Morgunblaðið - 15.01.1967, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNTJDAGUR 1«. JANUAR 1«OT.
H
Fiskverð
IFX.ESTIR hafa látið sér vel líka,
að í yfirnefnd skyldi nást sam-
komulag um það milli odda-
manns og fuUtrúa fiskseljenda,
að verð á bolfiski skyldi haldast
óbreytt, byggt á þeirri forsendu,
að ríkisstjórnin hlutaðist til um,
að fiskseljendur fengju þó 8%
Shækkun og er þá ráðgert, að sú
hækkun verði greidd úr ríkis-
sjóði. Vitað er, að fiskkaupend-
ur, og þá einkum eigendur hrað-
írystihúsa, hafa sökum verðfalls
afurðanna, ekki efni á því að
greiða hækkun á fiskverðinu.
iHins vegar var óhjákvæmilegt.
ef tryggja átti útgerð báta, að
Íiskverðið hækkaði að minnsta
kosti sem næmi hækkunum á
verðlagsuppbót kaupgjalds á sl.
ári, svo að hlutur bátasjómanna
á bolfiskveiðum versnaði ekki
miðað við aðra. Hækkun til út-
gerðarmanna er og eðlileg til
örvunar útgerðar á bolfiskveið-
ar. >ess vegna er atbeini ríkis-
valdsins nú nauðsynlegur, þó að
Séð yfir Reykjavik. (Ljósm. Mbl.: Ól. K. M.)
Þegar Gerhardsen talar hér
um norskan iðnað þá á hann auð-
sjáanlega fyrst og fremst við
það, sem við köllum stóriðnað.
Hann lætur sér ekki nægja eins
og sumir málrófsmenn á Is-
landi að bera vináttu til iðnaðar-
ins á vörunum, heldur vill hann
sýna vináttuna í verki. Einkan-
lega er athyglisvert, að Ger-
hardsen telur að Noregur mundi
vera aftur úr í efnahag ef stór-
iðnaður og verzlunarfloti væru
þar ekki undirstöðuatvinnuveg-
ir. Okkur íslendinga skortir báða
þessa atvinnuvegi. Landbúnað-
ur okkar er rekinn við mun
erfiðari skilyrði en norskur
landbúnaður, en fiskveiðarnar
afla gjaldeyrisins sem þjóð-
félagið þarf. í Noregi eru
þær mun arðminni en þeir tveir
undirstöðu atvinnuvegir, sem
Gerhardsen talar um.
Gerhardsen heldur áfram:
Erlent íjármagn
1 iðnaðinn
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 14. jan.
viðurkenna verði, að skökku
Bkjóti við að hækka fiskverð
innanlands, þegar verðlag á fisk-
afurðum erlendis fer lækkandi.
Hér lýsir sér hversu íslenzkir
atvinnuvegir gefa misjafnan arð;
ríkið verður að skerast í leikinn
■vo að algjör vandræði hljótist
«kki af. bessi ráðstöfun léttir og
mjög undir með hraðfrystihús-
unum og öðrum eigendum fisk-
vinnslustöðva. Vandi þeirra er
raunar ekki leystur, ef verðfall
verður slíkt sem horfur eru nú
á. Framibúðarráðstafanir sökum
Verðfalls eru þó ekki támabærar
fyrr en öll þessi mál skýrast bet-
ur en enn er orðið.
Vilja vaxandi
verðbólgu
Athyglisvert er, hversu þau
tvö blöð, sem venjulega þykjast
vera allra andvígust vaxandi
verðbólgu láta sér fátt finnast
um ákvörðun fiskverðsins. Þjóð-
viljinn hefur hafið beinar árásir
gegn þessari ákvörðun og hamr-
«r á því, að fiskverðið sé allt of
iégt. Tíminn fer sér hægara, ;n
Ihugarfarið leynir sér ekki Mið-
vikudaginn 11. jan. birtir hann
( rammagrein viðtal, sem heitir:
„Rætt við útvegsmenn um fisk-
yerð“, og lýsir spurningin:
„Leysa 8% nokkurn vanda?" ofur
vel, hvað blaðamaðurinn vill fá
fc-am. í viðtalinu segir m.a.:
1 „Fyrst hittum við Guðna Sig-
tlrðsson, skipstjóra, í Verbúð 9
og spurðum hann um, hvaða
áhrif hann teldi 8% ríkisstjórn-
•rinnar hafa fyrir bátaútgerð-
kta.
H „Þetta skiptir akkúrat engu
fnáli“, segir blaðamaðurinn eftir
Guðna og greinir síðan frá rök-
«tm hans fyrir þeirri fullyrð-
ingu. >ar segir m.a.:
„Ef eitthvert vit hefði verið
( þessu þá hefðu bara áhafn-
Érnar — fyrir utan bátana sjáifa
*— þurft að fá helmingi hærri
upphæð en ríkisstjórnin ætlar
uú að veita áhöfn og báti, eða
•2%“.
; Flestir mundu halda, að helm-
Ingi hærri upphæð en 8 væru
h6 en ekki 82 eins og Tíminn hef-
ur eftir útgerðarmanninum
Guðna. Samkvæmt reikningi
lians mundu útgjöldin af þessu
kafa orðið töluvert á fimmta
fcundrað milljónir króna. Sjá
•llir hver geta ríkissjóðs mundi
bafa verið til þess að inna slíka
greiðslu af höndum án nýrra
•tórkostlegra skatta. Slíkar
tUögur hefðu hlotið að leiða til
fcesa að auka mjög á verðbólgu
þróunina 1 landinu. >ví að það
•r rétt, sem Tknkm hefur eftir
ónafngreindum útgerðarmanni:
„— >ó að ríkisstjórnin borgi
þessar uppbætur, þá er ekki um
hækkun á fiskverði að ræða frá
kaupendum — — — Og sjálf-
sagt ná stjórnarvöldin þessu af
okkur aftur seinna á einhvern
hátt“.
Auðvitað borgar allur almenn-
ingur þetta að lokum. >etta er
flutningur á tekjum borgar-
anna tii útvegsmanna og sjó-
manna í því skyni, að þeirra hag-
ur verði sambærilegur við aðra.
Verulega á unnizt
Menn urðu fyrir vonbrigðum
út af því, að ekki tókust samn-
kigar um löndunarrétt hinna
stóru flugvéla Loftleiða á Norð-
urlöndum. Af skýrslu samgöngu-
málaráðuneytisins er auðsætt,
að íslenzk stjórnarvöld hafa
mjög lagt sig fram um að greiða
fyrir Loftleiðum, enda hefur
enginn, sem til þekkir dregið
það í efa. >að sýnir einungis inn-
ræti Tímans, að hann skuli ekki
geta stillt sig um að reyna að
asnaspark í ríkisstjórnina í því-
Mku milliríkjamáli. Eftir að hafa
athugað þessa skýrsiu hljóta
menn hinsvegar að spyrja sjálfa
sig, hverjar séu hinar eiginlegu
orsakir þess að samkomulag
tókst ekki. Eftir viðræðurnar í
nóvember höfðu menn hugboð
um, að hægt væri að fá löndunar
réttinn ef munur á far^jöldum
yrði ekki meiri en 7%. Akvörð-
unin um að halda skyldi fund
samgönguimálaráðherranna hlaut
að byggjast á því, að þann mun
mætti eitthvað auka. En aldrei
var hægt að búast við, að slíkt
kæmi fram nema af hálfu Loft-
leiða væri þar komið á móti
svo einhverju næmi. Hver sé sá
minnsti munur, sem Loftleiðir
telja sér fært að fallast á, hljóta
forsvarsmenn félagsins að segja
til um. Hér er um að ræða hags-
muni, sem íhuga ber án allra
öfgá. í sjónvarpsviðtaU Ingólfs
Jónssonar kom fram, að hann
taldi, að hægt hefði verið að
ná samnmgum um 9% mun. Ef
svo er, þá verður að játa, að
verulega hefur á unnizt
fná því, að ihin löndin héldu því
fram, að munurinn mætti ekki
vera meiri en 3—‘5%.
Jafn hagur beg<íja
aðila
1 desembermánuði urðu í
Noregi miklar umræður um þá
ákvörðun Stórþingsins, að tvær
álbræðslur, sem norska ríkið
átti að mestum hluta, skyldu
verða sameign norska rikisins og
kanadísks álhrings, Alcan, sem
svo er nefndur, gegn því að
norska ríkið yrði einn af aðal-
hluthöfunum — en þó hvergi
nærri að hálfu — í hirru kana-
díska álfyrirtæki. Gagnrýni
gegn þessu var einkum haldið
uppi af hálfu Socialistisk Foike-
parti, SF, hinum hálf kommún-
iska vinstri sósíalistaflokki í
Noregi og af nokkrum hluta Mið-
flokksins, hins gamla bænda-
flokks. Að lokum greiddu þó
einungis atkvæði gegn samning-
um hinir tveir þingmenn SCF og
einn miðflokksmaður. SÍF menn-
irnir þóttust þó ekki vera alveg
á móti samningnum, heldur
töldu, að betur þyrfti að athuga,
hvort ekki væri hægt að ná
hagkvæmari samningum við
önnur álfyrirtæki. Um þetta mál
var haldinn lokaður þingfundur
í norska Stórþinginu hinn 13.
des. og birti Arbeiderbladet hinn
22. des., eftir að málið var orðið
opinbert, ræðu, sem Einar Ger-
hardsen, fyrrverandi forsætisráð-
herra hélt á hinum lokaða fundi.
í ræðu sinni sagði Gerhardsen
m.a.:
„SF. ætti einnig að vera ljóst,
að ekki er hugsanlegt, að ná
samningi þess eðlis, sem hér er
um að ræða, án þess, að ákveðnir
norskir hagsmunir verði að víkja
til hags fyrir félagið, sem samn-
ingur er gerður við. Spurningin
er, hvort sá ávinningur, sem
Noregur fær að sínu leyti, vegur
á móti því, sem afsala verður.
Góður samvinnusamningur verð-
ur að gefa báðum aðilurn jafna
hagsmuni. Einungis ef svo er,
þá er verjanlegt að gera hann og
líklegt að hann haldist."
>essi orð hins margreynda
verkalýðsforingja Norðmanna
eiga við um flesta samninga-
gerð og flytja töluvert annan
boðskap en sumir svokallaðir
vinstri menn á íslandi eru að
reyna að fá menn hér til að fall-
ast á.
Getum harmað
þróunina, en ekki
stöðvað hana
Um þau viðhorf, sem leiddu
til samningsgerðarinnar við
Alcan segir Gerhardsen:
„Á býsna harðhentan mát.a
var vakin athygli okkar á þróun
í heiminum, sem við höfum
raunar lengi séð, en haldið að
ekki næði til okkar. Við heyrum
mjög oft, að heimurinn sé einn,
en við erum lítt fúsir til þess
að laga okkur eftir því í afstöðu
okkar og verkum. Við heyrum
harla oft, að heimurinn sé einn,
að Noregur sé hluti af heiminum,
sem við lifum í. Og við getum
ekki horfið úr honum, jafnvel
þó að eitthvað gerist, sem okkur
líkar ekki. í slíku máli sem
þessu og við eigum nú að taka
afstöðu til er að sjálfsögðu mögu
legt að hafa ólíkar skoðanir og
leggja ólíkt mat á. Enginn veit
neitt ákveðið um framtíðina,
sem við erum á leið inn í“.
Síðar segir Gerhardsen:
„Sú ákvörðun, sem við eigum
nú að taka, er að minni skoðun
engin flokkspólitísk ákvörðun.
>að er ákvörðun, sem hefur
þýðingu fyrir þjóðarheildina.
>egar ég hef sagt þetta, þá vil
ég gjarna bæta því við, að það er
sérstaklega erfitt fyrir Verka-
mannaflokkinn að fallast á þá
skipan, sem nú er stungið upp
á, líka vegna þess að með þessu
á að gera hreint ríkisfyrirtæki
að blönduðu ríkis- og einka-
fyrirtæki. Að svo miklu leyr.i
sem við höfum verið í vafa, þá
er það tillitið til verkamannanna,
sem sker úr. Hér er um að ræða
3 þúsund verkamenn og starfs-
menn í tveimur nýtízku iðnaðar-
fcyggðum, sem hafa risið upp í
Árdal og Sunndalsdalseyri
kringum álbræðslurnar tvær.
Fyrir þessi byggðarlög mundi
það vera eyðileggjandi, ef verk-
smiðjurnar yrðu undir í sam-
keppni og neyddust tU að hætta
rekstri
Sameiningarhneigðin innan
áliðnaðarins er ekki ný en virð-
ist vera að aukast. Svipað sýnist
stefna í stáliðnaðinum. Maður
getur vel harmað slíka þróun,
jafnvel þó að hún leiði til meiri
framleiðslu og ódýrari fram-
leiðsluvöru. Við getum harmað
þróunina en við getum ekki
stöðvað hana. Og þá verðum
við að laga okkur eftir atvik-
unum eins og þau raunverulega
eru“.
Af hverju er
Noregur ekki
af tur úr?
Síðar í ræðu sinni segir Ger-
hardsen:
,íg get annars ekki alveg
losað mig frá grun um það, að
sumir miðflokksþingmennimir
séu háðir því að þeir hafa rót-
gróið vantraust á iðnaði sem
atvinnugrein. >etta viðhorf hef
ég aldrei getað skilið. Ég get skil
ið, að landibúnaðurin sé sá at-
vinnuvegur, sem stendur næst
hjarta þeirra, en svo skynsamir
menn sem þeir eru, hljóta þeir
að vita, að Noregur getur ekki
lifað af landbúnaðinum einum.
Iðnaðurinn er ásamt verzlunar-
flotanum okkar mikilvægasti
atvinnuvegur. >að eru þessir
atvinnuvegir, sem gera það að
verkum, að Noregur er ekki aft-
ur úr í efnahag. Ef aðrir at-
vinnuvegir og efnahagur í Nor-
egi eiga að blóimgast, þá verður
iðnaður og verzlunarflotinn og
e.t.v, sérstaklega iðnaðurinn
stöðugt að auka afköst sín. Þess
vegna verðum við að hafa já-
kvæða afstöðu til iðnaðarins,
vandaméila hans og úrlausnar-
efna“.
„Við getum víst án efa verið á
einu máli um að æskilegt væri,
að allur iðnaður í landinu væri
í höndum Norðmanna sjálfra,
ef hann þá fengi staðist í sí-
harðnandi allþjóðlegri sam-
keppni. En slíkt er því miður
einungis rómantískur óskadraum
ur. í öllum löndum hins frjálsa
heims — einnig þeim stærstu
og efnuðustu — er meira eða
minna af erlendu fjármagni
bundið í iðnaðinum. Alcan eitt
hefur verksmiðjur í 27 löndum,
þar með talin Bandaríkin, Stóra-
Bretland og Vestur-Oýzkaland.
Alcan hefur tekið upp samvinnu
við vestur-þýzkt fyrirtæki, sem
er ríkiseign — stærsta álvöls-
unarverksmiðja í Vestur-Evrópu
— og í upphafi á að hafa fram-
leiðslugetu, er nemur 180 þús.
tonnum á ári. Samkvæmt þeim
upplýsingum, sem ég hef fengið,
byggist þessi samvinna á sömu
meginreglum og samkomulagið
milli Alcan og ÁiSV (hin um-
ræddu norsku fyrirtæki.) >að er
ekki einungis Noregur, og ekki
bara smáríkin, sem gera slíka
samninga um samvinnu".
Atvinnan skiftir
mestu
Gerhadsen lýkur máli sínu á
þessa leið:
,Þetta er heldur ekki neitt
nýtt fyrirbæri í Noregi. Flest
hinna stóru iðnfyrirtækja eru að
öllu eða einhverju leyti í hönd-
um erlendra aðila. Við getum
heldur ekki haldið því fram að
við höfum haft slæma reynslu í
þessu efni. >að er að minnsta
kosti ekki álit þeirra, sem búa i
þeim iðnaðarbyggðum, sem risið
hafa upp umhverfis slíkan iðn-
rekstur — í Odda, Sauda, Höy-
anger, Eydehavn og Mosjöen,
svo að einhver þeirra séu nefnd.
Nú rísa upp samskonar iðnaðar-
bygðir í Husnes, Karmöy og
Lista. >au sveitarfélög, sem hér
eiga hlut að máli, una því mjög
vel að þessi iðnaður setjist að
hjá þeim, og venjulega spyrja
þau ekki að þvi hvort það sé út-
lent eða norskt fjármagn, sem
stendur á bak við þennan iðn-
að. Einnig i Osló og öðrum borg-
um landsins starfa stór fyrir-
tæki, sem að einhverju eða öllu
leyti byggjast á erlendu fjár-
magni. Leyfið mér aðeins að
nefna fyrirtæki eins og Elektrisk
Bureau og Standard. Venjulega
hugsar enginn út í það, eða
verður á neinn hátt var við það
að hinir raunverulegu eigendur
þessara fyrirtækja eru ekki
norskir.
>ví er að vísu þannig varið
að ÁSV verður nú að skipta
ágóðanum með sér og erlendu
fyrirtæki. Eri sjálfur iðnrekstur-
inn verður eftir sem áður í Nor-
egi. Norskir starfsmenn og sér-
fræðingar hafa áfram sína at-
vinnu og taka sín laun hjá þess-
um fyrirtækjum, og sveitafélög-
in og ríkið halda áfram sínum
skattatekjum. >etta eru stað-
reyndir sem ekki er hægt að
ganga fram hjá“-