Morgunblaðið - 09.04.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. APRÍL 1967.
17
Merkilegt menn-
ín
garstarf
Mjög er það mismunandi með
hvaða hætti atburðir samtíðar-
innar verka á menn. Frá alda-
öðli hefur bæði illt og gott bor-
ið að höndum. Á annan bóginn
hafa verið unnin þrekvirki og
hinn átt sér stað siðspilling, en
lífsgata flestra þó legið þarna
í milli. Þeir hafa reynt að gera
sitt bezta en oft tekizt miður
en hugur þeirra stóð til. Um
þessar mundir ganga yfir hinir
mestu breytingatímar, sem mann
kynið nokkurn tíma hefur reynt.
í þjóðfélagi okkar lýsir þetta sér
m.a. í því, að nú vaxa upp rnarg-
falt fleiri í hinu unga þéttbýli
en strjálbýlinu, sem mótað hafði
þúsund ára menningu þjóðarinn-
ar. Þéttbýlismenning er þess
vegna í þróun hérlendis, sam-
tímis því að einangrunin út á
við er úr sögunni. Óhjákvæmi-
Brimskafl við Baugstaðafjöru. Myndin er tekin úr Bjarma II á dögunum. (Ljósm .Sv. Þorm.)
REYKJAVÍKURBRÉF
legt er, að á þvílíkri umbyltinga-
öld gangi ýmislegt úr skorðum
og í ljós komi veilur, er áður
duldust en voru þó fyrir hendi.
Sumir festa augun á þessu og
þrástagast á „gerspillingu", sem
þeir segja hafa heltekið þjóðfé-
lagið. Aðrir játa að vísu, að
margt fari aflaga, en þykir hitt
miklu merkilegra, hversu ört
miðar fram á við í ótal efnum.
Fjöldi einstaklinga leggur sig
fram um að skapa hér fegurra
og betra mannlíf.
Eitt dæmi þess er starf þjóð-
dansafélagsins. Sá félagsskapur
lætur ekki mikið yfir sér, en hef
ur nú að undanförnu haft þrjár
sýningar í Þjóðleikhúsinu. Þar
var vissulega vert að koma. í
boði var ágæt kvöldskemmtun og
það, sem meira er um vert:
Stór hópur æskulýðs hefir ber-
sýnilega fengið sér hollt og þrosk
andi hugðarefni, sem ekki ein-
ungis er ágæt dægrastytting held
ur leiðir hugann að lífi og kjör-
um forfeðra okkar, skapar ný
tengsl milli fortíðar og nútíðar,
tengsl, sem með öllu móti ber að
efla íslenzku þjóðerni til styrkt-
ar.
Jón Maríasson læt-
ur af embætti
Ekki fer á milli mála, að Jón
Maríasson er á meðal gagnmerk-
ustu, ekki einungis íslenzkra
bankamanna heldur opinberra
starfsmanna yfirleitt, þeirra, sem
nú eru uppi. Hann hefur af frá-
bærri samvizkusemi helgað sig
starfi sínu, fyrst lengi í Lands-
bankanum og síðar í Seðla-
bankanum. Öllum kunnugum
ber saman um, að enginn ís-
lendingur þekki betur öll
bankastörf en Jón Maríasson.
Þar þekkir hann hvern krók og
kima, ef svo má segja. Um góð-
vild hans og vilja til að leysa
hvers manns vandræði efast og
enginn. Skapfesta hans og still-
ing hefur oft komið honum að
góðu gagni, þegar hann hefur
neyðst til að neita mönnum um
lán, því að eftirspurn þeirra
gæða hefur alla bankastjóratíð
Jóns verið ótæmandi en lána-
getan að vonum verið takmörk-
uð. Þessi munur á eftirspurn og
framboði hefur löngum skapað
með bankastjórum það hugarfar,
sem Pétur heitinn Magnússon
lýsti svo hjá nafnkunnum banka
stjóra: „Hann skoðar það sem
persónulega móðgun ef nokkur
kemur í bankann til að óska þar
viðskipta með lántöku.“ Þessi
lýsing átti áreiðanlega ekki við
um Jón Maríasson, því að getan
ein hefur sett greiðsemi hans
takmörk. Vinsældir Jóns eru því
víðtækar. Sem Seðlabankastjóri
hefur hann raunar haft minni
Laugardagur 8. apríl.
‘skipti við almenning en áður, en
engu að síður munu margir sakna
hans nú, þegar hann lætur af
störfum. Hann hefur hygginna
manna hátt á og hverfur frá
meðan hans enn er saknað, en
bíður þess ekki, að ellingaglöp
geri að verkum, að allir vilji
vera lausir við hann.
„Áður þuríti mað-
ur að fleyta sér á
yfirdráttum er-
lendis46
f viðtali, sem Morgunblaðið
átti við Jón Maríasson og birt-
ist laugardaginn 1. apríl, segir
hann m.a.:
„Starfið hefur satt að segja
verið stundum erfitt, og ekki
sizt á þeim árum, þegar lítið var
um gjaldeyri.
— Jú, nú er viðhorfið annað.
Maður er vel settur. Áður þurfti
maður að fleyta sér á yfirdrátt-
um erlendis, en nú eigum við þó
gjaldeyrisvarasjóð, sem nemur 2
milljörðum og gott er að eiga. —
En ekki er það nema um það
bil 5 mánaða forði til að standa
undir innflutningi, ef illa tæk-
ist til — ef eitthvert slys bæri
að höndum. Hins vegar getur
maður ekki búist við að útflutn-
ingsafurðirnar lækkuðu þannig
að ekkert kæmi inn á móti því
sem við eyðum."
Þessi samanburður hins marg-
reynda bankastjóra er lærdóms-
ríkur. Gjaldeyrisvarasjóðurinn*
sem er óumdeilanlegur árangur
af starfi viðreisnarstjórnarinnar,
hefur gerbreytt aðstöðunni í ís-
lenzkum efnahagsmálum. Ef
menn áður fyrri hefðu orðið fyr-
ir svipuðu verðhruni á útflutn-
ingsframleiðslunni og nú og afla-
tregðu, þá mundi afleiðingin hafa
orðið tafarlaus herðing á inn-
flutningshöftum og skerðing lífs-
kjara. Nú er viðhorfið allt ann-
að eins og Jóhannes Nordal
bankastjóri sagði einnig í ræðu
sinni á ársfundi Seðlabankans
hins 31. marz sl.. Hann lauk orð
um sínum með því að leggja
áherzlu á:
„ . . . . það meginsjónarmið
bankastjórnar Seðlabankans að
leysa beri þau vandamál, sem
skapast hafa vegna hás fram-
leiðslukostnaðar hér á landi sam
fara óhagstæðari þróun útflutn-
ingstekna með markvissri endur-
skipulagningu og uppbyggingu á
grundvelli núverandi verðlags og
gengis. Þótt árangur slíkrar
stefnu kæmi líklega ekki fram
nema á einu til tveimur árum,
ætti það í sjálfu sér ekki að
koma að sök. Gjaldeyriseign
Seðlabankans veitir svigrúm til
að beita hægvirkari hagstjórnar-
aðgerðum en ella, þar sem ekki
ætti að þurfa að óttast alvar-
legar efnahagslegar truflanir,
þótt um nokkurn tímabundinn
greiðsluhalla yrði að ræða.“
Vildu enn meiri
þenslu
Það er ótrúlegt en samt satt,
að það skuli hafa kostað harða
baráttu við stjórnarandstæð-
inga að byggja upp gjaldeyris-
varasjóðinn. Talsmenn stjórnar-
andstæðinga hafa aldrei þreyst á
að reyna að gera söfnuns hans
tortryggilega, svívirt þær ráðstaf
anir, sem þurfti til að hann
gæti staðist, og hafa nú borið
fram tillögu um sérstakar að-
gerðir til að eyða honum sem
allra fyrst! Jafnframt tala svo
þessir herrar af mikilli vandlæt-
ingu um verðbólguvöxtinn en
ærast yfir því að reynt skuli að
hafa hemil á útlánum, sem er
þó alger forsenda þess, að verð-
bólgan verði ekki að óviðráðan-
legu vandamáli. Jóhannes Nor-
dal sýnir réttilega fram á, að
bankana megi fremur ávíta fyrir
of mikil útlán á sl. ári en of
lítil. Þessi afstaða er ekki vin-
sæl, en hún er engu að síður
réttmæt. Allir vilja koma sér hjá
óþægilegu læknisráði, en til
lengdar harma þeir þó, ef þeir
hafa ekki hlýtt því og sjúkdóm-
ur verður að alvarlegu meini.
Eðli lánsfjárkreppunnar útskýrir
Jóhannes Nordal nánar og þykj-
ast stjórnarandstæðingar þar
heldur en ekki hafa komizt I
feitt. Jóhannes segir:
„Lánsfjársskortur er einmitt
eitt af einkennum efnahagslegr-
ar ofþenslu, ekki vegna þess að
framboð á lánsfé minnki, heldur
vegna hins, að eftirspurnin verð-
ur þá óseðjandi, þar sem kapp-
hlaup um fjárfestingu og hvers
konar spákaupmennsku nær tök
um á efnahagslífinu. Þannig var
þetta tvímælalaust hér á landi,
einkum síðari hluta ársins 1965
og fyrri hluta ársins 1966, en þá
leiddi fjárfestingarkapphlaupið
bæði til mikillar eftirspurnar eft
ir lánsfé og óskynsamlegra fjár-
ráðstafan fyrirtækja, sem festu
rekstrarfé sitt í nýjum fram-
kvæmdum í trausti þess, að verð
þenslan héldi áfram.“
Cengislækkunar
hjal Framsóknar
En Jóhannes heldur áfram:
„Óhugsandi væri að fullnægja
slíkri verðbólgueftirspurn eftir
lánsfé, enda mundi útlánaaukn-
ing umfram raunverulegan sparn
að aðeins valda enn meiri þenslu
og jafnvægisleysi á peninga-
markaðinum."
Enn segir Jóhannes að
„ . . hinar miklu verðhækkanir
síðustu ára hafa að nokkru leyti
verið lítt viðráðanleg afleiðing ó-
venjulegrar hækkunar á útflutn-
ingstekjum þjóðarinnar", og „á
undanförnum árum hefur tekizt
að styrkja mjög fjárhagslega
stöðu þjóðarbúsins út á við og
gengi íslenzku krónunnar, en
hvort tveggja er þetta mikil-
væg forsenda þess, að íslending-
ar hafi aðgang að erlendum láns
fjármörkuðum og annarri við-
skiptalegri aðstöðu til eflingar
atvinnuvegunum og til efnahags
legrar uppbyggingar.**
Með eðlilegum hætti gerir Jó-
hannes Nordal grein fyrir þess-
um málum frá sjónarmiði Seðla
bankans, en auðvitað hafa fleiri
sjónarmið þýðingu. Hvað sem því
líður er óvefengjanlegt, að verð-
hækkanir urðu hér of örar síðari
hluta árs 1965 og 1966. Orsök
þess var m.a. og ekki sízt sú,
að hækkanir, sem samið var um
í júlí 1965 og síðar á sumrinu
við verkalýðsfélögin hér sunnan-
lands, voru í raun og veru hærri
en látið var í veðri vaka og
þjóðarbúinu mun óhagstæðari en
samningarnir, sem tókust við fé-
lögin fyrir norðan og austan
snemma í júní það ár. Til við-
bótar þessu kom, að jafnvel hin
ir hógværustu Framsóknarmenn
reyndu um þessar mundir mjög
að ala á því að gengislækkun
væri óhjákvæmileg og skapa
þannig ókyrrð og sókn eftir ó-
eðlilegri fjárfestingu. E.t.v. er of-
mælt að segja, að þeir hafi vilj-
að skapa þetta ástand, en sem
góðir og skynsamir menn hlutu
þeir að sjá fyrir hvaða áhrif yf
irlýsingar þeirra mundu hafa.
Skainmir Tímans
um Hannibal og
Eðvard
Framsóknarmenn létu sér ekki
nægja að boða gengisfall sumar-
ið 1965 og hamsist á móti öll
um ráðstöfunum til hindrunar
verðbólguvexti, heldur halda þeir
enn þessa dagana áfram lævísleg
um árásum á þá verkalýðsfor-
ingja, sem síðustu þrjú ár hafa
átt þátt í því að beina kjara-
baráttunni inn á verkalýðnum
heillavænlegri brautir en áður.
Hinn 5. apríl segir svo í for-
ustugrein Tímans:
„Eftir þing Alþýðubandalags-
ins, á sl. hausti, átti Morgun-
blaðið ekki nógu sterk orð til
að hrósa Hannibal Valdimarssyni
fyrir framgöngu hans þar. Þá var
honum ekki aldeilis lýst sem
„rótlausu þangi“, eins og Mbl.
hafði svo oft áður gert. Það,
sem Hannibal vann sér til ágæt-
is á Alþýðusambandsþinginu, var
að reyna að stofna þar til sem
nánastrar samvinnu við stjórnar
flokkana. Þegar Mbl. þarf að
svara til saka varðandi kjara-
málin, vitnar það heldur ekki
orðið í annan frekar en Hanni-
bal Valdimarsson til sönnunar
því, að núverandi ríkisstjórn
hafi sýnt launþ. góðan hug íkjara
baráttunni! Þá kunna menn og
skýringuna á því, að Eðvarð Sig
urðsson var nýlega krossaður.
Það hefði ekki þótt líklegt fyrir
fáum árum.
Þessar svívirðingar og dylgjur
eru þeim mun athyglisverðari
sem engir tala öðru hvoru fjálg-
legrar um nauðsyn á víðtæku
samstarfi til baráttu gegn verð-
bólgu en einmitt Framsóknar-
menn. Ef ekki vill betur til, fjöl-
yrða þeir m.a.s. um nauðsyn
myndunar þjóðstjórnar í þyl
skyni. Fáum dylst, að þar fylg-
ir raunar lítt hugur máli. Fyrir
Framsóknarbroddunum vakir
það eitt að komast til valda
með hverjum ráðum sem vera
skal, ef ekki vill betur til, þá
með þjóðstjórn. Ef þeim væri
raun og veru alvara um, að koma
allsherjar samstarfi á, hvað
mundi þá fremur hafa verið lík
legt til að greiða fyrir því en
allsherjar samstarf í öflugustu
stéttarsamtökum landsins, Al-
þýðusambandinu? Þó að slíkt
samstarf sé raunar lífsnauðsyn
fyrir samtökin sjálf vegna skipu
lagsbreytinga, sem þarf að koma
á, þá beittu Framsóknarmenn sér
af öllum lífs- og sálarkröftum
siðasta Alþýðusambandsþingi
á móti því og tókst það að nokk
ru, en þó ekki að fullu.
r
I senn vegið að
Eðvard og Jóhann-
esi
Menn mega ekki láta tvær síð-
ustu setningar í tilvitnaðri for-
ustugrein Tímans fram hjá sér
fara: „Þá kunna menn og skýr-
inguna á því, að Eðvarð Sigurðs-
son var nýlega krossaður. Það
hefði ekki þótt líklegt fyrir fá-
um árum.“
Ómögulegt er að skilja þessar
setningar á annan veg en þahn,
að Eðvarð Sigurðsson hafi látið
kaupa sig með krossi til þess að
gera annað en hann ella hefði
gert i málefnum verkalýðsins.
Ekki er nú risið hátt á þeim,
sem þvílíkar dylgjur hafa i
frammi! Menn getur greint á
um orðuveitingar og gildi þeirra,
en vorkunnarlaus ætti Tímamum
að vera vitneskja um, að ríkis-
stjórnin hefur engin ráð yfir
orðuveitingum, þær eru í hönd-
um forseta íslands og sérstakrar
orðunefndar. Hún er að vísu skip
uð af ríkisstjórninni, en til nokk-
urra ára í senn og einstakar orðu
veitingar hafa ráðherrar ekki
meiri áhrif á en hverjir aðrir
borgarar. Þeir geta gert um þær
tillögur og tekur nefndin mark
á þeim að eigin vild en ekki eft-
ir fyrirmælum stjórnarinnar. Eð-
varð Sigurðsson mun hafa ver-
ið sæmdur Fálkaorðunni um ára
mótin 1963—64. Að sjáifsögðu
hafði ríkisstjórnin engin afskipti
af þeirri ákvörðun orðunefndar
og forseta. Steingrímur heitinn
Steinþórsson var þá formaður
orðunefndar og skeytum út af
þeirri orðuveitingu er þess vegna
beint að honum umfram aðra
menn. Lýsir það drengskap Tím-
ans við hinn látna forustumann
Framsóknar að bera nú fram ný-
lega eftir lát hans þessar dylgj-
ur. Þá er ekki síður athyglisvert,
að daginn eftir að Tíminn reyn-
ir þannig í forustugrein að gera
orðuveitingar tortryggilegar, að
þær séu notaðar til þess að
kaupa mestu áhrifamenn í þjóð-
félaginu, þá birtir hann á útsíðu
feitletraða frétt með mynd af
Jóhannesi Elíassyni og var fyr-
irsögnin „Sæmdur riddarakross-
inum.“ Aikunnugt er að Jóhann-
es Elíasson hefur oft verið lítt
hrifinn af málflutningi Tímans
og er von að Tímamenn þykist
hafa staðið sig vel, þegar þeir
hvorttveggja hitta fyrir
Eðvarð Sigurðsson og erkióvin
sinn innan flokksins, Jóhannes
Elíasson bankastjóra. Af þessu
má nokkuð marka ástandið á
kærleikshfiimili Framsóknar.