísindamanna, 1
danskra og annarra þjóða, með
mjög stuttum fyrirvara.
Á tímum, þegar hvarvetna er'
viðurkennt, að styðja beri og
efla danskra menntun og þar með
danskar rannsóknir á öllum sjvið- |
um, þarfnast stjórnmálalegir leið ,
togar landsins og vísindamenn j
þess gagnkvæms trúnaðartrausts ;
í ríkari mæli en nokkru sinni
fyrr. Þjóðþinginu getur því ekki
staðið á sama um, að fulltrúar
vísindarannsókna í Danmörku
skuli leggjast sterklega gegn
hugmyndinni um afhendingu.
Hver sendir ritling
þennan frá sér?
„Handritanefndin frá 1964“
kemur opinberlega fram með
þessu riti. í henni eiga sæti full-
trúar ýmiss konar starfsgreina
og vísindagreina, og nefndar-
menn eru félagar í mörgum
stjómmálaflokkum. Flestir nefnd
armanna hafa ekki í atvinnu
sinni nokkurra einkahagsmuna
að gæta I sambandi við það, að
handritin verið áfram í Dan-
mörku.
Nefndarmenn standa ekki að-
eins sameinaðir um þá sannfær-
ingu sína, að afhending yrði
hörmulegur ófarnaður („kata-
strofal"). Annað hefur einnig
sameinað þá: kvíði fyrir þvi, að
ákvörðun í þessu máli eigi að
taka í flýti og án þess að sam-
vinna og trúnaður ríki milli full-
trúa löggjafarvalds, rannsókna-
starfsmei og lögfræðilegrar sér-
þekkingar.
Krafan, sem gera verður til
hins nýkjörna þjóðþings, er, að
fjallað verði um málið með hlið-
sjón af þörfum rannsóknanna
sjálfra og með skilningi á þeim
áhyggjum, sem látnar hafa verið
í ljós af sérfróðri hálfu.
Johs. Brþndlim-Nielsen,
professor, dr. phil.
H. G. Carlsen, landsrets-
sagfþrer.
Erik Dal, fþrstebibliotekar,
dr. phil.
Arild Hvidtfeldt, redaktþr,
dr. þhil.
Erik Jþrgensen, stud. mag.
Erik Kjersgaard, museums-
inspektþr, mag. art.
Kr. Lindbo-Larsen,
stadsbibliotekar.
Agnete Loth, universitets-
lektor, mag. art.
Herluf Nielsen, redaktþr,
cand. mag.
Erling Ladewig Petersen,
amanuensis, dr. phiL
Niels Skyum-Nielsen,
universitetslektor, dr. phifc.
ÞINGHOLTSSTRÆTI 23.
THRIGE
Höfum fyrirliggjandi:
200 — 500 og 1000 kg.
Rafmagnstalíur.
Útvegum meö stuttum fyrirvara allt aS 10 tonna
talíur.
THRIGE er Ireimsþekkt
dönsk framleiðsla.

4 LUDVIC STORF
1
Tæknideild
Sími 1-16-20.
Samkvæmiskjólar
Samkvæmispils
Samkvæmisblússur
Alundco jerseykjólar
Vetrarkápur
Allt nýjar sendingar.
Tnkuverilunin
G U D R V N
Rauðarárstíg 1.
Sími 15077.
Bðastæði við
búðina.