Morgunblaðið - 26.06.1966, Side 10

10
MORGU NBLAÐID
Sur^udagur 28. júní 190
RUM VID í SPRUNGU?
Málverk eftir Kjarval? Nei, Naggur í Grimsvötnum hefur stungið úfnum kollinum upp úr
ísþekjunni og umbylt jökunum ofan á. . (Ljósm. E. Pá.)
Vatnajökull er geysimikjð
sprunginn. Þess urðum við
nokkrir félagar í Jöklarann-
sóknarfélaginu í 10 daga
sportferð á jökulinn, óþægi-
lega vör. Víða, þar sem áð-
ur hefur verið óhætt að aka
viðstöðulaust á snjóbílum,
leyndust nú sprungur, huldar
snjóbrú, sem ekki hélt. Jafn-
vel í hálfs mánaðar gömlum
förum eftir snjóbíla mælinga
leiðangursins. Þess vegna
verður að fara um jökulinn
með sérstakri gát, aka aldrei
nema í björtu, jafnvel á
kunnum leiðum og senda
víðar en áður á undan bíln-
um mann í taug, til að kanna
með broddstáf. Og óráð er að
ferðast um jökulinn nema
með þrautkunnugum jökla-
förum.
Ef til vill er hér um að
kenna óvenjulegum snjóaiög-
um í ár. Eða þá seinni vor-
komu en venjulega, svo snjór
hylur enn óöruggar sprung-
ur og ekki sést missmíði á.
>ó mældist vetrarákoma við
Grímsvötn 5 m. er hinn ár-
legi vorleiðangur var þar á
ferð tveimur vikum á undan
okkur, og telst það venjuleg
snjókoma. Og sumir úr okkar
hópi hafa verið þarna á ferð
á sama árstíma og jafnvel
í haustleiðöngrum, og telja
sig nú hafa orðið varir við
meiri sprungur en áður. Á
hinn bóginn er vitað um
geysimikil umbrot í jöklin-
um á fáum undanförnum ár-
um og ekki óeðlilegt að eitt-
hvert raks verði þá líka á
svæðum þar sem þeirra gætti
ekki beint. T.d. hljóp Brúar-
jökull 8 km fram á Brúar-
öræfi haustið 1963 og kol-
sprakk þá á 1400 ferkm. svæði
eða langt suður yfir miðjan
jökul. Gætir áhrifa af því
greinjlega nú vestur á Kvark
fjallasvæðið, sem er víða
sprungið. Veturinn 1964 hljóp
Síðujökull á vestanverðum
jöklinuim í suður og sam-
kvæmt loftmyndun var talið
að sprunguáhrifa frá honum
gætti norður fyrir Pálsfjall
eða langleiðina í Grímsvötn.
Sjálf Grímsvötnin sigu á sl.
hausti, þegar ísþekjan féll
um 80 m. eftir Skeiðarár-
hlaup. Nú, og fyrr hafa önn-
ur svæði verið á hreyfingu.
Auk þess hefur Vatnajökull
víða verið að þynnast, eins
og aðrir jöklar hér, og þykj-
ast glöggir menn jafnvel sjá
merki um að hryggir standi
sums staðar upp í ísinn og
sprengi þá yfirborðið. Ekki
skal ég hafa uppi neinar vís-
indalegar kenningar um jökla
og sprungur, enda alls van-
kunnandi um slíkt. En að-
eins segja frá fyrrnefndri
ferð um hluta af Vatnajökli
á snjóbílnum Kraka með 4
vönum jöklaförum 12. júní til
21. júní sl.
„Vellandi vötn“.
Á slíku ferðalagi sem þessu
gefst tækifæri til að skynja
hina hrjúfu íslenzku náttúru
og hið óútreiknanlega veður
far í allri sinni tilbreytni.
Við byrjum á að aka snjó-
bílnum á stórum trukk upp
hjá Galtalæk og inn að Hófs-
vaði á Tungnaá. Áin reynist
þá vera í þvílíkum vexti, að
ofan á steinum, sem standa
upp úr venjulega færu vatni,
er 30-40 sm. vatnsflaumur.
Ekki vottar fyrir brotinu og
áin er gjörsamlega óvæð
manni til að kanna það. Und
ir venjulegum krjngumstæð-
um þarf aðeins að bíða seinni
hluta nætur, þegar nætur-
kuldi hefur tekið fyrir snjó-
bráð á jökli og þess farið
að gæta í ánni. Ekkj sízt ef
verið er á háum trukk, og
menn þekkja vel vaðið. En
í þetta sinn sá ausandi rign-
ing á öllu svæðinu /yrir ínn-
an, sem skolaði með sér leif-
um af snjósköflum, um það
að Tungnaá hélt áfram að
vaxa og kaffærði jafnvel al-
veg fyrri eyrina, sem bílarn-
ir þurfa að hafa viðdvöl á
milli ála. Urðum við því að
bíða þarna í tvær nætur og
fórum þó yfir í vatni, sem
var um hálfan meter oían við
venjulega fært sumarrennsJi.
Hefðum við varla trúað því
að óreyndu, að hægt '-æn að
horfa á kílómetersbréitt fijót
sem Tungnaá hækka svo ört.
Pétur Sumarliðason, veður
athugunarmaður í Tungnaár-
botnum, beið okkar allan
tímann í skálanum í Jökul-
heimum með kjötsúpu og
fullan disk af pönnukökum.
Fengum við höfðinglegar
móttökur hjá honum eftir 3
tíma ferð trá Hófsvaði áður
en við héldum á jökulinn Pét
ur fór inn eftir með leiðangri
Jöklafélagsins um hvítasunn-
una og sendir veðurskeyti
oft á dag, svo sem útvarps-
hlustendum er kunnugt. Það
hefur hann gert í tvö sumur
og unir vel einverunni á há-
lendinu.
Tungnaá reyndist ekki er-
fið við jökulinn og heldur
ekki jökulröndin, sem var
lítið farin að bráðna eða
springa upp. Þar tókum við
snjóbílinn af trukknum og
ókum á honum áleiðis að
Bárðarbungu sem Geys-
ir lenti á árið 1950
og ætti nú senn að
fara að skila sér niður við
rönd. í fögru veðri slógum
við upp tjöldum út af Hamr-
inum svokallaða, sem er klett
ur vestan í jökulröndinni. En
þegar þoka huldi norðurjök-
ulinn um morgunjnn, var til
lítils að halda á næsthæsta
tind íslands, Bárðarbungu, og
ferðinni því beint til Gríms-
vatna. Þá leið þekkja jökla-
menn vel. Aðeins síðasti spöl
urinn er varasámur, þar sem
þræða verður hrygg milli
Svíahnjúkanna með hengjur
Grímsvatnalægðarinnar á
aðra hönd og sprungugöt á
hina. Enda aka menn þar
ógjarnan nema í björtu. En
alltaf er þægilegt að koma
í skála Jöklafélagsins á Eystri
Svíahnjúk, þar sem jarðhiti
heldur svolitlum auðum
bletti upp úr snjó. Þar er
líka ágætt að bíða af sér
þoku, enda til fjölbreytt
lestrarefni um heimskauta-
ferðir, Himalayaleiðangra,
njósnara og ástir.
Isþekjan fallin um 80 m.
Guðmundur Jónasson
hafði varað okkur við að
fara nema í góðu skyggni
niður hnjúkinn að austan,
þar sem nú vottaði fyrir mjó
um sprungum. Tveir af okk-
ar mönnum könnuðu því
sprungurnar, bundnir í taug
við bílinn. Reyndust þær,
eins og Guðmundur hafði
sagt okkur, það mjóar að
þær voru ekki farartálmi ef
vitað var af þeim og komið
þvert á þær á snjóbíl. En
úr því liggur góð og örugg
skíðabrekka niður í Gríms-
vötnin, sem eru 35-40 ferkm.
dalur í miðjum jöklinum, með
vatni undir íshellunni á botn
inum og jarðhita. íshellan
hækkar smám saman eftir
því sem vatnið í lægðinni
vex, þar til það tæmist neð-
anjarðar með feikiLegum
vatnavöxtum í Skeiðará og
hrynur þá þessi íshella nið-
ur. Það gerðist sl. haust, setn
kunnugt er, og var ekki hægt
að komast að til að skoða
verksummerki nema í flug-
vél fyrr en í vor. >á kom i
ljós að íshellan hefur sigið
um 80m. Hún er slétt og
ósprungin í miðjunni og hægt
að aka óhikað á snjóbílum
eftir henni inn í botn, þar
sem móbergshnjúkurinn
Naggur hefur stungið koll-
inum upp úr hrapandi ísn-
um. Stendur Naggur þar upp
úr með umturnuðum ísjök-
um og snjóhengjum í feg-
urstu formum.
Suðaustan við vötnin er
þverhníptur hamraveggur
með jökuL'hengjum við brúnir
sem eru stórfenglegar á að
líta eftir hlaup. Og á nokkr-
um stöðum hafa myndast
stórar gjár í ísinn, er þekjan
féll, eins og svonefnd Stóra-
gjá, sem kunn er af stór-
kostlegum myndum Magnus-
ar Jóhannssonar eftir síðasta
hlaup.
Daginn, sem við vorum
þarna á ferð, var glampandi
sólskin og Grímsvatnahvosm
sem suðupottur. Freistuðums*
við til að hanga á skíðum
aftan í snjóbílnum lít-
ið klædd, sem varð
til þess að hópurinn
breytti um litarhátt og leit
út sem rauðir Indiánar það
sem eftir var ferðar. En end-
urkastið frá snjónum er svo'
mjkið og sólin svo sterk, að
maður verður að vara sig á
henni. Eftir að hafa skoðað
myndanirnar í Nagg og horft
á sprungurnar 1 köntunum.
yfirgáfum við snjóbílinn
Kraka skammt frá Stórugjá,
bundum okkur saman í röð á
eitt reipi, tjl að freista þess
að komast í gjána. Það borg-
aði sig svo sannarlega. Eftir
að niður er komið, gnæfa
beggja megin upp snjóveggir,
um 40 m. háir að við gizk-
uðum á. Snjólagaskipting ár-
anná er greinileg, svo vegg-
urinn er eins og skorin lag-
terta með rjóma og neðst er
mikill sandur í. Við endann
í gjánni gekk fram þunnur
kambur af þessari gerð og
var okkur um og ó að standa
undir honum í frostlausu
veðri. Ekki hrundi þó úr
veggjum nema örlítill snjó-
mylsna. í slíku umhverfi
verður maðurinn fjarska
smár, jafnvel þó fimm séú
þræddir saman upp á band,
ejns og litlar perlur.
Heilu drifi hefur verið varpað niður úr flugvél, og nú þarf
að draga það á skiðum að snjóbílnum.