Morgunblaðið - 02.12.1964, Page 15

Miðvikudagur 2. des. 1964
MORGU N BLADID
15
Öryggistilkynning-
ar og slysavarnir
Jökull Jakobsson og Baltasar
„Síðasta skip suður"
Nýstdrleg bók um Breiðafjarðareyjor
eftir rithöfund og teiknara
í NOKKRUM orðum um slysa-
varnir, sem Helgi Hallvarðsson
stýrimaður hjá Landhelgisgæzl-
unni skrifar í Mbl. 26. þ.m., gætir
nokkurs misskilnings sem ég vil
hér með leyfa mér að leiðrétta
svo hann nái ekki að festa rætur.
Öryggistilkynningar
Ég vil strax taka það fram, að
ég er sammála Helga um það er
snertir tilkynningar til sjófar-
enda um siglingahættur; og hann
á þakkir skildar fyrir að hreyfa
þarna máli, sem skapar öryggis-
leysi og sem er opinberri þjón-
ustu til vanvirðu. En það er ekki
rétt að sjómenn eða aðrir hafi
látið þetta afskiptalaust. Far-
manna- og fiskimannasamband
íslands hefur gert um þetta sam-
þykktir og reynt að fá úr þessu
bætt, en meðan það hefur ekki
tekizt er sjálfsagt að linna ekki
látum fyrr en því hefur verið
sinnt.
En þarna eiga hlut að máli
fleiri en Vitamálaskrifstofan.
f>að er engu síður Veðurstofan
og Landhelgisgæzlan. Hvenær
heyrir maður birtar stormfregn-
ir eða að dregin séu upp óveð-
ursmerki í sjávarplássum, sem
þó er alsiða hjá flestum siglinga-
þjóðum. Það sjá allir að það er
lítið öryggi fyrir sjófarendur,
þótt birt sé eftir dúk og disk til-
kynning í útvarpi um að ekki
logi á einhverjum þýðingarmikl-
um vita, að hafís hafi orðið vart
á siglingarleið, eða hættulegt
rekald verið á floti einhvers stað-
ar þar sem mikið er um skipa-
ferðir. Þá kemur það erlendum
skipum að engu gagni, sem ein-
göngu er lesið á íslenzku, fyrir
utan að erlend skip hér við land
hlusta ekki að öllu jöfnu á ís-
lenzka útvarpið.
Þetta á að senda út á öllum
kalltíma strand-loftskeytastöðv-
anna og gera það að minnsta
kosti bæði á íslenzku og ensku,
sem orðin er að alþjóðlegu firð-
máli. Þetta gerir Slysavarnafé-
lagið þegar það þarf að koma
tilkynningum á framfæri til allra
skipa. Reykjavíkur radíó hefur
þannig fjórum sinnum á sólar-
hring fastar útsendingar á veð-
urfregnum bæði á íslenzku og
ensku, kl. 0,530 — 11,30 — 17,30
cg kl. 23.30 G.M.T. Þetta er sá
staður og stund sem senda á út
tilkynningar um siglingahættur
til skipa, og vegna íslenzku skip-
anna ætti einnig að lesa upp í
útvarpinu jafnoft, til frekari
áréttingar.
Erlendu skipin hlusta mjög
ttööugt á þessar útsendingar.
Hafi það komið fyrir að þeim
hafi seinkað eða þær fallið nið-
ur af einhverjum ástæðum hafa
skipin óðar kallað strandstöðina
upp og spurt hverju það sætti.
Én radíó-strandstöðvarnar geta
ekki sent út aðvaranir um þær
siglingahættur, sem þær fá ekki
ueina vitneskju um. Þess vegna
er þörf á einhverjum ábyrgum
•ðila til að safna þessum frétt-
um og koma þeim á framfæri,
sömuleiðis tilkynningum um ferð
ir skipa ef tilkynningarskyldu
verður komið á. Ég get verið
sammála því að rétti aðilinn til
þessa sé landhelgisgæzlan og þá
ekki sízt hvað snertir vitatilkynn
Jngarnar, þar sem vitamál og
landhelgisgæzla eru undir sama
þaki. Það er aldrei gott þegar
hægri höndin veit ekki hvað hin
vinstri gerir. f fyrrasumar kom
það fyrir, að eitt af stóru
skemmtiferðaskipunum sem hing
að komu ætlaði norður fyrir land.
Það kallaði loftskeytastöðina
upp og spurði hvort nokkrar ís-
fregnir væru fyrir Norðurlandi.
Loftskeytastöðin kvaðst engar til
kynningar hafa fengið um það.
Skipið hélt áfram en hitti fyrir
ís og varð að snúa við. Daginn
eftir kom svo ísfregnin í út-
varpinu.
Útbúnaöur á kistum undir
björgunarbáta
Helgi segir réttilega að í sam-
bandi við þær verði að hafa betri
umbúnað og telur nauðsynlegt
að þarna komi einhver uppfinn-
ingamaður til skjalanna. Svo
vandasamt er málið þó ekki. Það
eru til ágætar kistur eftir er-
lendri og innlendri fyrirmynd
með ágætis umbúnaði til að losa
bátinn í skyndi. Gallinn er bara
sá að það hefur viðgengizt að
hafa þetta ekki í lagi nema þar
sem sérstök pössunarsemi ríkir.
Það þarf betri umgengni og betra
eftirlit. Slysavarnafélagið hefur
skrifað skipaeftirlitinu um þetta
og fengið góðar undirtektir um
að með þessu verði fylgzt.
Öryggisloftventill á gúmbátum
Þá ræðir Helgi um öryggisloka
á gúmbátum. Orðrétt segir hann:
„En þó svo þessi björgunarvon
sjómannsins (gúmbáturinn)
kæmi fljótandi upp á yfirborðið,
er önnur hindrun fyrir hendi,
sem orðið hefur mörgum sjó-
manninum að fjörtjóni, og verð
ég að lýsa undrun minni yfir
því að hvorki skipaskoðun né
Slysavarnafélagið, sem teljast
eiga forvígisaðstoð á sviði björg-
unarmála, skuli ekki hafa látið
gera sérstakar ráðstafanir í sam-
bandi ‘við björgunarbáta, eftir að
bátur frá Hornafirði fórst fyrir
tveimur árum, en þá kom það
fyrst í ljós sem hefur endurtekið
sig, að það er erfiðleikum bund-
ið að ná því átaki á snúruna sem
opnar fyrir kútana, sem blása
upp bátinn, þegar það þarf að
gerast í sjó við erfiðar aðstæð-
ur, eins og í stórsjó. Þeir sem
annars mundu bjargast gætu ver-
ið horfnir áður en það tækist.
Það hlýtur að vera hægt að setja
á kútana öryggisloku, sem hægt
er að opna fyrir með höndunum,
ef slíkt kemur fyrir sem að ofan
greinir, og er ekki að efa að
slíkur öryggisútbúnaður getur
bjargað mörgu mannslífi.“
Svo mörg eru þau orð. En höf-
undur virðist bara ekki vita að
það er fullkominn öryggisloki á
bátunum. Það er því á valdi
þeirra, sem pakka bátana og sjá
um umbúnað á þeim, hvort hægt
er að blása bátana út án þess að
þurfa að draga út alla línuna. Til
þess þarf aðeins smáspotta með
handfangi, sem nær út fyrir um-
búðirnar. Það er nauðsynlegt að
einhver af yfirmönnum skipanna
sé viðstaddur þegar pakkaðir eru
gúmbátar skipsins. Þeir kynntust
þá bátunum betur og gætu frætt
félaga sína um umbúnaðinn á
þeim og gætu jafnvel búið um
enn betur ef þeim sýnist. Skipa-
eftirlitskröfur eru aðeins lág-
markskröfur, í mörgum tilfellum
er hægt að hafa umbúnaðinn
betri.
Venjulega er ekki nema einn
loftkútur í báti. Bezt væri og
hálfu meira öryggi að hafa loft-
kútana svo og tengja fangalín-
una við annan en handfangið við
hinn. Það er margt sem þarf að
gera gúmbátum til góðs svo vel
sé. Fyrir utan tvenna kúta, þarf
að vera á hverjum báti öryggis-
gjörð og átakateygja, gott ljós-
merkjasenditæki, radíósendir og
umfram allt íslenzk ullarföt og
ullarvoðir. En þýðingarmest af
öllu vildi ég segja að væri að
sjómenn væru klæddir björgun-
arbeltum í vondum veðrum eða
hefðu þau við hendina við vinnu
sína. Eins og þetta hefur verið,
er ófremdarástand.
Hræddur er ég um að öryggis-
eftirlit á skipum verði aldrei í
lagi fyrr en tekin verði upp að-
ferð Bandaríkjamanna að láta
landhelgisgæzluna annast þetta
eftirlit í rúmsjó og senda þau
skip heim, sem hafa þetta ekki í
lagi. Þarna er verðugt verkefni
fyrir okkar eftirlits- og björgun-
arskip til viðbótar landhelgis-
gæzlunni. Um þetta hafa jafnvel
verið samþykktar tillögur á fund
um slysavarnadeilda.
Landhelgisgæzlan og
Slysavarnafélagið
Helgi Hallvarðsson ræðir nókk
uð samstarf þessara aðila í slysa-
tilfellum. Það grundvallast í höf-
uðatriðum á samningum og sam-
eign á björgunarskipum, sem
landhelgisgæzlan sér um rekstur
á og stjórnar og þeirri sjálf-
sögðu skuldbindingu beggja að-
ila að veita alla mögulega aðstoð
í neyðartilfellum. Aldrei hefi ég
vitað um neinn árekstur í því
sambandi, enda óhugsandi þar
sem hvorugur liggur á liði sínu.
Komið hefur fyrir að Landhelg-
isgæzlan hefur ekki getað veitt
hjálp á þeim stað og stund sem
umbeðið var og hefur félagið þá
þurft að leita til annarra, sem þá
jafnan hafa verið fúsir til hjálp-
ar ef þeir hafa getað og er öll sú
hjálp ómetanleg.
Landhelgisgæzlan og Slysa-
varnafélagið hafa starfað saman
með góðum árangri oft og tíðum,
í öðrum tilfellum þurfa þessar
stofnanir ekki á hvor annari að
halda. Eins og er getur þjóðin
án hvorugrar verið. Slysavarna-
félagið hefur verið aflvakinn í
slysavarna- og björgunarmálum.
Fyrir tilstilli þess hafa björgun-
arskipin verið byggð, fengnar
sjúkraflutninga- og leitarflugvél-
ar og björgunarstöðvum verið
komið upp hringinn í kringum
landið. Síðast en ekki sizt hefur
félagið komið á fót marghliða
slysavarnastarfsemi með sam-
stilltum huga fólksins og ótal
hjálpfúsum sjálfboðaliðum á
hverju strái og ávallt viðbún-
um.
Helgi vill flokka þessa starf-
semi í nr. 1 og 2. I slysavarna-
og hjálparstarfsemi á enginn að
vera nr. 2 og sízt af öllu getur
Slysavarnafélagið leyft sér að
vera það.
Það er alltaf gott þegar ungir
menn taka sig fram til að ræða
nauðsynjamálin af þekkingu og
fullri einlægni. Þeir eru alltof
fáir sem það gera. Alltaf vinnst
eitthvað í áttina þegar mál eru
rædd af heilum hug. Hafi Helgi
Hallvarðsson því þökk fyrir
grein sína.
Viðvíkjandi því, sem hann seg-
ir um leitina að hinum týnda báti,
þá leituðu flugvélar Slysavarna-
félagsins og Landhelgisgæzlunn-
ar bæði vel og lengi fyrir utan
mjög yfirgripsmikla leit á landi
með ströndum fram. Það er dóm-
ur allra sem til þekkja að full-
komlega hafi verið leitað af sér
allan grun. Þeir sem að leitinni
unnu lögðu sig í mikið erfiði og
áhættu. Þeir eiga allir alþjóðar-
þökk skilið.
Henry Hálfdánsson.
BÓKAÚTGÁFAN Skálholt hefur
sent á markaðinn mjög nýstár-
lega bók, sem mörgum mun for-
vitni á að glugiga í. Hún heitir
„Síðasta skip suður“ og er eftir
þá félaga Jökul Jakobsson og
listamanninn Baltasar, Gera þeir
þar skemmtileg skil í máli og
myndum einhverju sérkenni-
legasta byiggðarlagi á íslandi,
vestureyjum BreiðafjarSar. Bók-
in er þannig unnin, að rithöf-
undur og teiknari hafa unnið
saman frá upphafi að gerð bók-
arinnar með það fyrir augum að
fá sem bezta og skýrasta heildar-
mynd í máli og myndum af hinu
hverfandi mannlífi Breiðafjarðar-
eyja. Mun það vera í fyrsta sinn
sem bók er unnin á þennan hátt
hérlendis.
„Síðasta skip suður“ fjallar um
Hermann Pálsson:
Sagnaskemmtun fslendinga.
(Mál og Mennlng, 1962).
188 bls. Kr. 195,7«.
HERMANN byrjar á því að full
yrða með réttu að þjóðarskemmt
un Islendinga hafi svo öldum
skifti verið sagnaskemmtun eða
rímna á sveitaheimilum, þannig
að einn maður las sögur eða
kvað rímur í heyranda hljóði. í
inngangi víkur hann að stærð
heimilanna eftir manntalinu
1703 og lýsingum á sagnaskemmt
uninni eftir siðskift.i eftir bókum
Odds biskups Einarssonar, Egg
erts Ólafssonar og Jónasar Jón-
assonar og hnekk þann er hún
beið af Húsagafororðningu Dana
um miðja 18. öld. Engin furða
er þótt smá villur læðist inn í
svo yfirgripsmikla bók. Þannig
hyggur hann (34—35) prjónles
hafi tíðkast frá „öndverðum tíma
sagnarituninnar" en svo var ektki.
Prjónar fluttust á 16. öld til ís-
lands (sjá Þorkel Jóhannesson,
Iðnsögu íslands II 1943). Þessi
villa hefur sennilega engin á-
hrif á rökleiðslu hans né heldur
sú eina unlantekning sem ég
þekki til þess að maður sagði
heldur langa neðanmálssögu eft
ir minni fremur en að lesa hana
upp úr blaðinu. Á írlandi, segir
Hermann, voru sögur ritaðar að
eins fyrir höfðingja en höfðu
lítil eða engin áhrif á munnleg-
ar sögur alþýðumanna þveröf-
ugt við það sem gerðist á ís-
landi. En fyrsta dæmi um sagna
líf eyjamanna eins og það er nú,
rekur sérkennilaga sögu byggð-
arlagsins, lýsir staðháttum nátt-
úrusérkennum og segir margar
kynlegar sögur með persónulegu
ívafi nafngreindra manna.
Jökull Jakobsson er löngu
kunnur höfundur, ekki sízt fyrir
leikrit sitt „Hart í bak“, sem enn
er sýnt. Baltasar en einnig kunn-
ur af teikningum sínum og mynd-
skreytingum í blöðum og tíma-
ritum, og mun óhætt að fullyrða,
að sjaldan hafi sézt listrænni
teikningar á íslenzkri bók, en
hann réð einnig útliti bókarinnar.
„Síðasta skip suður“ er óvenju-
lega vönduð bók að öllum frá-
gangi, prentun og bókbandi;
hún er prentuð í prentsmiðjunni
Odda og bundin í Sveinabók-
bandinu, en Myndamót h.f. ann-
aðist gerð prentmynda.
skemmtun á íslandi, þ. e. að
samdar skrifaðar sögur væru
lesnar fyrir alþýðu telur Her-
mann sögurnar sem sagðar (lesn
ar) voru í Reykhólabrullaupinu
1119, þar sem Hrólfur frá Skálm
arnesi sagði sögu frá Hrómundi
Greipssyni, sem hann hafði
sjálfur saman setta og margar
vísur með. En Ingimundur prest
ur Einarsson, sagði sögu Orms
Barreyjarskálds og vísur marg-
ar. Ennfremur hyggur Hermann
að Ingimundur hafi líkia ritað
Fóstbræðra-sögu, áður en hann
dó 1169. Hinsvegar hefur mér
dottið í hug að höfundur Fóst-
bræðrasögu og Rafnssögu Svein
bjarnarsonar kynnu að vera
einn og sami maður (sem sam-
kvæmt Sturlungu lifði fram um
1228) vegna áhuga beggja á lækn
isfræði og guðfræði, því orðin
sem Hermann tilfærir úr formála
Hrafnssögu á blaðsíðu 135 er
skrifaður nokkurn veginn upp úr
Fóstbræðrasögu 3. kapítula, 133.
blaðsíðu í Fornrita ú.tgáfunni.
Báðir kaflarnir eru um sálfræði
kristinna manna.
Þess skal þó getið að bókin
brýtur mjög í bág við þróunar-
kenningu Nordals um sagnarit-
un, hann og undirritaður trúðu
því að sögurnar í Reykhólabrull
aupinu væru munnlegar sögur,
sem komust á bókfell á íslandi
vegna vandláts smekks Ara, fyrr
en þær lenda í Saxo og síðan
íslenzlsrar fornaldarsögur eftir
1350. Ennfremur ræður Her-
mann hvergi hinn mikilsverða
vitnisburð fyrstu málfræðirit-
geiðarinnar.
Stefán Einarsson.
Sagnaskemmtun
Islendinga