Morgunblaðið - 02.11.1965, Qupperneq 12

12
MORCUNBLAÐIÐ
íriðjudagur 2. nóvember 1965
- Vmlandskortið
Framh. af bls. 11».
portúgalskra ssefara langt á haí
út í leit að eyjunum í Atlants-
hafi vestanverðu — frá Azores-
eyjum, Madeira eða Cape
Verde-eyjum en engar sannan-
ir eru fyrir því að þeir hafi —
fyrr en undir aldamótin 1500
leitað nokkurs annars eða fund-
ið en ímynduðu eyjanna —
Antillia, Sjöborga-eyja, Sankti
Brendans-eyja — sem teiknað-
ar eru á samtímakort af Atlants
hafinu.
Með sjómannasögum
suður í álfu
Kólumbus safnaði sögum af
þessum ferðum til undirbúnings
áformum sínum -um vesturför-
ina og vafalítið er að sumar
þeirra hafa líka borizt til Brist-
ol, endastöðvar verzlunarinnar
við Portúgal og Madeira, með
sjómönnunum sjálfum er ferðir
Iþessar fóm og félögum þeirra.
Því má meira að segja fram
halda, að slík „skoðanaskipti"
éhugamanna um sæferðir á
Atlantshafinu vestanverðu
bendi sterklega til þess að sæ-
ferðir Portúgala langt í haf út
hafi legið að baki og ýtt undir
ferðir Bristol-manna í leit að
Brasil upp úr 1480.
Það er ekki heldur fjarri lagi
og má jafnvel telja allsennilegt,.
að skoðanaskiptin hafi ekki
verið öll á einn veg. Við getum
jafnvel gert okkur í hugarlund,
að ýmsar upplýsingar um lönd-
in í vestri er fyrir hendi voru
á íslandi og á eru byggðar
teikningarnar a<f þeim á Vin-
lanciskortinu, hefðu að þessum
eða svipuðum leiðum getað bor-
izt að minnsta kosti suður til
Portúgal ef ekki til annarra
landa suður í álfu. Verzlun
Bristol-manna við Island, sem
hófst um 1424, var á síðari
hluta fimmtándu aldar orðin
töluvert mikil og reglubundin
og fiskimenn frá Bristol sóttu
líka mjög á íslenzk mið. Á ís-
landi geymdist í minnum
manna og í skráðum heimildum
ýmis 'fróðleikur um Grænland
og löndin vestaiihafs og meðal
annars kort, eitt eða fleiri, sem
nú eru ekki lengur til nema í
afriti því er sjá má á vestur-
hluta Vínlandskortsins.
Það er að sönnu heldur ólík-
legt, að kaupmennirnir og
fiskimennirnir brezku hafi átt
nokkurn aðgang að íslenzkum
skjölum og skráðum heimild-
um, en allar líkur má telja á
því, að fólk það íslenzkt er
sæfararnir komust í kynni við,
hafi vjtað um löndin í vestri.
Við vitum að vísu ekki, hvort
nokkrir Bristolmanna hafa átt
einhver skipti við þá menn
menntaða er kunnu skil á
skráðu sögunum, en mjög lík-
legt má það heita, að þeir hafi
vitað um Vínland og Markland
og jafnvel um fengsæl fiskimið
í vesturátt. Slík tilgáta getur
ekki einasta skýrt áhuga Brist-
ol -manna á Brasil sem hugsan-
legum fiskimiðum, og það
hversu lítt þelm var umhugað
um að fróðleikur sá bærist víð-
ar, heldur bendir það einnig til
þess eftir hvaða ieiðum eitt-
hvað af íslenzkum fróðleik um
löndin vestanhafs hefði getað
borizt með karpi og kjaftasög-
úm sjómanna frá Bristol til
Lissabon eða Sevilla.
Vfesi Kólumbus um Brasil?
Slíkar „sögur“ hefðu nægt til
þess að freista Johns Cabot til
þess að fara til Englands frá
Spáni eða Portúgal“ þar sem
hann hefði getað gert það að
tillögu sinni að nota eyjuna
Brasil sem áfanga á leiðinni til
norðlægari stranda Asíu“,
•tyttri leið en þá er Kólumbus
fór, að norðurströnd Kína.
í bréfi er ritaði John nokkur
Day þar sem segir frá ferð
Cabots 1497 og hlýtur að hafa
verið skrifað síðla sama árs eða
snemma árs 1498, er gefið í
skyn, að sá er við bréfinu átti
að taka, hafi þegar haft með
höndum nokkurn fróðleik um
„meginlands" fund Bristol-
maona í Atlantshafinu norðan-
verðu. Bréfið er stílað til
„Almirante Mayor" eða yfir-
sjóliðsforingja, sem líkur benda
til að sé einn og sami maður og
Kristófer Kólumbus. (Haft eftir
Dr. L. A. Vigneras, byggt á
heimildum úr skjalasafninu í
Simancas á Spáni). Sé þetta
rétt, eru allar líkur á því, að
Kólumbus hafi vitað um landa-
fundi Englendinga áður en
hann lagði sjálfur upp í sína
ferð 1492 og hafi það ýtt undir
„þá sannfæringu hans að land
væri að finna innan þeirra fjar-
lægðartakmarka s e m h a n n
hafði sett sér“. Því er hér við
að bæta, að ef Kólumbus hefur
í raun og veru komið til íslands
árið 1477, hefur það að öllum
líkindum verið á skipi frá
Bristol og væri það rétt hefði
hann varla farið varhluta af
þeim fróðleik, sem Bristol-
menn innbyrtu á íslandsströnd-
um.
Við getum gengið að því sem
vísu, að slíkur „söguburður" frá
íslandi til Bristol og frá Bristol
til Lissabon eða Sevilla hafi
aldrei verið annað eða meira
en tal manns við mann. En ef
við gerum ráð fyrir því, að
upplýsingar þær sem Vínlands-
kortið er á byggt, hafi haldizt
sem næst óbrenglaðar um ár og
aldir í munnlegri frásögn og
söguhefð með íslendingum, er
ekki fjarri lagi að álykta að
Kólumbusi og Cabot, öðrum
hvorum eða báðum, hafi borizt
til eyrna upplýsingar um löndin
í vestri að þessum leiðum. Og
hvaða mat skyldu þeir svo hafa
gert sér úr slíkum upplýsing-
um, hafi þeir á annað borð feng
ið þær?
Kólumbus skráði hjá sér
margt og mikið um lönd þau og
eyjar í vestri, er hann hafði
spurnir af og í ævisögu hans, er
færði í letur Fernando sonur
hans, er það allt tínt til. >ar er
hvergi á Vínland minnzt og
þykir sumum sanna, að Kól-
umbus „hafi aldrei heyrt þess
getið“ og að ef sönn sé talin
frásögn Ferdinands af íslands-
ferð Kólumbusar, geti hann
ekki hafa fengið í þeirri ferð
neinn þann fróðleik, er honum
hefði að gagni komið.
Hversu sem er um sannleiks-
gildi fyrri staðhæfingarinnar þá
er hin síðari óumdeilanleg, ef
upplýsingar þær sem Kólumbus
fékk á íslandi hafa verið í sam-
rænii við þær sem er að finna
á Vínlandskortinu. Allur sá
fróðleikur sem hann hafði
safnað sér, gaf til kynna að
bæði endanlegur ákvörðunar-
staður hans og bezta leiðin
þangað væri á suðlægum breidd
afgráðum.
„Þetta er ekki það“
Kólumbus taldi eyna Antillia
liggja á hvarfbaug Krabbans og
mun hafa talið sig myndu kom-
ast þaðan beina leið til Cipangu
eða Japan. Reynsla Kólumbusar
af sæferðum á vegum Portúgala
við strendur Afríku hafði kennt
honum að nota sér rikjandi
vinda á Atlantshaíinu miðju og
sunnanverðu (n-austanvindar),
en af vindum norðan það-
an höfðu Portúgalar slæma
reynslu. Syðsti oddi Vínlands,
eins og hann er teiknaður inn
á Vínlandskortið, liggur á móts
við Ermarsund eða um 25 gráð-
um norðan við stað þann er
Kólumbus lagði upp frá á Kan-
aríeyjum 1492. Það var því ekki
einasta að upplýsingar þær,
sem af slíku korti væri að hafa
(hafi Kólumbus séð eitthvert
slíkt kort eða fengið sambæri-
legar upplýsingar), hafi ekki
verið honum gagnlegar heldur
voru þær einfaldlega fjarri lagi.
Ef þessir menn tveir. Kól-
umbus og Cabot, hefðu hitzt
eftir vesturferð Cabots 1497 er
hann tók land á um það bil
45*, hefði Kólumbus getað sagt
við hann eins og Luke Foxe
einu sinni síðar (sunnan Hud-
sonflóa árið 1631) sagði við
Thomas James: „Þér eruð á
rangri leið til Japan, því þetta
er ekki það“. En norðlægari
stefna Cabots virðist byggð á
allt öðrum forsendum en ferð
Kólumbusar, m. a. þeim, að
Cabot lagði engan trúnað á þá
staðhæfingu Kólumbusar að
hann hefði komizt til Asíu á
árunum 1492-93.
John Cabot hefur ekki, eins
og var um Kólumbus, látið eftir
sig neitt í rituðu máli um það,
hvað hafi verið markmið hans
með vesturferðinni, en nokkuð
má í það ráða af orðum hans
og skráðum gerðum. Hann hef-
ur að líkindum verið staddur í
Valencia þegar Kólumbus kom
þangað heim úr vesturförinni
1493 sigri hrósandi, en trúði því
ekki að Kólumbus hefði í þeirri
ferð fundið meginland Asíu.
Þegar hann hafði svo spurnir af
landafundum Bristolmanna —
hvort heldur það hefur verið
fyrr eða síðar — í vestri, sá
hann í hendi sér, að þar myndi
eftir einhverju að slægjast, í
fyrsta lagi mönnum, er kunnu
að haga seglum eftir vindi yfir
Atlantshafið norðanvert og í
öðru lagi því, að „Brasil“ Brist-
ol-manna myndi ef verst gegndi
reynast áfangi á leið til norður-
stranda Asíu ( sem hlyti að
verða hálfu skemmri leið svo
norðarlega sökum halla hádegis
bauganna en leið sú er Kól-
umbus fór), en ef bezt gegndi
sjálf norðausturströnd Asíu,
sem þá næði töluvert lengra
austur en suðausturströndin,
„þar sem er Cipangu og keis-
araveldi Khansins mikla“. Cab-
ot segir sjálfur eftir heimkom-
una 1497 að hann hafi „fundið
meginland eitt mikið í vestur-
átt þar sem ræður ríkjum
Khaninn mikli“.
Vínlandskortið hefði engu
breytt um hugmyndir Cabots
Hugmyndir Cabots um lönd-
in í vestri bæði fyrir vestur-
ferðina og eftir svara nokk-
urn veginn til síðari heims-
korta Contarini Rosselli (1506),
Ruysch (1607-8) og Vesconte
Maggio (um 1510 og 1511).
Þessir kortagerðarmenn sýna
allir hinar nýfundnu strendur
Labrador og Nýfundnalands
sem næst á breiddargráðu
Antilles-eyja og Atlantshafs-
ströndina sem mikinn höfða
eða skaga í átt norðaustur frá
Asíu en suðurströndin liggur
fyrst í vestur og svo suður allt
að Mangihöfðanum, syðsta odda
Asíu. Breiður sjóvegur skilur á
kortum þessum landafundi
Spánverja í Karaíbahafi frá
landafundum Portúgala og Eng
lendinga norðan þaðan og frá
meginlandi Asíu. Þetta var
heimsmynd sú er réði ferðum
Cabots, bæði fyrstu ferðina yfir
hafið og eins síðar er hann
lagði á ráðin um hina næstu.
Hvort heldur Cabot befur aug-
um litið frumkort það, sem
Vínlandskortið er á byggt eða
fengið í hendur einhverjar sam-
bærilegar upplýsingar, ' hefðu
þær í éngu brotið í bága við
hugmyndir sjálfs hans, þó hann
hefði að vísu talið sig sanná í
ferðinni að landið fyrir vestan
haf væri meginland en ekki
eyja.
Vínlandskortið er eina mynd-
lýsingin sem til er af ferðum
norrænna manna vestur um
haf á miðöldum sem telja má
víst að byggð sé á reynslu sæ-
faranna sjálfra. Það hlyti að
hafa haft mikil áhrif á hvern
þami sæfara sem það hefði aug-
um litið á þessum tímum. Við
getum enn ekki bent á nein bein
tengsli milli kortsins og endur-
funda Ameríku í lok fimmtándu
aldar. Þó er ekki fyrir það að
synja, að „endurfundamenn“
hafi haft spurnir af fex-ðum ví'k-
inganna, þó óáreiðanlegri væru
og ónákvæmari en þær upplýs-
ingar sem skráðar eru á kort-
inu, og að fordæmi norrænu
sævíkinganna hafi verið þeim
hvatning til að leggja sjálfir út
í ævintýrið. Nansen komst svip
að að orði er hann sagði: „Þá
lögðu könnuðir upp fyrsta sinni
vitandi vits og með ákveðið
markmið í huga, frá hinum
þekkta heimi sem umhverfis
var og fundu land handan hafs-
ins. Með ferðum sínum sýndu
þeir sæförum Evrópu fram á að
hægt var að sigla yfir Atlants-
hafið“. Vínlandskortið ber vitni
þessu framtaki þeirra.
-é-
Þess má geta að lokum, að
þessum kafla Vínlandsbókar-
innar fylgir eftirmáli þar sem
greinir frá ritum þeim, er
Skelton og samstarfsmenn hans
hafa ekki haft til úrvinnslu við
rannsóknirnar á kortinu, annað
hvort af því að þau hafa ekki
verið komin á prent eða þeir
ekki haft af þeim spurnir. Með-
al þessara bóka er ritgerð Jóns
Dúasonar um Grænland, sem
VÖRUSKIPTAJÖFNUÐUBINN
varð óhagstæður í september-
mánuði um 25.5 milljónir króna.
Út voru fluttar vörur fyrir 431
milljón, en inn fyrir 456.5 mill-
jónir.
í septembermánuði 1964 varð
vöruskiptajöfnuðurinn hagstæð-
ur um 28.1 milljón. Þá voru flutt
ar út vörur fyrir 459.3 milljón-
ir, en inn íyrir 431.2 milljónir
króna.
Á tímabilinu janúar-septem-
ber í ár varð vöruskiptajöfnuð-
ekki var í fórum British Muse-
um. Annars virðast þeir hafa
seilzt víða til fanga og lesið
kynstur bóka í leit sinni að
upplýsingum et- varpað gætu
einhverju ljósi á leyndardóma
rannsóknarefnisins — þessa ó-
trúlega korts af löndunum hand
an Atlantshafs eins og norrænir
menn á miðöldum hugsuðu sér
þau.
urinn óhagstæður um 433 mill-
jónir. Út voru fluttar vörur fyr-
ir 3.731.8 milljónir, en inn fyrir
4.164.8 milljónir, þar af skip og
flugvélar fyrir 468 milljónir
króna.
Á sama tímabili árið 1964
varð vöruskiptajöfnuðurinn ó-
hagstæður um 631.4 milljónir
króna. Þá voru fluttar út vörur
fyrir 3.319 milljónir, en inn fyr
ir 3.950.4 milljónir, þar af skip
og flugvélar fyrir 580.6 milljónir
Matthíasar-kynn-
ing í Kópavogi
LEIKFÉLAG Kópavogs efndi
til kynningar á verkum Matt-
híasar Jochumssonar í Kópa-
vogsbíói miðvikudaginn 27. októ
ber s.l. og var salurinn nærri
fullsetinn. Formaður Leikfélags
in, Guðmundur Gíslason, setti
samkomuna og stýrði henni.
Sveinn Halldórsson hóf kynn-
inguna með því að lesa kafla
úr sjálfsævisögu Matthíasar;
Guðrún Þór og Hjálmar Ólafs-
son lásu upp úr ljóðum hans;
Guðrún HUlda Guðmundsdóttir
söng nokkur lög við ljóð eftir
Matthías við undirleik Gunnars
Sigurgeirssonar. Þá léku LiUy
Kvennadeild
SVFÍ á Nes-
kaupstað 30 ára
Neskaupstaður, 1. nóvemlber.
KVENNADEILD Slysavamar-
félagsins hér hélt upp á 30 ára
afmæli sitt sl. laugardagskvöld í
Egilsbúð. Þar var mikið fjöl-
menni, 400 manns.
Formaðurinn, IngilbjÖrg Hjör-
leifsdóttir setti hófið op stýrði
því. Ræður fluttu Soffía Björg-
úlfsdóttir og Reynir Zoega.
í tilefni afmælisins komu
hingað austur Gróa Pétursdóttir,
formaður Slysavarnardeildar
kvenna, Reykjavík, og Gunnar
Friðriksson forseti SVFÍ. Þau
fluttu bæði ræður og óskuðu fé-
laginu allra heUla.
Forseti SVFÍ afhendi frú Þór-
unni Jakobsdóttur, sem er fyrr-
verandi formaður kvennadeildar-
innar .heiðursskjal, sem tákn
um að bún hafi veiið kjörinn
heiðursfélagi Slysavarnarfélags
íslands, í þakklætisskyni fyrir
langt og gæfuríkt starf í þágu
slysavarnarmála.
Bæjarstjórinn, Bjarrn Þórðar-
son, flutti ávarp á samkomunni.
Þá voru ýmis skemmtiatriði og
dans stiginn fram á nótt.
— Ásgeir.
Guðbjörnsdóttir og Sigurður
Gretar Guðmundsson tvo stutta
kafla úr leikriti Matthíasar um
Jón Arason, sem aldrei hefur
verið sýnt, og loks fluttu Helga
Harðardóttir og Ævar Kváran
nokkra kafla úr hinni frægu Mac
beth-þýðingu skáldsins. Há-
punktur kvöldsins var samt
snjall fyrirlestur sem dr. Stein-
grímur J. Þorsteinsson flutti um
Matthías Jochumsson, manninn
og skáldið, þar sem hann brá
upp svipmyndum úr ævi hans
og rakti helztu afrek hans I
bundnu máli og óbundnu, frum-
sömdu og þýddu. Var gerður
góður rómur að þessari kynn-
ingu Leikfélags Kópavogs, sem
er hin þriðja í röðinni. í fyrra-
vetur kynnti það Einar Bene-
diktsson og Jóhann Sigurjóns-
son.
Björn og Gunn
lnugur elstir
HAFNARFIRÐI — Nýlokið er
tvímennóngskeppni hjá Bridge-
félaginu og tóku 16 pör þátt I
henni. Efstir urðu Bjöm _ og
Gunnlaugur með 797 stig, Árná
og Sævar 703, Halldór og Hörður
701, Kjartam og Viggó 697, Páll
og Agnar 696 stig.
Á miðvikudaginn hefst hrað-
sveitakeppni og verða spilaðar
tvær umferðir. Verður spilað í
Alþýðuhúsinu kl. 8.
Snerist og togn-
aði um ökla
Akranesi 1. nóvember.
í DAG var komið með á
sjúkrahúsið nemanda frá Reyk-
holtsskóla, pilt frá Sleggjulæk í
Stafholtstungum, sem meiðzt
hafði þannig, að hann hafði und
izt, snúizt og tognað um vinstri
ökla. — Oddur.
Vöruskiptajöfnuöur
óhagstæður um
433 millj. kr.
Var óhagstæður um 631 milljóii króna
a sama tímabili 1964