Morgunblaðið - 15.04.1965, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 15. apríl 1965
Á úthufi mannlífsins
Samtal við Sigurð Kristjánsson, fyrrum alþingismann
Þessu næst sagði Sigurður
mér frá því, að hann hefði að
loknu námi í Kennaraskólan-
um verið kennari um 20 ára
bil, þar af skólastjóri um eins
árs skeið í Bolungarvík, síðan
skólastjóri Iðnskólans á Isa-
firði, en loks réðst hann að
unglinga- og barnaskólanum
þar í bæ og starfaði þar til
1930. Þá fluttist hann til
Reykjavíkur.
„Þegar ég kom til ísafjarð-
ar, var ég ákaflega hrifinn af
fólkinu sem þar bjó,“ sagði
Sigurður. „Það var öndvegis-
fólk og héraðið framúrskar-
andi gjöfult. Efnaihagur fólks-
ins var prýðilegur og áttu
flestir fjölskyldumenn á ísa-
firði og þorpunum húsin sem
þeir bjuggu í. Um nokkurra
ára skeið var ég ráðinn til
Búnaðarsambands Vestfjarða
og kynntist mörgum bændum,
og þá einkum bændunum í
Norður-ísafjarðarsýslu, sem
voru flestallir, að ég held mik
ilsháttar menn.
Um þetta leyti gerði sósíal-
isminn innrás í ísafjörð. Þar
eins og annars staðar skildu
forystumenn hans bæjarfélag-
ið eftir eins og flag, bæði í
siðferðilegu og fjárhagslegu
tilliti. ísafjörður bíður þess
aldrei bætur. Sósíalistarnir
einbeittu ofsóknum sínum
gegn atvinnurekendum og
leíddu þær til þess, að þeir
sem gátu losað sig, flúðu kaup
staðinn, en inn fluttist í stað-
inn fólk úr nærliggjandi sveit-
um, sem átti ekki í pokahorn-
inu reynslu þeirra sem flúið
höfðu. Mjög þótti mér hryggi-
legt að slíkur öndvegiskaup-
staður skyldi hrynja í rúst á
svo fáum árum undir stjórn
sósíalistanna.
Ég var auðvitað einn þeirra
sem ofsóttur var af bolshevik-
um, því ég hafði oft orð fyrir
andstæðingum þeirra, og því
ekki undarlegt í sjálfu sér, þó
örvunum væri beint að mér.
En oft voru þessar sendingar
óprúðmannlegar í hæsta máta,
og ég varð þeirri stund fegn-
astur þegar ég fór frá ísa-
firði. En eigi að síður tel ég
það mestu gæfu lífs míns að
ég ílentist þar um tíma.“
„Þú varðst fljótlega mikill
andstæðingur sósíalistanna."
„Já, það varð ég. Ég vissi, að
það höfðu aldrei verið til nema
tvær þjóðmálastefnur, ríkis-
stefnan og lýðstefnan.Égfylgdi
hinni síðar nefndu. Ég var
andsósíalisti í húð og hár. Síð-
ar gekk ég í íhaldsflokkinn
og loks í Sj álfstæðisflokkinn
og var þingmaður hans á ár-»
unum 1934—1950, og þá alltaf
fyrir Reykvíkinga. Ég hafði
áður verið sendur í framboð
til fsafjarðar og vestur á
Barðaströnd, en féll á báðum
stöðum." '
„Nú ert þú Þingeyingur,
Sigurður, hvernig stóð á því
að þú varðst ekki Framsókn-
armaður? Lá það ekki í loft-
inu?“
„Mér var kunnugt um að
Framsóknarflokkurinn var
sósíalistískur flokkur, þó þeir
vissu það ekki sjálfir, sem í
honum voru. Og fæstir þeirra
virðast vita það enn. Ég vissi
hver stofnaði flokkinn og
þekkti öll tildrög til stofnun-
ar hans. Honum var ætlað frá
upphafi að vera sósíalistískur
flokkur og veiða atkvæði
sveitafólks með aðstoð kaup-
félaganna. Á sama tíma var
kaupfélögunum breytt í póli-
tískar klíkur. Það var í senn
samvizku- vitsmuna- og rétt-
lætisspursmál fyrir mig, þeg-
ar ég ákvað að gerast andstæð
ingur þessa flokks. Og það er
mín skoðun, reynsla og raun
ar vissa, að þessi deild komm
únismans á íslandi hafi vald-
ið meira böli en nokkur önn-
ur plága sem yfir landið hef-
ur gengið. Maður hefði getað
skilið, að svona plágur hefðu
dunið yfir á miðöldum, en á
20. öld — guð minn góður!
Ég kom hingað til Reykja-
víkur sem blaðamaður, hélt
Sigurður áfram. „Ég gaf út
blað á ísafirði í 7 ár, sem ég
kallaði Vesturland. Þá hringir
Ólafur Thors til mín einn góð
an veðurdag og segir: „Komdu
hingað suður til Reykjavíkur
og taktu við ritstjórn ísafold-
ar.“ Ég hljóp á agnið og flutt-
ist suður. Skrifaði ég síð-
an um margra ára skeið leið-
ara og pólitískar greinar bæði
í Morgunblaðið og ísafold.
Þegar ég kom hingað suð-
ur var forystumaður Sjálf-
stæðisflokksins Jón Þor-
láksson, en nánustu sam-
starfsmenn hans voru Ól-
afur Thors og Magnús Guð-
mundsson. Að minni reynd
voru " þessir menn allir ekki
aðeins frábærir hæfileika-
menn, heldur miklir dreng-
skaparmenn. Samstarf okkar
var með ágætum, en þó var
nokkur ágreiningur milli mín
og þeirra urn afstöðuna til
annarra stjórnmálaflokka.
Þeir hneigðust til samstarfs
við aðra flokka, en ég vildi
aldrei að við ættum stjórnar-
samvinnu við neinn flokk. Eg
áleit að þeir menn gætu alls
ekki orðið samferða, sem ætl-
uðu í gagnstæðar áttir. Þess
vegna vildi ég að við þreyð-
um þorrann, þangað til við
fengjum hreinan meiri hluta
á þingi. En forystumennirnir
töldu aftur á móti, að það
væri þjóðfélagsleg nauðsyn að
taka þátt í stjórnarmyndun
með öðrum flokkum, og sögðu
að þátttaka okkar í slíku sam
starfi mundi leiða til stjórnar-
farslegra umbóta. Stjórnar-
samvinnan varð oft öfan á og
þá stundum ágreiningur milli
mín og forystunnar. Var
ég víst talinn nokkuð erf-
iður flokksmaður. Ég
lagðist t.d. á móti lagasetn-
ingunni, sem leiddi til ellefu
uppbótarþingsæta og einnig
barðist ég gegn hlutfallskosn-
ingu í tvímenningskjördæm-
um, sem ég áleit að væri kák
eitt, enda eru hlutfallskosning
ar þar sem á að kjósa 2 menn,
hrein hugsanavilla. Ég vildi
breyta kjördæmaskipuninni íN
5 eða 6 stór kjördæmimeðhlut
fallskosningum svipað og nú
er, nema hvað mér finnst ó-
þarfi að úthluta uppbótanþing
sætum. Eg tel réttlætinu
alveg sæmilega borgið með
hlutfallskosningu í stórum
kjördæmum.
Ég taldi einnig að við ætt-
um að breyta stjórnskipunar-
lögunum á þann veg, að Al-
þingi yrði ein málstofa og tala
þingmanna ekki fastbundin.
Ennfremur vildi ég stuðla að
tveggja flokka kerfi á þann
hátt að sá flokkur sem hlyti
mest fylgi myndaði ríkis-
stjórn, og fengi jafnframt eins
mörg aukajþingsæti og hann
þyrfti til að ná meirihluta
í þessari einu málstofu. Þetta
taldi ég að mundi óhjákvæmi
lega leiða til þess að í næstu
kosningum yrðu aðeins
tvær fylkingar. En á þess-
ar tillögur hefur aldrei verið
hlustað, kannski vegna þess,
að þingmenn hafa ekki viljað
fækka þingmönnum.“
„En tryggir ekki deilda-
skiptingin betri vinnubrögð
en ella?“
„Deildaskiptingin var upp-
haflega eftirherma eftir öðr-
um þjóðþingum, uppfundin af
Dönum, til að þeir gætu ráð-
ið löggjöfinni. Með því að
skipa sex konungkjörna þing-
menn Efri deildar, gátu Dan-
ir fellt hvaða mál sem var.
Síðari hluti
Sigurður Kristjánsson
Nú voru þessar ástæður úr sög
unni. Auk þess er á allt ann-
an hátt kosið til þingdeilda í
öðrum löndum en hér tíðk-
ast. Sú mótbára gegn þessum
tillögum mínum var einkum
höfð í frammi, að málatilbún-
ingur væri vandaðri, éf
frumvörp fengju meðferð í
tveimur þingdeildum. Eg svar
aði því til ,að mál málanna,
— fjárlagafrumvarpið — væri
aðeins lagt fyrir Sameinað
þing. Mín reynsla var sú, að
mál spilltust af að ganga gegn
um Efri deild. Ég er sannfærð-
ur um, að einhverntíma rekur
að því, að Alþingi verður
breytt í eina málstofu.“
„Hvernig féll þér við Sjálf-
stæðisflokkinn við fyrstu
kynni?“
.e„Mér þótti hann fyrst
framan af of langt til hægri,
eða öllu heldiur of aftur-
haldssamur. Það hefur ekk-
ert að segja, þó í flokki séu
gáfaðir menn og virtir, ef
hann er afturhaldssamur —
þá er farið með hann eins
og askana gömlu; þeir
voru margir listavel gerðir,
en samt voru þeir settir upp
á hillu. Eins er um aftur-
haldsflokka — þeir eru sett-
ir upp á hillu eins og hverjir
aðrir forngripir.
Þess ber að gæta, að Sjálf
stæðisflokkurinn átti á þess-
um árum í hörðum deilum við
sósíalismann, og það var
ekki nema eðlilegt að for-
ystumenn hans væru var-
kárari af þeim söku.m og
íhaldssamari en þeir síðar
urðu. En mín skoðun var sú,
að það væri engin stefnu-
röskun, þó flokkurinn væri
frjálslyndur og djarfur um-
bótaflokkur Það varð hann
síðar og hefur verið um
langt árabil.
Sjálfstæðisflökkurinn bygg-
ir á lýðstefnunni. Hún segir:
Fólkið á að ráða, en ríkið á
að styrkja lífsbaráttu þess.
En ríkisstefnan segir: ríkið
er allt, fólkið á að þjóna því,
sem þegnar eða þrælar. Ríkis
stefnan endar ævinlega í ein-
ræði. Hún var einræðis-
stefna, þegar hún byggðist á
þjóðlhöfðingjavaldi, og hún
hefur verið það síðan sósíal-
istar hlupu í skarðið og tóku
hana upp á arma sína. Ríkis-
stefnan kallar ævinlega á
einhvern hitler eða stalin.
Hún færir • löggjafarvaldið,
ákæruvaldið, dómsvaldið og
framkvæmdavaldið á eins
manns hönd. í einræðislönd-
unum er þetta vald venju-
lega í höndunum á viljasterk
astá skúrknum. Þannig er
ríkisstefnan afmenningar-
stefna, sem á rætur í svört-
ustu miðöldum. Hitt er ann-
að mál, að flokkur eins og
Sjálfstæðisflokkurinn sló ekki
alltaf þá skjaldborg um lýð-
stefnuna, sem búast hefði
mátt við af stefnuskrá hans;
þá hefði samvinna við aðra
flokka verið gjörsamlega úti
lokuð.
Fátt er svo gott að galli
né fylgi — af lýðstefnunni
leiðir óheilbrigt kapphlaup
um atkvæði. Og í minni tíð
var fjöldi umbótamála gerð-
ur að atkvæðaveiðarfærum.
Bkki var t. d. við það kom-
andi, meðan ég sat á þingi,
að vegir væru lagðir eftir
ákveðnum, fyrirfram gerðum
plönum. Hver þingmaður
þurfti að fá sinn vegarspotta
til að kría út á hann atkvæði.
Það sama gilti um hafnarmál
in. Þeir þurftu að kaupa at-
kvæði með bryggjuistubbum,
sem áttu ekkert skilt við hafn-
arbætur. Mér þykir vænt um
að nú hefur verið samin
vegaáætlun.“
„Þótti þér gaman á þingi,
Sigurður?“
„Nei, það þótti mér ekki.
Ég fór á þing af því ég átti
áhugamál, ég þori ekki að
segja hugsjónamál eins út-
þvælt og það orð nú er; t. d.
langaði mig að stuðla að
frjálsri verzlun og leggja til
atlögu Við ofstjórn ríkisins.
En ég kom ekki áhugamál-
um mínum í neina höfn, þó
nú hafi sum þeirra komizt að
landi. Ég bar fram margar
tillögur í landhelgismálinu,
en allar voru þær drepnar.
Mér finnst það skoplegt í
aðra röndina og andstyggi-
legt í hina, að hlusta á sósíail
istísku flokkana skruma af
umhyggju sinni fyrir ís-
lenzkri landhelgi. Þeir drápu
allar mínar tillögur í land-
helgismálinu og mun áistæð-
an hafa verið sú, að þeir höt-
uðu útgerðarmenn og óttuð-
ust, að útvíkkun landhelg-
innar mundi verða þeim ein-
um að gagni.
Ég var oftast í fjórum
nefndum, þar af erfiðustu
nefnduim þingsins, fjárveit-
inganefnd og sjávarútvegs-
nefnd og verð að segja eins
og er: að þetta var bölvaður
þrældómur.“
„Langaði þig tiil að verða
ráðherra?“
„Nei, það kom aldrei til
tals, enda hefði ég ekki tek-
ið það í mál. Ég hef á eng-
an verið eins gagnrýninn og
sjálfan mig og ekki lagt mig
eins eftir að kynnast nein-
um og sjálfum mér. Þann
mann, sem maður á allt sitt
lif undir, verður maður þó,
að þekkja — þ. e. sjálfan sig.
Sjálfsþekking er dýrmæt og
forðar axarsköftum. Ég hef
aldrei tekið að mér starf, sem
ég hef ekki ráðið nokkurn
veginn við. Kunningjar mín-
ir segja stundum, að ég sé
ofstopamaður. En ég held það
sé ekki rétt, þó ég geti reiðzt
— og það duglega. Ólafur og
Thor Thors sögðu einhverju
sinni við mig, að ég væri
ósvífnastur aillra þingmanna
í ræðum. Ég sagði: „Það er til
vitnis um hógværð mína og
menningarlegt tungutak í
ræðum, að forsetabjallan hef-
ur aldrei verið hreyfð, þegar
ég hef talað á Alþingi.“
„Þetta er sú mesta fjarstæða
sem ég hef heyrt“, sagði Ól-
afur Thors — og fór til Jör-
undar Brynjólfssonar, forseta
Neðri deildar og spurði
„hvort hann hefði aldrei
hringt Sigurð niður?“ „Nei“,
sagði Jörundur, „til þess hefég
aldrei haft ástæðu.“ Þá hristi
Ólafúr höfuðið. — Það lengsta
sem ég gekk í ósvífni á Al-
þingi var sú ósk min, að £or-
seti deildarinnar skipaði éin-
um þingvini mínum túlk,' því
ég skildi ekki það mál, sem
hann talaði. Thor sagði, að
hún sýndi, að ég væri ósvífn-
astur allra þingmanna í ræð-
um.
Að lokum sagði Sigurður,
að hann hefði haft mesta
löngun til eins í lífinu: að
gleðja aðra. „Lífsgremjan“,
sagði hann, „leiðir af sér allt
illt. Gleðin er aftur á móti
móðir kjærleikans, og maður
á að gera allt til að koma í
veg fyrir gremjuna, því hún
er móðir misgerðanna. Mér
Ihefur þótt gaman að fá mér
í staupinu; þá er ég glaður.
Og ég hef sagt við sjálfan
mig: Það er sama hvaðan
gleðin kemur, hvort hún kem
ur frá áfengi eða einhverju
öðru meðlæti. Þetta er engin
sjálfsafsökun, því ég geri mér
fullkomlega grein fyrir því,
að hægt er að misnota áfengi
eins og hverja aðra nauð-
synjavöru. En það er líka
langt síðan ég gerði mér
grein fyrir þvi, að vínið get-
ur verið uppspretta þarf-
legra hluta og djarflegra.
En nú ætla ég ekki að tala
við' þig lengur um Rakkus
koniung. Ég ætla heldur að
segja þér dálitla sögu í lok-
in. Þorbergur Þorleifsson fró
Hólum í Hornafirði var
kúnstugur þingmaður, en
bezti karl. Hann var mér
mjög andstæður á fyrsta
þinginu sem ég sat og spratt
ævinlega upp til að andmæla
ræðum mínum. Og þá
kallaði hann mig: „þetta ill-
hveli á úthafi mannlífsins.“
Ég vonaðist til að orðatil-
tækið festist við mig, en varð
ekki að ósk minni. Á næsta
þingi sagði Þorbergur þeg-
ar við heilsuðumst: „Ætli
okkur komi ekki betur
saman á þessu þingi en því
síðasta." Ég svaraði': „Það fer
eftir því, hvernig viðrar á út-
hafi mannlífsins."
Þorbergi þótti þetta ekkert
fyndið, og brosti ekki
M.