Morgunblaðið - 20.12.1964, Page 15

Sunnudagur 20. des. 1964
MOIRGIUINIBIABI®
15
Líður aS jjólem
J Ó L og hátíðahald er á næsta
leiti. Almenningur í sveit og
borg, býr sig undir að njóta til-
breytingar og fagnaðar á heim-
ilum sínum eftir efnum og á-
stæðum eins og jafnan áður. Sem
betur fer, er efnahagur íslenzku
þjóðarinnar nú betri en nokkru
sinni fyrr. Verzlanir eru fullar
af fjölbreyttari varningi en oft-
ast áður, og þótt kaupgetan sé
misjöfn, blandast þó engum öfga-
lausum manni hugur um að hún
er almennt meiri, en áður hefur
tíðkazt.
Þessar staðreyndir þýða að
sjáifsögðu ekki það, að margt
mætti ekki betur fara í íslenzku
þjóðfélagi, en raun ber vitni. Því
miður verður sú staðreynd ekki
sniðgengin, að þensla og jafn-
vægisleysi gerir vart við sig á
alltof mörgum sviðum, og öfl á-
byrgðarleysis og upplausnar eiga
oft alltof léttan leik á borði. Það
er einmitt vegna þess, sem ís-
lenzkt efnahagslíf hefur oft á
undanförnum árum, mótazt af
öryggisleysi, þrátt fyrir stór-
fellda uppbyggingu og aukin
framieiðsluafköst
Þessari þjóð nægir ekki það
eitt, að geta miklast af stórbrotn-
um framförum, ef hana skortir
framsýni og ábyrgðartilfinningu
til þess að tryggja varanlegan ár-
angur þeirra, sem feli það m.a.
í sér, að afkomugrundvöllur
þjóðarinnar sé traustur, , bjarg-
ræðisvegir hennar séu reknir á
heiibrigðum grundvelli, og þjóð-
in fái notið afraksturs þeirra.
Sólarlag t skammdeginu á S eltjarnarnesL.
(Ljósm. Mbt.: ÓI.K.MJ
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard- 19. des.
jnað eðlilegum og skaplegum
þætti.
Hið mikla verkefni framtíðar-
Innar hér á Islandi, er að tryggja
örugga þróun, sem geri þjóðinni
jnögulegt, að lifa farsælu og batn
>*ndi menningarlífi í landi sínu.
Þetta er hollt að hugleiða í
kyrrð hátíða- og hvíldardaga,
þegar þjóðin dvelst við arinn
heimila sinna.
Aldrei meira lesið
Þær staðhæfingar heyrast oft-
lega, að íslendingar, söguþjóðin,
sé að verða frábitin bóklestri, og
eyði nú tómstundum sínum mest
við lestur dagblaða og tímarita,
jafnhliða því, sem þeir hlusti á
útvarp og horfi jafnvel á erlent
sjónvarp, þeir sem þess eiga kost.
Flest bendir til þess að þetta sé
sleggjudómur, sem ekki eigi við
nein rök að styðjast í raunveru-
leikanum. Aldrei hafa komið út
eins margar bækur á íslandi og
síðustu árin. Aldrei hefur heldur
verið keypt eins mikið af bókum,
og hvar sem komið er á heimili
fólksins, til sjávar og sveita,
blasa við bókasöfn með fjöl-
breyttum bókakosti. Það er þess-
vegna óhagganleg staðreynd, að
fslendingar eru í dag mikil bóka-
þjóð. í landinu er gefinn út fjöldi
bóka, sem margar má telja til
merkra bókmennta. Að sjálf-
sögðu eru gefnar hér út lélegar
bækur, og vondar bækur, eins og
allsstaðar annarsstaðar.
Á það bæði við um innlendar
og erlendar bækur, sem hér eru
gefnar út í þýðingum.
En þess ber einnig að geta, að
vaxandi fjöldi íslendinga nýtur
erlendra bókmennta vegna auk-
Innar og almennari málakunn-
íittu. Erlend blöð og tímarit eru
einnig lesin hér í vaxandi mæli,
▼egna stórbættra samgangna við
«n heiminn.
Það er því fjarri lagi, að rækt
Islendinga við bækur fari þverr-
andi. En bókmenntasmekkur
þeirra er auðvitað misjafn, eins
•g allra annarra þjóða.
Kjarni málsins er, að íslend-
Ingar eru enn bókaþjóð, og verða
það vonandi um allan,v aldur.
Samkvæmt skýrslum alþjóða-
stofnana, eru þeir einnig einhverj
ir mestu blaðalesendur í heimi.
Ailt sýnir þetta fróðleiksfýsn
og þekkingaráhuga þessarar litlu
þjóðar, sem háð hefur harða bar-
áttu gegnum aldirnar, fyrir sjálf-
stæðri tilveru í fögru en erfiðu,
landL
Bréf doktors
Valtýs
Ein þeirra bóka, sem komið
hefur út á þessu hausti, og veru-
legur fengur er að, er bókin
„Doktor Valtýr segir frá“. Því
miður skrifaði doktor Valtýr Guð
mundsson ekki ævisögu sína. Að
henni hefði verið mikill fengur.
En nú hafa allmörg sendibréfa
hans verið gefin út í bókarformi,
og hefur Finnur Sigmundsson,
landsbókavörður, séð um útgáfu
þeirra. Kemst hann m.a. að orði
um höfund þessara bréfa í for-
mála, er hann ritar fyrir bókinni:
„Um síðustu aldamót var nafn
Valtýs Guðmundssonar ef til vill
kunnara hér á landi, en nokkurs
annars íslendings, sem þá var
uppi. Stjórnmálastefna hans var
nefnd Valtýska og fylgismenn
hans Valtýingar. Tímarit hans,
Eimreiðin, var þekktasta tímarit
landsins, og átti sinn þátt í að
kynna nafn hans. Nú muna að-
eins aldraðir menn þann styr,
sem stóð um þennan nafntogaða
mann. En saga hans er forvitni-
leg á marga lund. Umkomulítill
smali úr Húnavatnssýslu ryður
sér braut af eigin rammleik, verð
ur háskólakennari í Kaupmanna-
höfn, stofnandi og gefur út fjöl-
lesnasta tímarit landsins, gerist
foringi stjórnmálaflokks, og mun
ar litlu að hann verði fyrstur ís-
lenzkra manna, skipaður ráð-
herra Islands.
Stjórnmálaafskipti Valtýs Guð-
mundssonar hafa sætt misjöt'num
dómum. Því meiri ástæða er til
þess að kynna sér manninn með
kostum hans og göllum. Hann
beið laegra hlut í stjórnmálabar-
áttunnL óg úppskar mirtna en
hann taldi sig hafa rétt á. En
vera má, að þjóðin eigi honum
á ýmsa lund meira að þakka, en
almennt hefur verið viðurkennt.
Um það dæmir sagan á sínum
tíma.
Svo vel vill til, að varðveitt eru
bréfaskipti Valtýs til móður sinn-
ar og sjúpa i Kanada um nær því
hálfrar aldar skeið. I þessum
bréfum talar hann hispurslaust
um eigin hagi og viðfangsefni,
baráttu sína í þjóðmálum, sigra
og ósigra. Að sjálfsögðu kanna
sagnfræðingar á sínum tíma
bréfaskipti Valtýs við samherja
og vini og öll gögn önnur, sem
tiltæk eru, og skipt gætu stjórn-
málaafskipti hans og þjóðmála-
baráttu. Vissulega kennir þar
margra grasa. En betri heimildir
um manninn Valtýr Guðmunds-
son, og þessi bréf til vandamanna
hans, ætla ég að verði torfundn-
ar“, segir landsbókavörður.
„Úr liundatölu í
mannatölu’4
Þessi bréf doktors Valtýs Guð-
mundssonar, eru m.a. sérkennileg
fyrir það, að þau eru öll rituð til
móður hans og stjúpa. Þau eru
skrifuð af óvenjulegri hrein-
skilni, opinská og einlæg. Þess-
vegna geta þau, eins og Finnur
Sigmundsson segir í formála sín-
um, einkar góða persónulega
mynd af manninum, sem skrif-
aði þau. í þeim má lesa baráttu-
sögu umkomulítils sveitadrengs,
sem með ótrúlegum kjarki sigr-
ast á erfiðleikunum, verður há-
menntaður maður, og einn til-
þrifamesti stjórnmálamaður þjóð
ar sinnar.
f fyrsta bréfinu, sem doktor
Valtýr skrifar móður sinni með-
an hann er enn í Latínuskólanum
í Reykjavík, lýsir hann baráttu
sinni við fátæktina, og fyrir því
að komast til mennta og þroska.
Hann lýsir ósigrum sínum og
fyrstu sigrum, og kemst síðan að
orðum á þessa leið:
„Mér líður nú ágætlega, og nú
er ég kominn í mannatölu, áður
var ég í hundatölu“.
Mörgum fátækum og umkomu-
lausum sveitadrengjum á ís-
landi hefur áreiðanlega verið
svipað innanbrjósts og bréfritar-
anum, sem mælti þessi orð í bréfi
til móður sinnar. Við sem lifum
eigum erfitt með að setja okkur
í spor þess fólks, sem á liðinni
öld háði þrotlaust stríð við skort
og erfiðleika, og fjölmargt var
dæmt til þess að lúta í lægra
haldi í þeirri baráttu. En það er
hollt nútímafólki, sem býr við
allsnægtir og öryggi, að minnast
þessarar baráttu forfeðranna,
þekkja þann óbilandi kjark og
þrotlausu seiglu, sem hélt lífinu
í íslenzku fólki fram um aldirnar.
Bréf doktors Valtýs Guðmunds
sonar sanna það enn sem áður
var vitað, að hann var frábær
hæfileikamaður, þrekmenni og
mikilhæfur stjórnmálamaður,
sem markaði djúp spor í sjált'-
stæðisbaráttu þjóðar sinnar á at-
burðaríku tímabili fslandssögunn
ar, þegar nýr tími var að renna
upp og ný tækifæri að skapast
til þess að rétta úr kútnum.
Skattar og skyldur
Þegar þetta er ritað, er verið
að leggja síðustu hönd á af-
greiðslu fjárlaga. — Munu þau
verða endanlega samþykkt áður
en þingi verður frestað, og jóla-
leyfi þingmanna hefst, sennilega
nk. þriðjudag.
Fjárlög'in hækka að þessu
sinni nokkuð, eins og oftast áður.
Fjölbreyttari þjóðfélagsstarfsemi
hefur í för með sér aukin útgjöld
hins opinbera. Þjóðin krefst full-
komnari þjónustu á öllum svið-
um, nauðsynlegra framkvæmda í
þágu atvinnu- og menningarlífs.
Sjálf fjölgun landsmahna krefst
aukinna útgjalda t.d. til mennta-
stofnana, heilbrigðisstofnana,
trygginga og lýðhjálpar.
Af auknum kröfum á hendur
ríkisvaldinu, leiðir svo aukna
tekjuþörf ríkissjóðs. Það er stað-
reynd, sem enginn hugsandi mað-
ur getur sniðgengið. Þjóð sem
vill framkvæma mikið á ör-
skömmum tíma, hlýtur að gera
sér ljóst, að hún verður að borga
fyrir það.
Núverandi stjórnarandstöðu-
flokkar, Framsóknarmenn og
kommúnistar, segja Islendingum
hinsvegar, að þeir geti fengið
stórauknar framkyæmdir á öll-
um sviðum, án þess að tryggja
ríkissjóði jafnframt fé til þess,
að rísa undir framkvæmdunum.
Framsóknarmenn fluttu t.d. við
aðra umræðu fjárlaga, tillögur
um 220 milljóna útgjaldahækkun
fjárlaganna, en sögðust þó vilja
lækka skatta og aðrar opinberar
álögur! Tillögur um sparnað
hafa þeir engar ftutt.
Slík framkoma stjórnmála-
manna í lýðræðislandi, getur
ekki skapað þeim traust, hún
hlýtur þvert á móti, að afhjúpa
ábyrgðarleysi þeirra og getuleysi
til að marka jákvæða stjórnar-
stefnu.
Creiðsla fyrir júní
samkomuiagið
Sú hækkun söluskattsins, sem
ríkisstjórnin hefur flutt frum-
varp um á Alþingi, er fyrst og
fremst afleiðing samkomulagsins
við verkalýðssamtökin á síðast-
liðnu sumri, þar sem gert var ráð
fyrir að reynt yrði að halda'verð-
lagi óbreyttu, með auknum nið-
urgreiðslum, þrátt fyrir nokkra
hækkun kaupgjalds og afurða-
verðs. Þessi tekjuöflun ríkissjóðs
þarf því ekki að koma neinum á
óvart. Þjóðin fagnaði samkomu-
laginu um vinnufrið í sumar.
Hækkun söluskattsins er greiðsla
fyrir það samkomulag. Því fer
víðs fjarri, að ríkisstjórnin hafi
í nokkru rofið þetta samkomulag.
Forystumenn verkalýðsfélaganna
vissu fyrirfram að ríkisstjórnin
myndi afla sér tekna þegar AI-
þingi kæmi saman til þess að
standa við fyrirheit sitt um
auknar niðurgreiðslur vöruverðs.
r
0«æfusam]e»t
atferli
Málgögn Framsóknarflokksins
og kommúnista hafa undanfarið
haft i frammi hótanir um það, að
nú beri að hefjast handa um nýtt
kapphlaup milli kaupgjalds og
verðlags. Þarf þessi afstaða út af
fyrir sig ekki að koma nein-
um á óvart. Leiðtogar Fram-
sóknar undu samkomulag-
inu um vinnufrið á síðastliðnu
sumri hið versta, og töldu sig
raunar illa svikna með því af
bandamönnum sínum, kommún-
istum. Jafnvægisstefna ríkis-
stjórnarinnar er Framsóknar-
Fnamhiaild á bds. 19.