Morgunblaðið - 04.12.1964, Side 15

Morgunblaðið - 04.12.1964, Side 15
Föstudagur 4. des. I9ti MORCUNBLAÐIÐ 15 Með líflegu fdlki Vilhjálmur S. Vilhjálmsson: GRÆR UNDAN IIOI.I.KI HENDI. Setberg. Reykjavík, 1964. 245 bls. í fyrra kom út safn blaðavið- tala eftir Vilhjiálm S. Vilhjálms- •on. 1 straumkastinu hét sú bók og hafði einvörðungu að geyma við- töl, sem Vilhjálmur hafði fyrr og síðar skráð eftir sjómönnum, útvegsmönnum og öðrum, sem á einhvern hátt höfðu starfað að sjávarútvegL Nú er komfð frá hertdi Vil- hjálms annað safn, engu minna. Það er ekki eins og hið fyrra einskorðað við tiltekna starfs- ítétt, heldur eru þar karlar og konur af ólíkustu stéttum og stig'um þjóðfélagsins. Nafn þess- arar nýju bókar er geðfellt. En ekki er það að sama skapi þjált, ef reynt er að fella það inn í lengra mál, því bókin heitir: Grær undan hollri hendi. Hefst hún á formála, og segir höfund- ur þar meðal annars: „Ég hef vali'ð hér viðtöl við 28 menn og konur, sem birzt hafa í blöðum og tímaritum á limliðnum allt að fjórum ára- tugum. Hér er sagt frá fólki úr nær öllum stéttum, konum og körlum, sem búið hefur við hin ólíkustu lífskjör, allt frá hrakn- ingslífi til embættisstarfa, fátæku og umkomulausu fólki, vel efn- uðu og allt þar á milli. Hygg ég að í þessari bók megi sjá lífskjör íslenzku þjóðarinnar í heila öld speglast í einstökum atriðum, smáum myndum, sem að lokum verði að einni heild, — og þar með heildarsögu. Eitt á allt þetta fólk sameigin- legt. Þáð hefur gengt hlutverki sínu af skyldurækni og samvizku semi. Það hefur giróið undan höndum þess.“ Þetta nýja viðtalssafn Vil- hjálms er ekki eins heillegt að efni og það, sem áður er getið. En það er að sama skapi fjöl- skrúðugra. Og þau orð höfund- ar, að þarna „megi sjá lífskjör íslenzku þjóðarinnar í heila öld speglast í einstökum atriðum,“ eru vissulega sönn. Mér kom í hug, þegar ég fletti bókinni, að skemmtilegt væri að eiga slíkar minningar frá kynslóðum fyrri alda, þó ekki væri nema frá næstliðinni öld. Viðtöl erú að öllum líkum það efni dagblaðanna, sem flestir lesa. Og það er ofur skiljanlegt. Þar kemur fólkið til dyranna, eins og það er klætt. Þar kemur fram hið daglega tungutak, eða svo á þáð að minnsta kosti að vera. Þess vegna getur ekkert annað frásagnarform komið í Vilhjálmur S. Viihjálmsson staðinn fyrir vel heppnað viðtal, né heldur kemur viðtalið í stað- inn fyrir nokkurt annað frúsagn- arform, sem áður hefur þekkzt. Ef viðtalsformið er borið sam- an vfð eitthvert annað frásagnar form, kom.a mér helzt í hug seridi bréfin. En þau eru annars eðlis. Auk þess eru þau ekki fyllilega samanburðarhæf, þar sem þau tíðkast nú ekki lengux í svipuð- um mæli og áður. Þegar sú tíð kemur, að fræði- menn fara að grúska í okkar öld, munu þeir ekki finna annan eins sæg sendibréfa og við eigum í fórum okkar frá fyrri öld, til dæmis. Bréf eru ekki lengur í tízku og eiga varla eftir að gegna svipuðu hlutverki og þau gegndu forðum. En í stáð sendibréfa munu fræðimenn framtíðarinnar grafa upp sitthvað annað frá okkar dögum, sem koma mun í góðar þarfir og kannski reynast þeim eins notadrjúgt og okkur reyn- ast bréfin nú. Eflaust munu þeir draga viðbölin fram í dagsljósið. Og þá er ég illa svikinn, ef síð- ari tíma fræðimenn finna þar ekki sitthvað, sem þeim þykir fróðlegt um lifnaðarhætti og hugsunarhátt okkar, sem nú lif- um. Það er fátt, sem vi'ð kemur daglegu lífi og starfi á þessari öld og ekki hefur borið á góma í einhverju blaðaviðtali. Viðtölin í hinni riýju bók Vil- hjálms S. Vilhjálmssonar eru skemmtiieg lesning. Og bókin kafnar ekki undir nafni. Það eru manndómsmenn, sem þar eru leiddir fram á sviðið. Að minnsta kosti koma þeir manni þannig fyrir sjónum í viðtölun- um. Og Vilhjálmur hefur í heiðri þá gullvægu reglu sagnamanns- ins, að nokkuð veriður að bera til sögu hverrar. Það fólk, sem hann ræðir við, hefur nóg að segja og liggur ekki á því, sem það veit, en blaðamaðurinn mark ar og dregur á land. Eins og áður er getið, kemur þarna fram fólk af ólíkustu stétt um og starfsgreinum. Þarna eru þjóðkunnir menn, sem gegnt hafa vellaunuðum ábyrg'ðarstöðum í þjóðfélaginu. Og þarna er líka fólk, sem óx upp í andlegu og líkamlegu harðrétti og varð að berjast harðri og stundum von- lítilli baráttu til að draga fram lífið. Við nútímamenn þurfum kröftugt ímyndunarafl til að skilja þá baráttu. Einhvern veginn þykir mér hlutur síðar nefnda hópsins merkilegri í þessari bók, og stuðlar margt að því. Höfund- urinn hefur alltaf verið máls- vari erfiðismannanna, þeirra sem vinna hörðum höndum. Vera má, að þeir hafi átt ein- hverja sterkari málsvara. En ég efast um, að þeir hafi átt marga másvara, sem einlægari væru en Vil'hjálmur. Hann skilur þá menn og virðir. Þeir eru hans heima- fólk. Annað má einni.g taka franu Við ættum gnótt heimilda uiu ævir og störf margra embættis- manna, þó sleppt væri öllum við- tölum, sem blaðamenn hafa eftir þeim skráð. En ekki verður það sama sagt um fátækt og um- komulaust fólk eins og það, sem Vilhjálmur S. Vilhjálmsson hef- ur dregi'ð fram í dagsljósið. Margt af því, sem það hefur trú- að honum fyrir og hann síðan skráð og birt, væri að öðrum kosti gleymt og grafið. Viðmælendur Vilhjálms eiga það sammerkt, að þeir hafa lifað í hringiðu starfs og athafna. Og þeir eru líka menn fjörs og lífs- gleði. Þa'ð liggur vel á þessum tuttugu og átta manneskjum, sem hann leiðir fram á sviðið. Það er í stuttu máli sagt við- felldinn og skemmtilegur hópur. Það er engum vorkunn að una sér í þeim félagsskap. Um innri og ytri frágang bókarinnar er það fyrst að segja, að hún er þokkaleg útlits. Fremst í bók- inni eru birtar myndir af sögu- mönnum, og eru þær prentaðar á gljápappír. Prófarkalestur virðist hafa farið í handaskolum. Og einhvers sta'ðar rakst ég á skakkar orðmyndir. Þess konar villur hefði átt að leiðrétta, jafn- vel þó þær hafi á sínum tíma verið skráðar orðréttar eftir sögumönnum. Að lokum er hér útúrdúr: I hvert skipti, sem rætt er um blaðaviðtöl, vefst fyrir manni, hvað nefna skal þann, sem spyr, og þann, sem svarar. Fyrir nokkr um árum tók einhver góðu.r mað- ur upp á að kalla spyrjandainn spyril (af spyrja). Ekki er þa'ð orð fast í málinu, enn sem komið er, en getur orðið það, því það hefur verið tekið upp í hina miklu orðabók Menningarsjóðs. En hvað skal þá kalla þann, sem verður fyrir svörum? Má ekki til samræmis kalla hann sverri (af svara)? SpyriU og sverill — þáð fer ekki svo illa saman — tvö lík orð, stutt og laggóð. Erlendur Jónsson. Einar Pálsson skrifar Vettvanginn í dag. — Hann fjallar um sjónvarp á ís- landi Höfundur gagnrýnir í senn Ke flavíkursjónvarpið og andstæðinga sjón varps yfirleitt — Ennfremur bendir ha nn á „að sjónvarp getur orðið merkasta menningartæki íslendingau — „Við eigum að leggja til atlögu við vandann strax“. í DAG birtir Morgunblaðið grein um „útflutning fræðslu með sjónvarpi.“ Er greinin þýdd úr brezka blaðinu „Observer“ og er að mínu viti eitthvert athyglis- verðasta tillegg sem birzt hefur ( íslenzku blaði um sjónvarps- málin frá upphafi. Greinin í Observer sýnir svo •ð ekki verður um villzt að sjón- varp er nú áð verða merkasta fræðslutæki nútímans, og vissu raunar margir fyrir. Hins vegar hafa umræður um sjónvarpsmál á íslandi að verulegu leyti snúizt um atriði, sem ekkert koma fram kvæmdaratriðum íslenzka sjón- varpsins við. Yfirlýsing „hinna »extíu“ klauf menn á sínum tíma í tvo hópa, þótt lítil efni væru til. Öllum íslenzkum menntamönnum ber saman um, •ð einhliða „menningarinnrás“ eins ríkis kunni að reynast skað- leg til langframa, hins vegar var málið sett þannig fram, að mörg- um þótti miður. Var óg einn þeirra. Þáð sem fæsta óraði fyrir voru hinar geysilegu vinsældir sjón- varpsins sem skemmtitækis. Hefði í rauninni verið sama hvort Ameríkanar eða Zulu-negr •r hefðu sett hér upp sjónvarps- •töð, íslendingar eru nýjunga- gjarnir og framfúsir og hefðu keypt sér tæki án þess að skilja orð í negramáli. Sjónvarp er framtíðin, og ekkert nöldur Sháldssamra sómamanna getur •töðvað framsókn tækninnar, hversu mjög sem glamrað er um þjóðerni og menningu. Þessi orið «ru gatslitin — ekki af illri mein ingu — heldur af ofnotkun. Nú verður ekki lengur déilt um sjónvarpið á Keflavík, með öllu er óhugsandi að snúa aftur. Stór hluti fslendinga þekkir nú sjón- varp af eigin raun, og margir þeirra þekkja, að það getur verið raun að hafa sjónvarp. Innan nokkurra ára verður tæknin komin á það stig, að ís- lendingar geta horft á sjónvarp fná ýmsum löndum. Mér dettur ekki í hug að skrifa „sennilega". þetta er eins víst og áð dagur fylgir nótt. Einstök aðstaða Bandaríkjamanna á Keflavik mun þá hverfa, og aðrar þjóðir keppa við þá um lýðhylli. Þetta er sú menningarinnrás, sem okk ur ber að bregðast við í næstu atlögu, stundin er ekki langt und an. Þess vegna var greinin i Obs- erver tímabær. Sú skoðun er almenn, að ís- lendingum muni aldrei takast að keppa við áðrar þjóðir í sjón- varpsmálum. Er þá yfirleitt vitn- að í gæði amerískra skemmti- þátta og lengd senditíma, hvernig gæti íslenzkur búnaðarþáttur keppt við Perry Mason á laugar- dögum? Er rökleiðsla þessi rétt svo langt sem hún nær — en hún kemur bara hvergi nærri kjarna málsins. fslenzkt sjón- varpsefni táknar alls ekki bún- aðarþætti eða ávarp vegna fjár- söfnunar kvenfélaga. Það tákn- ar hrejnlega, að íslenzk tunga kemur í stað erlendrar. Það væri algjör barnaskapur að sniða framtíðartæki fslend- inga eftir frumbýlingsárum Ríkis útvarpsins. Mannfæð íslendinga kemur í veg fyrir beina sam- keppni íslenzkra skemmtiþátta og erlendra, en islenzkt mál mun alltaf hafa vinninginn yfir það erlenda. Að ætla sér að reka sjónvarp án erlendra þátta væri álíka og að hætta að kaupa syk- og kanel frá útlöndum, enda dett ur engum manni það í hug. Hins vegar vinnst mikill sigur með tilkomu íslenzkrar stöðvar: is- lenzkt mál verður meginstoð merkasta menningartækis nútím- ans — og íslendingar ráða sjálfir efnisvali. Nú er ekki þar með sagt, að íslendingar muni reynast snill- ingar í skipulagningu dagskrár. Sjónvarpið á sjálfsagt eftir að glíma við margháttaða örðug- leika fyrstu árin og þá án vafa verða fyrir talsverðum árásum. En — kæru bræður — við hvað er að keppa? Hvað eftir annað tala íslenzk blöð um gæði amerískra sjón- varpsþátta. Ef þættir Keflavíkur stöðvarinnar eru gagnrýndir, má jafnvel búast við, að pólitík búi að baki. Ég ætla að leyfa mér að brjóta þetta tabú og ræskja mig í átt til vina vorra, Banda- ríkjamanna. Mér finnst dagskrá þeirra fyrir neðan allar hellur. Ekki vegna okkar, heldur vegna þeirra sjálfra. Mér mundi aldrei detta í hug að blanda mér í dagskrármál Bandaríkjamanna sem fslending- ur. Ég tala hér sem eindreginn stuðningsmaður vestrænnar sam vinnu, ekki sem einnar þjóðar þegn við annarar Þjóðar stjórn. Evrópa er nú öll að brá'ðna I eina deiglu, framtíðin bendir öll til stærri ríkisheiida en hingað til hafa þekkzt, og þróunin er miklu örari en flesta menn grun- ar. Ég tala því hér sem einn vest rænn maður við annan. Bandaríkjamenn hafa yfir að ráða miklum mannafla og geypi- fé. f Bandaríkjunum eru sumar beztu hljómsveitir heims, þar er menningarframsóknin örust á ýmsum sviðum, þar eru næg auðæfi til að framleiða bezta sjónvarpsefni veraldar. Ef slíkt sjónvarpsefni er framleitt þar þá nær fátt af því ströndum íslands. Dagskrá Keflavíkursjónvarps- ins auðkennist af flatneskju vall anna í Texas. Mikfð er látið af einstökum stjörnum sem prýða sumar dag- skrárnar. Danny Kay stjórnar heilum þætti, menn eins og Jack Parr og Ed Sullivan kynna þekkta skemmtikrafta. Þetta er gott svo langt sem það nær, en dagskrá sem sett er saman á þennan hátt er óskaplegt þunn- meti. Það má líkja þessu við að éta brjóstsykur í allan mat. Það sem ég get aldrei nógsamlega undrazt, er hvers vegna í ósköp- unum stjórn Keflavíkursjónvarps ins sníður ekki dagskrána við hæfi fullorðins fólks. Það ligig- ur við, að gáfulegasta prógramm- ið sé boxkeppnin á föstudögum. Einstaka sinnum sjást fræ'ðslu- þættir, og þá kippast menn við. Þetta er þá hægt, þega.r öllu er á botninn hvolft. Hálftíma þætt- ir úr myndasafni Encvclooedia Brittanica eða fræðslumyndir úr stríðinu detta í póstkassann eins og jólakort, þarna er efni sem á erindi til nútímamanna. Það er ekkert grín að sjá bardaga úr síðasta stríði. En það er hollt. Og því fer fjarri, að ég amist við einstökum þáttum í sjálfu sér, þáttum sem skírskota til vissra aldursflokka og skemmtiþarfar. Það er heildin, sem ætlar menn lifandi áð drepa. Þættir eins og „The Untoucha- bles“ og „Combat“ gegna líku hlutverki og leynilögreglusögur, þeir veita mönnum lausn frá önn dagsins, margir þekktustu menn heims lesa slíkar bókmenntir og verður ekki meint af. Sumir eru þessir þættir mjög vel leiknir — ekki sízt Combat eða Defend- ers, sem nú er hætt við, en bar höfuð og herðar yfir aðra skemmtiþætti — en þegar við slíka þætti bætast endalausar leynriögreglusögur ódýrustu teg- undar og eitthvert voðalegasta væl, sem framleitt er úr manns- börkum, þá hlýtur að því að reka, að menn óski eftir kjarn- betra fæði til tilbreytingar. Og slíku fæði þarf fólk á að halda. Þrátt fyrir allan auð Bandaríkj anna verkar sjónvarp þeirra eins og skrumskæling á nútímanum. Ég hef reynt að kynna mér sjón varp hvarvetna sem óg hef kom- ið í Evrópu, og hef ég HVERGI rekizt á aðrá eins dagskrá. Ein- att er vitnað í hlálega stuttan sjónvarpstíma Dana — tvo klukkutíma á dag — en hiklaust JTramKo'M á Kla *r*

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.