Morgunblaðið - 18.12.1965, Blaðsíða 6

6
MORCU N BLAÐIÐ
l
Laugardagur 18. des. 1965
— Um bækur
Framhald af bls. 6
fyrir sterkum áhrifum af öðrum
Ihöfundum í þeim efnum, né
heldur hefur hann sjálfur haft
éhrif á stíl annarra höfunda.
Sjaldgæf orð og orðtök er fá að
finna í sögum hans. Ekki verður
heldur sagt, að hann hafi ástund
»ð neins konar sérvizku í stíl og
framsetningu. Sá sem leitar gulls
Og grjóts í orðfæri l>óris Bergs-
sonar mun ekki hafa erindi sem
erfiði. Lesandinn hrekkur ekki
upp vegna hrópandi kringilyrða,
né heldur mun hann hnjóta um
hnökra og hortitti. Allt er með
sama látleysinu.
í Sama máli gegnir um sögu-
persónur Þóris Bergssonar. Þær
eru flestar eins og venjulegt fólk
•— eins og hversdagsfólk, skulum
við segja.
Þórir Bergsson hefur ekki bú-
lð til neina Kristrúnu í Hamra-
vík eða Bjart í Sumarhúsum.
Árangurslaust væri að leita að
elíkum fágætum í sögum hans.
Svipuð verður niðurstaðan um
atburði þá, sem sögurnar greina
frá. Þeir eru yfirleitt jafnhvers-
dagslegir og fólkið, þó undan-
tekningar séu fremur frá því.
Þar er ekki kynt undir með
ofsafengnum ástríðum og fun-
heitum tilfinningum. Öllu er í hóf
stillt eins og í daglegu lífi venju-
legs fólks.
Hvert er þá megingildi sagna
Þóris Bergssonar?
Þannig má spyrja. En erfiðara
getur reynzt að svara, alveg eins
og það vefst fyrir mörgum að
útskýra sjálfsagða hluti, sem
virðast þó liggja í augum uppi.
Það er ekki auðveldara að skil-
greina einfaldleikann en ýkjurn-
ar.
Einhvern tíma lét tízkufröm-
uður hafa eftir sér, að maðurinn
ætti að vera vel klæddur án þess
nokkur tæki eftir, að hann væri
vel klæddur.
Kannski mætti nota þá stað-
hæfing sem líking um Þóri Bergs
son: höfund og verk. í sögum
hans er ekkert óþarfaskraut, eng
ir æsandi litir, engin dáleiðandi
form, engar krassandi nýjungar.
Þar er allt slétt og fellt.
Samt munu fáir leggja bækur
hans frá sér hálflesnar. Sögur
hans taka sér bólfestu í hugan-
um og víkja þaðan seint. Fólk
og atburðir sagnanna samtvinn-
ast. Hvort tveggja verður svo
samgróið lífsreynslu lesandans.
Og spyrji maður sjálfan sig,
hvers vegna sögur Þóris Bergs-
sonar séu svo minnisstæðar, sem
raun ber vitni, getur líka orðið
tregt um svör. Maður freistast
aðeins til að minna á, að öll
mikil list er í sjálfu sér einföld.
íburðarmikið skáldverk kann að
vísu að vera snilldarverk —
þrátt fyrir íburðinn, en ekki
vegna hans.
Auðséð er, að Þórir Bergsson
hefur numið í skóla þeirra meist-
ara, sem lyftu smásagnaforminu
hvað hæst á seinni hluta nítjándu
aldar. Þeir reiknuðu formið,
vógu, mældu, juku við og felldu
úr, þar til öll hlutföll voru rétt
samkvæmt óskráðum formúlum
þeirra tíma. Þeir gerðu smá-
sagnaritun að þess konar línu-
dansi, sem fáum einum hefur tek
izt að leika eftir þeim síðan.
Þórir Bergsson
Stundum hefur orðið úr þessu
hreinn leikur með form; t.d. þeg
ar samin er heil saga utan um
næstum ósýnilegan kjarna —
eitt orð «ða óverulegt smáatvik.
Þess konar formleik hefur
Þórir Bergsson ástundað með
góðum árangri, eftir því sem
unnt er. Má í því sambandi
minna á söguna Brosið, þar sem
lykillinn að sögunni felst í einu
orði, síðasta orðinu.
En formgaman sem þetta, þó
skemmtilegt kunni að vera, ber
hnignunina í sjálfu sér og gagn-
ast höfundi einungis sem æfing til
meiri átaka. Enda munu teljast
merkari þær sögur Þóris Bergs-
sonar, sem greina frá stórbrotnari
örlögum, eins og Stökkið og Slys
í Giljareitum, svo dæmi sé tek-
ið. Þær sögur verða lengi lesn-
ar.
Skáldsögur Þóris Bergssonar
eru ekki sambærilegar við beztu
smásögur hans, en standa þó fyr-
ir sínu. Fyrri sagan, Vegir og
vegleysur, er indæl lesning. Þar
fara saman vitsmunir og tilfinn-
ingar. Höfundurinn hefur gætt
hófs í öllum greinum. Ekki er
örgrannt, meira að segja, að
hann hafi verið fullhófsamur í
persónumótun og atburðafrásögn.
Vammleysi og sjálfsafneitun að-
aLsöguhetjunnar frammi fyrir
óvæntum freistingum er svo
ástríðulaus, að nálgast deyfð.
Sagan hefði verið bæði áhrifa-
ríkarí og betri, ef lagður hefði
verið í hana eilítið meiri blóð-
hitL Um seinni söguna, Hvít-
sanda, má raunar segja hið
sama, þó henni sé markað ann-
að svið.
Eitt er athyglisvert við báðar
þessar sögur, en þac er hin djúpa
náttúrukennd, sem höfundurinn
framkallar í hæfilega blæbrigða-
ríku orðavali. Sólskinsstemm-
ingin í skáldsögunni Vegir og
vegleysur er ekki skrifborðs-
stemming, engin gerviljósaleift-
ur, heldur ósvikin sumardýrð.
Þess konar lýsingar skrásetur sá
maður einn, sem þekkir til að
bera saman víðerni landsins ann-
ars vegar og innhverfu andans
milli fjögra veggja kontórsins
hins vegar.
Um kveðskap Þóris Bergsson-
ar tel ég ekki áistæðu að fjöl-
yrða hér.
----★-----
Ritgerð Hagalíns um höfund-
inn og verk hans e_r bæði fróð-
leg og skemmtileg. f rauninni er
hún svo gagnger, að betur verð-
ur tæpast um það efni fjallað i
stuttu máli. Hagalín er einn af
okkar fremstu ritskýrendum.
Honum tekst jafnan að greina
þann nákvæma samhljóm, sem er
frumundirtónn og auðkenni skáld
skapar. Afstaða hans til höfund-
ar og verks er ávallt samúðar-
eðlis. Þar fyrir dregur hann
aldrei fjöður yfir það, sem hon-
um þykir ábótavant.
Hagalín hefur nú skrifað um
samtíðarbókmenntir í nærfellt
fimmtíu ár. Og hann hefur fylgzt
með ritferli Þóris Bergssonar
frá upphafi. Ólíklegt er, að nokk-
ur annar maður hefði gert verk-
um hans betri skil.
Eitt skyggir á útgáfu þessa rit-
safns: prentvillurnar í því eru
óskiljanlega margar.
Erlendur Jónsson.
Stýrimann og matsvein
og tvo beitingamenn vantar á 80 rúml. vertíðarbát
frá Sandgerði. Upplýsingar í síma 7561 og hjá
Landssambandi ísl. útvegsmanna.
i
Þetta er eina bókin, sem rituð hefur verið um
Jacqueline Kennedy og líf hennar í Hvíta
húsinu. — Höfundurinn, Charlotte Curtis, er
þekkt blaðakona við New York Times, og
hafði hún mjög góða aðstöðu til að afla sér
efniviðar í bókina sakir persónulegra kynna
sinna af forsetafrúnni. Bókin er afar greinar-
góð og vel rituð og tilvalin jólagjöf handa
eiginkonu, unnustu eða dóttur. í bókinni eru
margar myndir af Jacqueline Kennedy og
fjölskyldu hennar.
BÓKA ÚTGÁFAN
Á eftirlitsferð við Hollandsstrendur sagði
Rommel: Trúið mér, Lang, fyrstu tuttugu og
fjórar klukkustundir innrásarinnar munu
ráða úrslitum ... fyrir Bandamenn og Þjóð-
verja verður það LENGSTUR DAGUR.
Innrás Bandamanna hófst 6. júní, klukkan
00,15, er fyrstu fallhlífarhermennirnir svifu
til jarðar í Normandy. Fimm þúsund skip
röðuðu sér í næturmyrkrinu úti fyrir innrás-
arsvæðunum. Þýzku herforingjarnir höfðu
fregnir af innrásinni, en trúðu þeim ekki
fyrr en of seint. Hitler lagðist til svefns
klukkan 04.00. Klukkan 06.30 komu fyrstu
hersveitir Bandamanna í fjöruborð Nor-
mandy. Blóðugar orrustur hófust, er geisuðu
allan daginn. Undir miðnætti var varnar-
veggur Þjóðverja brotinn, LENGSTUR
D A G U R var að baki, hersveitir Banda-
manna geystust inn á meginland Evrópu —
Cornelius Ryan segir um bók sína: LENGST-
UR DAGUR er ekki hernaðarsaga, heldur
saga um fólk; mennina úr herjum Banda-
manna, óvinina sem börðust við óbreytta
borgara, er lentu í hringiðu atburðanna.
Bók Paul Brickhills, „Að flýja eða deyja“, er
vafalaust sérstæðasta safn flóttasagna úr
heimsstyrjöldinni síðari. Sögurnar, átta tals-
ins, fjalla á ævintýralegan hátt um flótta
brezkra flugmanna úr fangabúðum óvin-
anna; flótta um eyðimörk, flótta um Pólland
og Rússland, flótta með aðstoð kvenna og
flótta með fljótabát. Þær lýsa nákvæmum
undirbúningi, ótrúlegum skilríkjafölsunum,
spillingu fangavarða og hæfileikum flótta-
mannanna, sem nú horfðust í augu við nýjan
þátt styrjaldarinnar. Þeir tóku öðrum fram
í því að læra leikreglur grimmilegrar bar-
áttu, umsnúa þeim og hagnast á öllu saman.
— Höfundurinn, Paul Brickhill, er löngu
frægur fyrir frásagnir sínar, sem hann hefur
skrásett um atburði úr síðasta stríði. — Næg-
ir þar að minna á bók hans „Flóttinn mikli“,
en kvikmynd gerð eftir henni, var sýnd í
Tónabíói við fádæma aðsókn. — Bókina
prýða allmargar ljósmyndir af söguhetj-
unum.