Morgunblaðið - 28.04.1966, Side 17

Fimmfuclagur 28. apríl 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Stuölar - strik - strengir
Aldarafmæli Busonis
HINN 1. apríl sl. voru 100
ár liðin frá fæðingu Ferruc-
cios Busoni. Busoni var af
ítölskum og þýzkum ættum,
var frábær píanóleikari og
hugsuður mikill. Hann
fékkst einnig við tónsmíði,
en því miður varpaði píanó-
leikarinn Busoni ávallt
skugga á tónskáldið Busoni.
Tónverk hans hafa ekki not-
ið almennra hylla og er það
ekki vegna verkanna sjálfra,
heldur vegna þess hve lítið
þau hafa verið leikin. Því
hefur til skamms tíma ver-
ið þannig varið, að tónsmíð-
ar Busonis hafa verið meira
umtalaðar en leiknar.
Margir hafa haldið því fram,
að tónsmíðar Busonis hafi ver-
ið sneyddar persónuleika,
þ.e.a.s. þær voru sagðar vera
slæmar eftirhermur af verkum
ýmissa annarra tónskálda.
Þessu til sönnunar hafa verið
dregin fram margvísleg tón-
verk, sem fiest hafa verið með
lélegustu tónsmíðum hans.
Mönnum láðist hinsvegar að at-
huga þær tónsmíðar sem opin-
beruðu bezt hina stórkostlegu
skáldgáfu þessa margþætta
manns. Þær tónsmíðar eru
margar. í dag á Busoni sér ein-
læga aðdáendur, þeir eru reynd
ar ekki margir, en þeim fjödgar
stöðugt. Menn eru sífellt að
komast betur og betur að raun
um það, að þótt Busoni hafi á
fyrstu tugum aldarinnar verið
álitinn píanóleikari fyrst og
fremst, hafi hann einnig verið
merkilegt tónskáld. Endurmat
eins og þetta er ekki einsdæmi
í tónlistarsögunni og nægir að
nefna Franz Liszt í þvi sam-
bandi. Satt er það, að Busoni
skrifaði margar miður góðar
tónsmíðar í stíl annarra manna.
Ástæðan var ekki sú að hann
hefði engan frumleik til að
bera sjálfur, heldur hið and-
stæða. Snilli hans sem píanó-
leikari var ekki sízt fólgin í
því, hve auðvelt hann átti með
að tileinka sér stíl og tónhugs-
un annarra tónskálda, og því
átti hann einnig auðvelt með
að skrifa tónsmíðar í þeirra
eigin stil, og gerði það oft sér
til dundurs.
Sem tónskáld markaði
Busoni enga áhrifamikla
stefnu, en þó er rétt að geta
þess, að mörg af farsælustu
tónskáldum 20. aldarinnar telja
sig standa í ævarandi þakkar-
skuld við gamla meistarann.
Nægir í þvi sambandi að nefna
hin ólíku tónskáld Dallapiccola
og Kurt Weill, og ekki má
gleyma föður raftónlistarinnar,
Edgard Varése. Hinar fjöl-
mörgu ritgerðir Busonis um
tónlist taka einnig af allan vafa
um það, að hann hafi einungis
verið innantómur fingralipur
píanisti.
Það eru píanóverk Busonis,
sem einkum hafa haldið nafni
hans á lofti, en þó er rétt að
minnast á óperurnar „Die
Brautwahl" og „Doktor Faust“
sem báðar 'hafa notið vaxaridi
vinsælda hin síðari ár. Pianó-
leikarar eru farnir að gera
meira af því en áður að leika
verk Busonis, en til skamms
tírna var það svo, að aðeins hin
ar lélegri tónsmíðar hans heyrð
ust á tónleikum. Vestur í Banda
ríkjunum er sænskur píanóleik
ari Johannessen að nafni sem er
um þessar mundir að leika öll
píanóverk Busonis inn á hljóm
plötur. Þetta er þrekvirki, sem
enginn annar hefur lagt á sig
til þessa. Busoni skrifaði mik-
inn og langan píanókonsert,
sem lítið hefur verið leikinn.
Það er einkum í sambandi við
hið nýafstaðna 100 ára afmæli
meistarans, að fréttir hafa bor-
izt af flutningi á þessu stór-
virki og hefur verið hvarvetna
hlotið verðskuldaða athygli:
Konsert þessi tekur fimm stund
arfjórðunga í flutningi og í
seinasta þættinum bætist karla
kór í samleikinn.
Það hefur sannast á verkum
Bachs og Busonis, að góðar tón-
smíðar verða ekki auðveldlega
lagðar að velli.
HIN frábæru tóngæði þeirra
strengjahljóðfæra, er Stradi
varius, Guarneri og Amati
smíðuðu fyrr á öldum, hafa
lengi verið mönnum rann-
sóknarefni. Fjöldi manna
hafa á ýmsum tímum lýst
því yfir, að þeir hafi fundið
leyndardóminn. Allar þessar
staðhæfingar hafa til þessa
reynzt tilhæfulausar. Þó
kom nýlega fram á sjónar-
sviðið maður, sem virðist
☆ ☆ ☆
Samuel Beckett
SAMUEL Beckett hefur látið
frá sér fara ritverk eitt er ber
heitið „Imagination Dead Im-
agine“. Útgefendur segja það
einhverja styztu skáldsögu
sem skráð hefur verið og bæta
því við að hún né næsta óhugn
anleg lesning. 1 þessu ritverki
sínu er Beckett sagður svo orð-
spar að jaðri við kraftaverk, en
í bókmenntagagnrýni um það
segir að varla verði marg-
ir til þess að trúa á svo iilskilj-
anlegt kraftaverk.
hafa öðlazt nokkra vitneskju
um leyndardóm gömlu meist
aranna. Maður þessi er
hljóðfæraviðgerðarmaður,
en hann hefur lítið viljað
ræða uppgötvun sína. Hljóð-
færi þau sem hann hefur
smíðað tala sínu máli og eru
hljóðfæraleikarar frá sér
numdir yfir tóngæðum
þeirra.
Ferruccio Busoni
STRADIVARIUS
— Leyndardómur tóngæðanna fundinn
Konungur háðfuglanna
horfinn sjónum
Evelyn Waugh látinn í
Á PÁSKADAG síðastliðinn lézt
að heimili sínu í Somerset í
Englandi brezki rithöfundur-
inn Evelyn Waugh, 02 ára
gamall.
Með Waugh er genginn einn
mesti háðfugl aldarinnar og sá
er bezt kunni að halda á
penna, fyrirmynd og lærifaðir
fjölmargra yngri rithöfunda,
einkum hinna ungu reiðu
manna, sem eru í uppreisn
gegn samtíð sinni og beita fyr-
ir sig kaldhæðninni öðru frem-
ur.
Evelyn Waugh var gæddur
kaldhæðni í svo ríkum mæli
að helzt er jafnað til Swifts eða
Voltaire, en hann átti ekki
samúð þeirra með mannfólk-
inu og góðvilja. Waugh hefði
til dæmis aldrei getað skrifað
„Candide" Voltaires eða sögur
Swifts af Gulliver. Hann var
markviss og napur í ádeilu
sinni á heiminn og það sem
honum þótti miður fara í þjóð-
félaginu, skrifaði ljóst mál og
lipurt og var lagið að lýsa á
einstaklega kurteisan og elsku-
legan hátt grimmd mannanna
og harðýðgi hverrar í garð ann
arra. Hann átti að baki fjöru-
tíu ára rithöfundarferil er
hann lézt eða tæplega það og
lágu eftir hann 28 bækur.
Evelyn Waugh fæddist árið
1903 og ólst upp fjarri öllum
borgum, sem móðir hans taldi
óheilsusamlega staði og ónátt-
úrlega. Faðir hans var bóka-
útgefandi, maður margslung-
inn og torræður og alltaf eins
og leikari á sviði lífsins, sí-
skiptandi um hlutverk. Evelyn
átti bróður nokkru eldri, Alec,
sem einnig gerðist rithöfundur
síðar meir (Island in the Sun).
Aléc var mannblendinn og út-
hverfur en sjálfur var hann
draumlynt barn og trúgjarnt
og lifði í sælli einfeldni allt
til þess er hann var sendur á
heimavistarskóla þrettán ára
gamall. Þar vaknaði hann við
vondan draum til harðra
kosta lífsins, lærði að sigrast
á heimþrá sinni og öðrum
Englandi
„veikleika“ og varð fljótlega
meira en gjaldgengur í hópi
skólafélaga sinna. Er til Ox-
ford kom var Waugh hrókur
alls fagnaðar í hópi félaga
sinna, samkvæmismaður mik-
ill, trúleysingi og flestum orð-
heppnari og skemmtilegri.
Kominn nokkuð yfir tvítugt
lætur Waugh fyrst í ljós á
prenti andstyggð sína á um-
heiminum, í bókinni „Decline
and Fall“ sem út kom 1928 og
„Vile Bodies“ sem birtist tveim
ur árum síðar. Sögusvið þess-
ara bóka er „Waste Land“ T. S.
Maður þessi heitir Laurence
Lamay og býr í Wisconsin í
Bandaríkjunum. Hann er efnað
ur maður og hefur lengi haft
það áhugamál, að gera við göm
ul strengjahljóðfæri. Hann hef-
ur tekið til viðgerðar fiðlur og
önnur strengjaihljóðfæri af
beztu tegund. Það litla sem
Lamay hefur viljað segja, er
að það sé sameiginlegt
með öllum hinum gömlu og
góðu strengjahljóðfærum, að
viðurinn í þeim virðist hafa
verið efnafræðilega meðhöndl-
aður á sérstakan hátt, áður en
hljóðfærin voru smíðuð. Hann
álítur að þetta hafi fyrst og
fremst verið gert til að gera
hljóðfærin endingarbetri og til
að verja þau skemmdum af
raka, en alls ekki til að bæta
hljómgæði þeirra. Lamay hef-
ur látið fara fram ítarlegar
efnafræðilegar rannsóknir á
hljóðfærunum og formúlan er
nú fundin. Að sjálfsögðu hefur
Lamay ekki látið hana uppi,
en hljóðfæri þau sem hann hef
ur smíðað úr viði sem hann hef
ur meðhöndlað samkvæmt
hinni gömlu formúlu, virðast
sanna að hann fer ekki með
neitt fleipur.
Konsertmeistari 1 einni af
stærstu hljómsveitum Evrópu
fékk nýlega lánaða eina af fiðl
um Lamay, og eftir að hann
hafði reynt hana um skeið var
hann ófús að lába hana af hendi
og krafðist þess að fá hana
keypta.
Lamay hefur einnig notað
flormúlu sína við ihljómbotna í
slaglhörpum og hefur það gefið
góða raun