Morgunblaðið - 11.11.1966, Qupperneq 3

MORCU NBLA&IÐ
3
Ráðherra gat valið
og losnað við málaferlin
Rætt við Gunnar Thoroddsen uni liandritamálið
HANÐRITAMÁLIÐ var tekið til dóms í Hæstarétti Dan-
merkur í gærmorgun eftir að lokið var munnlegum mál-
flutningi, sem tekið hafði á fjórða dag. Sendiherra ís-
lands í Kaupmannahöfn, Gunnar Thoroddsen, var við-
1 staddur málflutninginn frá upphafi til enda.
Blaðamaður Morgunblaðsins, sem fylgdist með rétt-
arhöldunum, sneri sér í gær til sendiherrans, og ræddi
við hann um framvindu málsins. Gunnar Thoroddsen
sagði:
— Handritalögin og samn-
ingurinn milli tslands og Dan
merkur frá því í fyrra fjallar
um handrit frá tveimur stofn
unum og þarf að greina þar
glöggt í sundur.
— Annars vegar eru hand-
rit úr Konungsbókhlöðu, en
það er ágreiningslaust að sú
stofnun er eign danska rík-
isins. Hins vegar eru handrit
úr Árnasafni og um þau
standa málaferlin.
— Meginregla laganna um
handrit úr báðum söfnum er
sú, að heim til íslands eiga
að fara þau handrit, sem telj-
ast méga íslenzkur menning-
ararfur. Með þeim orðum er
átt við, að handrit sé samið
eða þýtt af íslendingum, og
efni þess fjalli eingöngu eða
aðallega um ísland eða ís-
lenzk málefni. Sérstök nefnd
manna, skipuð tveimur mönn
um frá háskólanum í Kaup-
mannahöfn og tveimur frá
Háskóla íslands á að gera
tillögur um það hver einstök
handrit skuli afhent til ís-
lands samkvæmt þessari meg
inreglu. Tillögu þeirra skal
leggja fyrir forsætisráðherra
Dana, sem fellir endanlegan
úrskurð eftir að hafa ráðfært
sig við kennslumálaráðherra
Danmerkur og íslands.
— Auk þess ákveða lögin,
að tveir dýrgripir í Konungs
bókhlöðu, sem ekki er talið að
falli undir framangreinda
meginreglu, Flateyjarbók og
Sæmundar-Edda, skuli einnig
til íslands fara.
— Málaferlin snerta því
ekki handritin í Konungsbók
hlöðu, heldur eingöngu Árna
safn. I>essi málatilbúnaður
er tilkominn með ákaflega
undarlegum hætti. Svo er
mál með vexti að stjórn
Arnasafns er skipuð 11 mönn
um. Háskóli íslands á rétt
að tilnefna tvo fulltrúa, og
stjórn Sáttmálasjóðs á ís-
landi einn fulltrúa. Fulltrúar
íslands hafa ekki tekið þátt
í störfum stjórnarinnar um
margra ára skeið. Tveir eru
tilnefndir af Kaupmannahafn
arháskóla og einn af stjórn
hins danska hluta Sáttmála-
sjóðs. Kennslumálaráðherra
Dana skipar svo fimm menn
og formanninn. f stjórninni
sitja því í nefnd átta menn,
og af þeim skipar ráðherr-
ann meirihlutann. Síðast voru
þessir stjórnarmenn skipaðir
árið 1963, tveimur árum eft-
ir að Þjóðþing Dana hafði
samþykkt handritalögin í
fyrra sinni.
— En þessir stjórnskipuðu
nefndarmenn höfðu tæplega
setið tvö ár, þegar þeir
stefndu ráðherranum fyrir
dóm og kröfðust þess að gerð
ir hans og Þjóðþingsins í mál
inu yrðu ómerktar sem stjórn
arskrárbrot.
— Þau atriði sem málaferl
in sjálf snúast um eru í stór-
um dráttum þessi: Danska
stjórnin heldur því fram að
Arnasafn og handrit þess séu
annað hvort hrein ríkiseign
eða eign Kaupmannahafnar-
háskóla, sem enginn dregur
í efa að er ríkisstofnun. Lög-
gjafarþingið hafi því ótví-
ræða heimild til að ráðstafa
þessum eignum sínum, og það
var gert í því formi, að lög-
in ákveða skiptingu Árna-
safns í tvo hluta, og skal
annar þeirra varðveittur af
Háskóla Islands. Þetta sjón-
armið er rökstutt m.a. með
því, að samkvæmt erfðaskrá
Arna Magnússonar hafi hann
gefið háskólanum handritin,
að Arnasafn starfi að lang-
mestu leyti með beinum rík-
isfjárframlögum og að öll
stjórn safnsins sé skipuð af
opinberum aðilum.
Stjórn Árnasafns krefst ó-
gildingar laganna, þar sem
þau séu brot á 73. gr. dönsku
stjórnarskrárinnar, en hún
segir, eins og tilsvarandi
grein í stjórnarskrá íslands,
að eignarrétturinn sé frið-
helgur, að engan megi skylda
til þess að láta af hendi eign
sína, nema almannaheill krefj
ist, þurfi til þess lagaboð með
fullar bætur fyrir. Árnasafn
sé sj álfseignarstofnun byggð
á gjöf einstaks manns, og
njóti lagaverndar, eins og ein
staklingar, félög og stofnan-
ir ,sem ekki eru eign rík-
isins. Lögin feli í sér hreint
eignarnám á handritum stofn
unarinnar og brjóti því í bág
við 73. gr. stjórnarskrárinn-
Sunnudiigstónleikar Sinióníu-
hljómsveitur íslunds
NÆSTKOMANDI sunnudag
kl. 16 verða aðrir sunnudagstón
leikar Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands haldnir. Þess er vænzt, að
fólk muni þar finna margt fýsi-
legt að heyra. Stjórnandi tónleik
anna verður Bohdan Wodiczko,
en einleikari á píanó pólski píanó
leikarinn Ladislaw Kedra. Fyrst
á efnisskránni er Tokkata og
fúga í d-moll eftir Bach í hljóm
sveitarútsetningu. Þá leikur
Kedra einleik í Píanókonsert
eftir Gershwin, en Gershwin,
eins og kunnugt er, lagði sig
mikið fram við að reyna að sam
eina viðhöfn konsertverksins og
hinn aðgengilega léttleika alþýð
legrar tónlistar. Þá mun hljóm-
sveitin leika átta lög úr hinum
vinsæla söngleik Bernsteins,
West Side Story, sett saman í
eina hljómsveitarsvítu. Kedra
mun svo aftur stíga fram á svið
ið og í þetta sinn leika einleik-
inn í Rhapsody in Blue etfir
Gershwin. Að lokum leikur
hljómsveitin ungverskan mars
ar, þar sem hvorki hafi legið
fyrir almannaþörf, né geri
lögin ráð fyrir skaðabótum
fyrir eignarnámið.
— Þetta mál er ekki eins
einfalt, né úrslit þess eins
augljós og örugg og oft er
látið í veðri vaka. Meðal
danrVra lagamanna, bæði
fræðimanna, dómara og mál-
flutningsmanna, eru skoðan-
ir mjög skiptar.
— Kemur það m.a. glögg-
lega fram í Landsréttardóm-
inum frá því í maímnáuði sl.
Að vísu var niðurstaða hans
sú að sýkna kennslumálaráð-
herrann og telja lögin ekki
stjórnarskrárbrot, en dómur-
inn kemst hins vegar í tveim
ur veigamiklum atriðum inn
á röksemdafærslur Christrups
lögmanns Árnasafnsnefndar
gegn rikisstjórninni.
—*. Landréttardómurinn
s&gði, að Árnasafn sé sjálfs-
eignarstofnun en ekki ríkis-
eign, og þótt lögin töluðu um
skiptingu safnsins fælu þau
í sér raunverulegt eignarnám
„tvangsafstáelse". Hins vegar
taldi dómurinn, að réttindin
yfir handritunum væru svo
sérstaks eðls, að ekki væri
unnt að beita eignarréttar-
grein stjórnarskrárinnar.
— Fyrir Hæstarétti hafa
lögmennirnir tveir, Christrup
fyrir Árnasafn og Paul
Schmith fyrir ráðherra flutt
málið í meginatriðum á svip-
aða lund og fyrir Landsrétt-
inum. Báðir eru þeir slyngir
lögmenn og hafa kynnt sér
öll málsefni rækilega frá rót-
um.
— Af nýjustu atriðum sem
komu nú vil ég sérstaklega
nefna eitt. Schmith lýsti því
yfir að hefði verið til á tíð
Arna Magnússonar háskóli á
íslandi teldi hann engum
vafa undirorpið, að Árni
hefði ánafnað Háskóla ís-
lands handritin sín.
— Christrup nefndi þaff í
málflutningi sínum, aff hand-
ritin kynnu aff vera 500-1000
milljóna danskra króna virffi.
Telur sendiherrann aff þetta
hafi áhrif á dóminum effa
skattborgarana?
— Ekki ætti það að vera,
því að flestum er kunnugt að
handrit Árnasafns má aldrei
selja. Persónulega finnst mér
þessar tölur Christrups fyrst
og fremst sýna, hvílík verð-
mæti Danir hafi fengið frá
Islandi.
— Vill sendiherrann spá
nokkru um dómsnffurstöður
Hæstaréttar?
— Vegna hins mikla ágrein
ings um lögfræðihlið máls-
ins, sem ég gat áðan, og sem
SMSTEIMR
Gunnar Thoroddsen, sendi-
herra Islands í Kaupmanna-
höfn.
kemur m.a. fram í forsend-
um Landsréttardómsins og
umsögnum lagadeilda háskól
anna í Kaupmannahöfn og
Arósum, get ég engu spáð um
úrslitin, aðeins vonað það
bezta. En það er skoðun mín
að eðlileg niðurstaða dóms-
ins væri sú, að telja hand-
ritin eign háskólans í Kaup-
mannahöfn, eins og raunar
segir í erfðaskrá Árna Magn-
ússonar. Háskólinn er aftur
ótvírætt ríkiseign, og því
hafi löggjafarþingið fulla
heimild til að ráðstafa hand-
ritunum eins og gert er með
lögunum.
— Hvenær er dóms Hæsta-
réttar aff vænta?
— Um það er ekki hægt að
fá örugga vitneskju í dag, er
líklegt að dómurinn komi- í
lok næstu viku.
— Ef hæstaréttardómurinn
gengur á móti ríkisstjórninni,
og lögin yrffi ómerkt, myndu
þá handritin í Konungsbók-
hlöðu afhent?
— Þar sem dómurinn í
þessu máli snertir ekki hand-
ritin í Konungsbókhlöðu,
hefði danska stjórnin heim-
ild til þess samkvæmt hand-
ritalögunum að afhenta þau,
þar á meðal Flateyjarbók og
Sæmundar-Eddu.
— En sá ljóður er á því
ráði, að í 6. gr. sáttmálans
milli landanna um flutning
handritana heim er svo ákveð
ið, að • fullkomlega og end-
anlega sé útkljáð um allar
óskir íslendinga varðandi af-
hendingu hvers konar þjóð-
legra minja, sem í Danmörku
eru, og af hálfu íslenzka rík-
isins verði ekki unnt í fram-
tíðinni að hefja eða styðja
kröfur um afhendingu slíkra
minja úr dönskum söfnum.
— Þessi yfirlýsing íslenzku
ríkisstjórnarinnar er að sjólf
sögðu byggð á afhendingu
handrita bæði úr Konungs-
bókhlöðu og Arnasafni.
Wladyslaw Kedra
eftir Berlioz, en sá mars er eitt
vinsælasta verk hins rómantískd,
franska meistara.
Á blaðamannafundi sögðu for
ráðamenn Sinfóníuhljómsveitar-
innar m.a.:
— Sums staðar erlendis þykja
slíkir sunnu.dagstónleikar „fyrir
alla fjölskylduna“ ómissandi þátt
ur borgarlífs. Reykjavík hefur
til skamms tíma haft upp á
margt að bjóða'í skemmtanalíf-
inu og í menningarmálum. Sunnu
dagstónleika a fþessu tagi hefur
samt lengi vantað, og má telja
það nokkuð furðulegt. Ætla má.
að eðlilegasti gangur hljómsveit
armála hefði verið slíkur, að
fyrst hefði verið reynt að koma
á reglulegu tónleikahaldi með að
gengilegri og alþýðlegri tónlist,
áður en reynt hefði verið að
Framhald á bls. 31
Stofnun
lýsisherzluverksmiðju
EGGERT G. Þorsteinsson, sjáv- «
arútvegsmálaráðhorra, skýrffi
frá því á Alþingi sl. miffvikudag,
aff nú væri taliff tímabært aff
koma upp hér á landi lýsis-
lierzluverksmiffju. Slík verk-
smiðja myndi skapa breiffarl
markaðsgrundvöll fyrir síldar-
lýsiff og tryggja öruggara og
betra verff. Meff slíkri verk-
smiðju mundi einnig skapast
grundvöllur fyrir útflutning
smjörlíkis, auk þess sem aðstaða
myndi skapast innanlands fyrir
iffnaff úr ýmsum úrgangsefnum.
Hér er um hið merkasta mál aff
ræða. íslendingar hafa nú um
áratugi flutt síldarafuröir til
annarra landa, að mestu leyti
óunnar en þar hafa þær síðan
verijff unnar, og mikil verffmæta-
sköpun átt sér staff. Engin ástæffa
er til þess að ætla, aff ekki sé
hægt að skapa meiri verðmæti úr
sildarafurðunum innan lands, en
nú er gert, og stofnun lýsis-
herzluverksmiffju myndi verffa
stórt spor í þá átt aff koma síld-
ariðnaðinum í heild á annan og
nýjan grundvöll.
Niðursuðuiðnaður
Umræffur um þetta mál leiffa
hugann að því, að enn hefur
ekki tekizt aff koma hér á fót
umtalsverffum niffursuðuiðnaði
úr síldarafurðum. Tilraun sú,
sem gerff var til þess meff stofn-
un Norffurstjörnunnar í Hafnar-
firði virðist því miður hafa fariff
út um þúfur, og var þó greini-
lega skynsamlega að því máli
staffiff, þar sem samningar voru
gerðir viff erlenda aðila sem ráff
hafa yfir víðtækum mörkuðum
erlendis, um að framleiffa hér á
Iandi niðursoðnar síldarafurðir
undir þeirra vörumerki, en
reynslan hefur sýnt, aff erfitt er
að brjótast inn á erlenda neyt-
endamarkaði meff niffursuffuvör-
ur, ef þær eru ekki seldar undir
viðurkenndum vörumerkjum.
Illt er til þess aff vita, að Norff-
urstjarnan hefur ekki gengiff
betur en raun hefur orðið á, cn
þaff má hins vegar alls ekki
verffa til þess aff gefist verffi
upp viff aff skapa meiri vcrff-
mæti úr síldarafurðum okkar en }
nú er. Af tilrauninni með Norff-
urstjömuna má vafalaust margt
Iæra, meðal annars þaff, aff staff
setning slíkrar verksmiðju gctur
skipt megin máli.
Aukið verðmæti
En hvort sem um er að ræffa
niðursuffuiffnað, lýsisherzlu effa
jafnvel framleiðslu á fiskimjöli
til manneldis, hefur reynslan
sýnt, aff mikið átak þarf tíl þess
aff koma slíkum málum á skyn-
samlegan grundvöll og fram-
kvæmdastig. Efflilegt er, aff þeir
aðilar sem aff síldarvinnslu
vinna, bæði síldaverksmiffjur og
síldarsaltendur hafi frumkvæði
aff slíkum málum og bindist um
þaff samtökum. Menn mega var-
ast þaff aff gera ekki t sífellu
kröfur á hendur ríkinu um að
það' leggi svo og svo mikið fjár-
magn fram til slíkrar starfsemi.
)