Morgunblaðið - 23.10.1966, Síða 8

8
MORCU NBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. okt. 196&
Himneskt er að liía
Sigurbjörn Þorkelsson
Fyrstu kynni ní sérn Friðrik
Fyrstu kynni af séra Friðrik
og skólaganga.
Ég held það hafi verið á
fyrstu barnasamkomunni um
haustið 1897, en þær voru þá
fluttar í Góðtemplarahúsið við
tjörnina, að ég sá Friðrik Frið-
riksson í fyrsta sinn. Ég kom
auga á hann, í meðallagi háan,
vel vaxinn með hrafnsvart hár
og skegg og stúdentshúfu ofan
á brúsandi hárlubbanum. í>að
var sem mér hitnaði öllum
innra með mér, er ég sá hann
heilsa með kossi mörgum af
drengjunum, en þá hafði hann
þekkt, áður en hann fór héðan
til Danmerkur, þá fyrir nokkr-
um árum, eftir að hann hafði
lokið stúdentsprófi frá Mennta
skólanum.
Ég verð að játa það, að ég
sáröfundaði drengina, sem hann
var að heilsa, en suma af þeim
þekkti ég vel, t.d. syni Kristjáns
Jónssonar, assessors, Böðvar,
Jón og Þórarinn. Ég fór nú að
grennslast eftir því hjá þeim,
hver hann væri, þessi vinur
þeirra, sem ég hafði aldrei séð
fyrr, og heilsað hafði þeim svo
innilega.
Það var auðsótt að fá að vita
nafn hans. En ég átti mér þá
ósk heitasta, að ég ætti eftir að
fá að kynnást honum, því að
aldrei hafði neinn maður haft
önnur eins áhrif á mig við
fyrstu sýn og hann.
Barnasamkoman var haldin,
en ekki minnist ég þess, að
Friðrik talaði á henni. Er ég
kom heim, sagði ég móður
minni frá því, að ég hefði séð
þennan mann, og hvað ég hefði
verið hrifinn af honum.
Það sem við fréttum næst af
honum, var það, að hann mundi
ætla að hafa skóla um veturinn
og kenna drengjum á skóla-
aldri. Hún kom því að máli við
föður minn og sagðist vilja ráða
því, hvar ég yrði í skóla næsta
vetur. Sagðist hún hafa í huga
að koma mér til Friðriks, ef
hann hefði ástæður til að taka
mig til kennslu. Samþykkti fað-
ir minn það ljúflega.
Þetta fór að óskum, og byrj-
aði ég skólagönguna hjá honum
um haustið. Hófst þá sú vin-
átta milli okkar, sem haldizt
hefur óslitin yfir sextíu ár eða
til æviloka hans, og má með
sanni segja, að þessi happasæla
ráðstöfun foreldra minna, að
koma mér í skóla til Friðriks
þetta umtalaða haust, hafi haft
meiri þýðingu fyrir framtíð
mína en flest annað. Þá komst
ég undir þau andlegu áhrif, er
heilladrýgst hafa reynst mér á
Tveir kafiar úr sjálfsævisögu
Sigurbjörns í Vísi
SJÁI.FSÆVISAGA Sigurbjörns Þorkelssonar: „Himneskt er
að lifa“, 1. bindi, er nýkomið í bókaverzlanir. Bókin er
423 blaðsíður að stærð, prýdd fjölda mynda af mönnum og
stöðum. Sigurbjörn lýsir í bók þessari bernsku sinni og æsku,
kynnum sínum af mönnum og málefnum í sveitinni og borg-
inni, se/n var. Mbl, birtir hér á eftir tvo kafla úr bókinni til
kynníngar.
Það var einkum einn, sem
reikningskennaranum s a m d i
illa við, enda virtist sá hafa
litla löngun til að læra. Það
bar því við í einni kennslu-
stundinni, að þeir fóru saman
og lentu í hörkuáflogum, og
barst leikurinn undir skóla-
borðið.
Piltur þessi var mjög sterkur
eftir aldri og einnig illvígur.
Hygg ég, að kennarinn hafi
ekki haft í fullu tré við pilt-
inn, enda var piltur þessi alltaf
í slagsmálum, þegar hann gat
fengið einhvern til að slást við.
Þeir börðust nú þarna undir
borðinu, og enginn okkar (jafn-
vel ekki Guðbjörn frá Miðdal,
sem var stór og mjög sterkur)
langri og viðburðarríkri ævi.
Nú þurfti ég ekki lengur að
öfunda drengina af að þekkja
hann, nú var ég daglega með
honum og naut kennslu hans og
kærleika að auki. Friðrik hafði
löngun til að kenna okkur vel
en nemendurnir voru misjafnir
og sumir nokkuð baldnir og
erfiðir.
Þessa gætti þó ekki mikið,
þegar hann kenndi sjálfur, því
að hann var ágætlega stjórn-
samur og hafði ótrúlegt vald
yfir okkur, jafnvel þeim erfið-
Vígslumynd af séra Friðrik.
ustu, en oft fékk hann náms-
menn úr Menntaskólanum til
þess að kenna fyrir sig, og gat
þá allt farið í háaloft.
Þetta kom þó sérstaklega
fyrir hjá einum þeirra, Guð-
mundi Benediktssyni, sem var
mikill stærðfræðingur og
kenndi okkur því að sjálfsögðu
reikning. Hann brá sér oft á
leik með reikninginn og gekk
okkur þá sumum erfiðlega að
fylgjast með. Það gat komið
fyrir, að sumir hættu alveg að
hlusta á hann og færu að dunda
við að teikna eða eitthvað ann-
að sér til afþreyingar. Kom
það fyrir^ að hann reiddist og
fyndi að við þá, sem þannig
höguðu sér.
Það var öðru sinni í skriftar-
tíma hjá Friðrik, að þessi sami
piltur hafði allt á hornum sér
og neitaði alveg að skrifa. Tók
hann skrifbókina og reif hana
í smátætlur. Brá öllum mikið
við þessar tiltektir piltsins og
biðum í ofvæni þess, sem nú
gerðist hjá okkar skapmikla
kennara. Án þess að honum
sæist nokkuð bregða, réttir
hann piltinum aðra bók, og fór
hún alveg á sömuleið, rifin í
smátætlur.
Við fórum að kvíða því, að
fleiri bækur væru ekki til, og
gátum ómögulega getið til um,
hvernig þetta stríð myndi enda
á milli þeirra. Vonuðum við, að
kennarinn sigraði. Það reynd-
ust vera til fleiri skriftarbæk-
ur og pilturinn hélt áfram að
rífa, jafnóðum og kennarinn
fékk honum þær. Urðu þær alls
fimm. Að lokum gugnaði hann,
og minnir mig, að loksins léti
hann undan og byrjaði að
skrifa, og varð hann að skrifa
til klukkan 11 um kvöldið.
Annars gekk þetta skólahald
vel ,og ég held, að um talsverð-
ar framfarir hafi verið að ræða
hjá okkur nemendunum. Þessi
skóli hjá Friðrik var til húsa
á Skólavörðustíg 12, í gamla
Geysi, beint á móti hegningar-
húsinu. Hann hafði einnig ann-
an skóla fyrir yngri drengi,
7—10 ára, fyrst í Framfarafé-
lagshúsinu, Vesturgötu 47, og
seinna á Suðurgötu 6.
Tilkomumikil innganga
í Góðtemplararegluna
Skólahús séra Friðriks við Suðurgötu
dyrunum
Séra Friðrik
þorði að skipta sér af þessu af
geig við hinn ódæla pilt. Þá
vindur sér inn úr dyrum skóla-
stofunnar maður heldur gust-
mikill, og er þar kominn skóla-
stjórinn Friðrik. Það skipti eng-
um togum, hann fleygir sér
undir borðið og dregur hina
stríðandi menn undan því og
hafði skjót handtök við að
skilja þá. Þótti okkur mikið til
þess koma, hvað hann reyndist
sterkur.
Hann skipaði nú kennaranum
að taka til við að kenna okkur,
þar sem hann hafði hætt, er
áflogin byrjuðu, en setti ódæla
piltinn á kné sér og hélt honum
þar, eiris og í skrúfstykki, það
sem eftir var tímans. Hann
gerði margar tilraunir til þess
að losa sig, en allar tilraunir
hans reyndust árangurslausar.
Þannig hélt Friðrik honum enn,
þegar við drengirnir ásamt
kennaranum fórum burt úr
kennslustundinni. Hvað þeim
fór á milli er mér alveg ókunn-
ugt, en mig minnir, að næsta
dag hafi pilturinn komið í skól-
ann og hafði þá með sér
gjíifir handa Friðrik, tóbaks-
bréf (Mossrós) og ljósmynd af
eldra bróður sínum. Átti þetta
að vera til þess að milda og
gleðja hinn stranga kennara,
enda lenti honum aldrei saman
við reikningskennarann eftir
það. Var það mesti óþarfi, því
að maðurinn var prúður og
óáleitinn.
Þar sem bæjarlífið var mjög
fábreytt um aldamótin, þá voru
stúkufundir ofstastnær vel sótt
ir um þetta leyti, en ég fylgd-
ist vel með störfum reglunnar
og sótti fundi. Mikið var gert
til þess að draga menn í regl-
una og þurftu menn ekki að
vera vínhneigðir til þess, að
lagt væri að þeim að gerast
meðlimir reglunnar. Þeir gætu
með því haft áhrif á aðra og
skapað gott fordæmi.
Oft reyndust þeir vínhneigðu
nokkuð óstöðugir í stúkunni, og
voru þeir þá oft endurreistir,
eins og það var kallað. Þótti
mér merkilegt, hvað sumir voru
leiðitamir og virtust iðrandi, er
þeir komu í þessum erindum
fund eftir fund, því að þá varð
endurreisnin að fara fram á
stúkufundunum að viðstöddu
fjölmenni fyrir opnum tjöldum.
Á seinni árum breyttist þetta,
er dómnefndir frömdu athöfn
þessa í kyrrþey. Oft, er þess-
ar opinberu endurreisnir fóru
fram, var ég djúpt snortinn og
vorkenndi innilega viðkomandi
iðrandi syndara, er varð að
ganga undir þunga „kárínu“.
Það gat stundum borið við,
að hópur manna var látinn
ganga inn í regluna í einu. Man
ég það eitt sinn, er vinur minn
og yfirmaður, Björn Rósen-
kranz, hafði verið nokkuð rak-
ur um tíma, að hann fann löng
un hjá sér að gera yfirbót
nokkra og ákvað nú að ganga
í stúkuna Verðandi nr. 9, því
að þar var Ólafur faðir hans
og systkini hans, Jón og Hólm-
fríður.
Nú vildi hann hafa þessa inn
göngu í stúkuna „dálítið til-
komumikla“, eins og hann
komst að orði og fór því út á
stræti og gatnamót og sópaði
saman flokk manna. Voru þar
á meðal fiskimatsmenn þeir, er
unnu undir hans stjórn, og ýms
ir verkamenn, sem voru flestir
mestu reglumenn og neyttu
áfengis í hófi. En engar afsak-
anir dugðu. í stúkuna skyldu
þeir ganga og einmitt þetta
kvöld, er hann hafði ákveðið.
Nú vildi svo til, að nokkrir
þessara manna, 16 urðu þeir
talsins, voru dálítið illa fyrir
kallaðir, er þeir mættu til upp
tökunnar. Hafa líklega tekið
inn nokkra dropa sér til hjarta
styrkingar eða til þess að yfir-
buga feimnina, er þeir áttu að
kanna svo ókunna stigu, sem
reglan var þeim. Því fæstir af
þessu fríða föruneyti vinar míns
Björns, höfðu áður kannað
leynigötur reglunnar.
Það þurfti ekki að hvetja mig
til þess að sækja fund í stúk-
unni Verðandi þetta kvöld, því
að sumu leyti hlakkaði ég til
að vera við þessa virðulegu
athöfn, en að öðru leyti kveið
ég fyrir því, að einhver þessara
manna gerði eitthvað það af
sér, sem kynni að valda
hneyksli í augum hinna ströngu
templara, sem búnir voru fyrir
löngu að yfirvinna allar freist-
ingar. Þoldu þeir illa að sjá
menn undir áhrifum víns, van-
helga hin helgu vé reglunnar.
Einkum þótti mér það illt vegna
vinar míns Björns, sem var
þetta full alvara að láta þessa
menn ganga í regluna og efla
með því bindindi undirmanna
sinna.
Með nokkurri eftirvæntingu
var beðið eftir því, að þessi
óvanalega stóri hópur væntan-
legra reglubræðra birtist á sal-
argólfinu. Loks rann upp hin
þráða stund, er dróttsetar stúia
unnar leiddu þessa fríðu fylk-
ingu inn. Og hófst þá athöfnin.

ss
Björn Rósenkranz
Þetta fór nú fram á sinn vana
lega, hátíðlega og formfasta
hátt og allt snuðrulaust, fyrst
framan af. Einn þessara manna,
þekktur merkisborgari, þótti
nokkuð linmæltur (gn hann var
undir áhrifum), heyrist kalía,
er hann átti að svara einhverju
játandi, frekar hátt, en nokkuð
óskýrt: „Osenkrans, Osenkrans“
(átti að vera Rósenkranz),, þú
svarar fyrir karlinn". Þótti hon
um sjálfsagt, að Björn, sem bar
ábyrgð á öllu saman, yrði einn-
ig að svara fyrir hann nú, þeg-
ar hann fann, að hann gat ekki
svarað nógu skýrt fyrir sjálfan
sig.
Næst heyrðist frá fylking-
unni, þar sem hún færðist aftur
og fram etfir salnum, frá ein-
um heiðursmanninum koma
hljóð. Virtist hann þá vera orð-
inn leiður á þessu mikla „spíg-
spori“ fram og til baka. „Á þess
ari göngu milli Heródesar og
Pílatusar aldrei að linna?“ Þessí
athugasemd var því meira áber
andi, sem vinur okkar var dá-
lítið hávær og mjóróma.
Jæja, þá var nú þessu lokið
og þungu fargi af mér létt í það
minnsta. Og voru nú hinir nýju
kærkomnu bræður boðnir inni-
lega velkomnir. Og eitthvað dá-
lítið krassandi haft í skemmti-
atriði kvöldsins, svo að hinum
stóra hópi liði vel og kynni við
sig og tengdist sem föstustum
böndum við regluna.
En ekki var langt liðið á fund
inn, er einn af hinum nýju
bræðrum sást ganga þéttum
skrefum fram gólfið og stað-
næmast hjá innverði, sem ávarp
aði hinn nýja bróður nokkrum
Framhald á bls. 24