Morgunblaðið - 02.02.1966, Blaðsíða 11

1 MiðvTkuÆagw f. febrúar 1966
MORGU NB LAÐIÐ
Tí
Skyggnzt undir yfirborðið
- i nýrri bók eftir
NÓVEMBERNÓTT eina ár-
ið 1959 tóku tveir ungir
sakamenn nýsloppnir úr
fangelsi, Perry Smith og
Riehard Hickock, hús á efn-
uðum hveitibónda í Hol-
comb í Kansasríki vestur,
Herbert Clutter að nafni. Er
þeir héldu brottu þaðan und
ir morgun lá Clutter bóndi
eftir í blóði sínu og kona
hans og tvö börn þeirra
hjóna, sonur fimmtán ára og
dóttir ári eldri.
Morð þessi voru ekki framin
eð yfirlögðu ráði — ætlun pilt-
anna hafði í upphafi aðeins ver
ið sú að ræna á bænum ein-
hverju fémætu, einhverju sem
auðvelt væri að koma í pen-
inga. En vitni að þeim nætur-
verkum sínum töldu þeir sig
ekki mega hafa og réðu því
heimilisfólkinu bana, bónda
fyrstum, síðan börnum hans og
loks húsfreyju.
Tveimur mánuðum síðar náð-
ust morðingjarnir og voru
dæmdir til dauða. Kom þá í
Ijós að þeir höfðu haft af fórn-
ardýrum sínum útvarp, sjón-
auka og tæpa 50 dali i reiðu fé
en ekki annað verðmæta. í
aprílmánuði sl., eftir fimm ára
viðureign á velli laganna voru
Truman Capote
morðingjarnir Smith og Hic-
kock loks teknir af lífi í ríkis-
fangelsinu í Kansas.
Þetta er baksvið síðustu bók-
ar bandaríska rithöfundarins
Trumans Capote, sem fyrir
nokkru er komin út vestra og
vakið hefur mikla athygli. Er
það mál margra að ólíklegri
sakamálafréttaritara en Capote
sé vart að finna, enda maður-
inn frægastur fyrir nokkrar
stuttar skáldsögur (The Grass
Harp, Breakfast at Tiffany’s)
og smásögur, sem þótt hafa svo
fínlegar og næmar og fjarri nú-
tímanum að líkt hefur verið við
blúndur og milliverk.
En Capote, sem nú er 41 árs
gamall, segist hafa öðlazt með
bók sinni nýja „estetiska
reynslu“ og vill skipa henni sér
á bekk í heimi bókmenntanna,
kallar hana sannsögulega skáld-
sögu. Ekki eru allir sáttir á
nýnæmi þessarar bókmennta-
greinar, sem reyndar hefur
yfirleitt heldur verið talin til
blaðamennsku en bókmennta.
Hitt er svo satt, að þegar sam-
an fer ritsnilld og afburða sam-
vizkusöm og nákvæm blaða-
menska er stutt í að afrakstur
þess erfiðis eigi skilið gæða-
stimpil bókmenntanna.
Morðmál þetta tók huga Cap-
otes fanginn þegar er hann
frétti af því. Hann tók sig upp
Truman Capole
úr sællífinu á austurströndinni
og hélt vestur til Kansas og
var þangað kominn á hælana
á lögreglumönnunum sem send
ir voru að ransaka málið. —
Kansas var Capote eins fram-
andi að flestu leyti og reiki-
stjaman Mars myndi vera
meirihluta jarðarbúa og það var
ekki laust við að sumu fólki
þar um slpðir þætti þessi smá-
vaxni, smámælti, ofboð kurteisi
en þrákelknislegi spyrill að
Alberto Giacometti látinn
VINNUSTOFA grannholda lista
mannsins var lítil, aðeins 3 Vi
sinnum 414 metri að flatarmáli.
Tvær ljÓ3aperur Og einn gluggi
veittu honum veraldlega birtu
við listsköpun í þau 40 ár, er
hann bjó í þessari kytru. Fornfá
leg eldstó veitti honum yl á köld
um vetrarnóttum og ávallt svaf
hann við ljós því hann var myrk
hræddur mjög. Gólfið var þak-
ið vindlingastubbum og fjölgaði
Iþeim um 60 á hverjum degi
* meðan listamaðurinn lifði og
I etarfaði. Hvíla hans var ryðgað
I járnrúm, sem mjög var farið að
I láta á sjá. Myndhöggvarinn
i Alberto Giacometti, sem lézt af
I hjartabilun 11. janúar sl., þurfti
i ekki að búa við þessar aðstæð-
‘ ur, því seinasta áratuginn var
hann efnaður maður sem naut
mikillar hylli beggja vegna
Atlanzhafsins. Giacometti kaus
að halda þeim lífsvenjum. sem
hann hafði búið við frá því
hann kom til Parísar árið 1922.
Listamaðurinn bjó aftur á móti
vel um eiginkonu sína, leigði
handa henni íbúð skammt frá
kytru sinni og bjó hana ýmsum
nútíma þægindum. Sjálfur varð
hann að ganga í gegnum húsa-
garð til að sinna þörfum sínum.
Giacometti heimsótti æsku-
stöðvar sínar í Sviss um hver
jól og áramót og það var í bæn-
um Chur í Svisslandi, sem
hjarta hans brast fyrir skömmu.
Giacometti var sonur listmál-
ara, sem tilheyrði stefnunni er
nefnd hefur verið „impression-
ismi", og um tvítugt fór
hann til Parísar. Hánn stund-
aði nám undir handleiðslu
Bourdelle, sem var nemandi
Rodins. Giacometti settist að
í áðurnefndri vinnustofu við
Montpamasse og barðist þar við
viðfangsefni sín til dauðadags.
Vinnustofa Giacomettis var víg-
völlur og hann taldi sig hafa
borið lægri hlut í öllum þeim
hörðu og löngu styrjöldum, sem
þar voru háðar. Listsköpun
hans var eilíf leit og taldi
Giacometti sig aldrei hafa full-
unnið neitt verk. Allmargir
heimspekingar hafa haldið því
fram, að Hstsköpun mannsins
verði að telja sem „gagnslausa
hreyfingu", og oft var Giacom-
etti á þeirri skoðun. f>etta var
tímabundin afstaða hjá lista-
manninum og hefur hann mót-
að hana í þessum orðum: „Væri
ég staddur í brennandi húsi,
mundi ég bjarga ketti áður en
ég hreyfði við málverki eftir
Rembrandt". Á námsárunum í
París var Giacometti í nánu
sambandi við „surrealistana" og
tilheyrði þeirri stefnu fram á
miðjan fimmta áratug aldarinn-
ar, en þá skapaði hann sér sjálf-
stæðan og sérkennHegan stíl,
sem hann hefur sjálfur nefnt
andstreymi.
Vinnuaðferð Giacomettis hef-
ur verið líkt við starf líffræð-
ings; stöðug leit, án þess að
leitandanum sé alltaf að fullu
ljóst að hverju leitað er. Verk
Giacomettis voru ávallt lengi í
smíðum, bæði var það vegna
þess, að listamaðurinn sá fyrir-
mynd sína stöðugt í nýju ljósi,
og að skoðun hans á því hverju
hann vildi ná fram, tók sífelld-
um breytingum. Giacometti var
í öðrum heimi meðan á sköpun
stóð og stúlka ein sat fyrir hjá
honum í þrjú ár, án þess að
heyra eitt einasta orð af vörum
hans. Sem dæmi um >(hina eilífu
leit“ listamannsins, er það, að
hann lét sömu fyrirsætuna sitja
fyrir í sömu stellingum á hverj
um degi í þrjú ár. Mörg þeirra
verka, er Giacometti hafði unn-
ið að í mörg ár urðu að dufti
er leitin hafði ekki borið árang-
ur að dómi hans. Aðeins um 200
myndir hafa varðveitzt af hinni
Alberto Giaoometti að starfi.
austan á við veru af öðrum
hnetti, svo framandlegur var
hann öllu því sem það átti að
venjast. En þolinmæðin þraut-
ir vinnur aHar eins og máltæk-
ið segir og þau sex ár sem
Capote var vestur í Kansas
með annan fótinn að safna efni
í bók sina fór álit vestan
manna á honum sívaxandi og
undir lokin átti hann traust
og virðingu allra sem haft höfðu
af honum kynni í sambandi við
málið og þá ekki sízt morð-
ingjanna sjálfra.
Capote horfði hvorki í tíma
né fé til þess að bók hans mætti
verða sem bezt úr garði gerð.
Hann átti tal við fjölda manna
og lagði jafnan allar viðræður
á minnið (blaðamönnum, sem
stóðu hann að því til mikillar
öfundar) en minnisblöð hans
og upplýsingar sem á þessum
viðtölum byggðust voru sem
næst 6.000 blaðsíður. Ekuert var
svo smávægUegt að þrð færi
framhjá honum og hann var
alls staðar þar kominn — eins
og fyrir galdra — sem eitthvað
nýtt var að gerast í málinu.
Hann lýsir játningu Perry
Smith í bifreiðinni sem flutti
hann áleiðis frá stað þeim 1
Nevada sem hann var handtek-
inn og til réttarhaldanna í
Kansas, lýsir fölgráum vetrar-
himninum yfir víðlendri slétt-
unni, kaldranalegum athuga-
semdum fanganna. — „Það er
auðvelt að drepa“, segir Smith
og er hugsi — geispandi kvið-
dómendum og öðrum sem
Framhald á bls. 19
Picasso hyggst
breyta fatatízkunni
Sá frægi maður, meistari
Pablo Picasso, hefur lagt á
margt gjörva hönd um ævina.
Höggmymd af bróffur lista-
mannsins.
miklu framleiðslu listamannsins
og á síðustu árum voru yfirlits-
sýningar á verkum hans víða
um heim.
Fjölmörg verðlaun og *viður-
kenningar hafa fallið Giacom-
etti í skaut, en höggmyndir
hans hafa þó ávaUt verið um-
deildar. Giacometti hefur aldrei
v e r i ð eftirhermulistamaður
þrátt fyrir að hann notaði lif-
andi fyrirmyndir. Fyrirsætur
hafa fremur verið honum orku-
gjafar til frekara innsýnis og í
öllum verkum sínum reyndi
Giacometti að skyggnast undir
yfirborðið. Listsköpun var á-
stríða hjá Giacometti, hann
lifði við stöðuga leit, án þess
að það hvarflaði nokkurntíma
að honum, að hann væri að
skapa andleg verðmæti. „Hinir
frjálsu fuglax himinsins, vekja
mér meiri gleði en nokkurt lista
verk“. I>essi orð Giacomettis
endurspegla afstöðu hans til
listaverka, bæði sinna eigin og
annarra.
Hann er nú orðinn áttatíu og
fjögurra ára en situr ekki auð-
um höndum frekar en fyrri
daginn. Nýjasta áhugamál hans
hefur vakið nokkra furðu
manna, enda áhugi meistar-
ans nýtilkominn og hvorki
tengdur málaralist, höggmynd-
um eða leirkerasmíði né neinni
listsköpun annarri sem meist-
arinn hefur fengizt við fyrrL
Þetta síðasta áhugamál Pi-
cassos er tízkan. Hann hefur
komizt á þá skoðun eftir mikl-
ar vangaveltur og eftirgrennsl-
anir, að klæðaiburður fólks nú
á tímum sé almennt illa við
hæfi. aldarháttarins — og Pi-
casso hyggst ekki láta sitja við
orðin tóm heldur hefur hann
þegar tekið til við að teikna
nýtízkulegan fatnað karla og
kvenna. Engar fréttir höfum
við af því hvenær eða hvar
vænta megi sýnishorna af
sniUd Picassos á þessu sviði
en hitt hefur að vísu borizt okk
ur til eyrna að mest dálæti
hafi meistarinn á flosefnum
ýmisskonar, bæði sléttum og
riffluðum og Htina sæki hann
sér í síðustu málverk sín.
Við birtum hérna mynd aí
Picasso að verki, með pensilinn
í annari hendi og vindliniginn í
Pablo Picasso
hinni, léttklæddan að vanda.
Myndin er úr bók einni, „Pi-
casso á l’æuvre" (Picasso að
verki) sem nýkomin er út í
París og hefur að geyma úrval
úr myndasafni Edwards nokk-
urs Quinns, góðvinar meistar-
ans, blaðarpanns og ljósmynd-
ara, sem notið hefur þeirra
einstöku forréttinda um fjórtán
ára skeið að mega mynda
meistarann að verki. Bókin er
sögð hin fróðlegasta og mjög
skemmtilegt lestrarefni.