Morgunblaðið - 12.08.1967, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 1967
GALOPPAÐE
— og síðar lærði ég fingrapolka og vínekruss
— Rœtt við Margréti á Litla-Bakka
í Miðfirði, sem er 100 ára í dag
— ÞÚ heldur nú alla svo
góða, sagði maðurinn minn
einu sinni við mig, þegar
talað var um einhvern,
sem misjafnt orð fór af,
sagði Margrét á einum
stað í samtali okkar.
— 0 —
í>etta var eiramitt það sem
mér fannst, er ég hafði setið
talsvert langa stund inni í
stofunni á Litla-Bakka og
hlustað á Margréti Jóhanns-
dóttur, sem í dag verður 100
ára að aldri. Ég hafði hlýtt á
tal hennar og tveggja vina
hennar úr Miðtfirði, sem ég
hafði fengið til liðs við mig,
að eiga samtal við þessa
gömlu konu. Ekki verður ann
að sagt en að hún er talsvert
ern, þótt hartnaer blind sé
hún orðin og eigi erfitt mieð
að bera sig yfir, og óstudd
fer hún nú ekki lengiur út.
Frá þessari konu fannst
mér stafa mikilli hlýju, glað-
værð og blátt áfram kátínu
yfir öllu í tilverunni. Full
var hún trúar og manngæzku
og alveg var það sama, á hve
marga var minnzt í samtölun
um, eða um hverja var rætt,
aldrei hallaði hún á nokkurn
mann eða mælti styggðar-
yrði um einn eða meinn, sem
talið barst að. í>ó bar þessi
aldna kona það ekki með sér,
að líf hennar hefði verið
neinn dans á rósum og ekki
verður jörðin hennar talin til
stórbýla, en þar hefir hún nú
búið hartnær 70 ár.
Mér kom í hug, að margt
væri á annan veg í heimi hér,
ef glaðværð, trú, hógværð og
'hjartahlýja hefði auðkennt
mannkynið í jafn ríkum mæli
og þessa 100 ára konú.
Skólagöngu hefir hún enga
hlotið nema hvað henni var
kennt að draga til stafs, svo
hún gæti skrifað sendibréf, og
til fermingar lærði hún eins
og gerðist í þá daga, nam
kverið sitt og svaraði á
kirkjugólfi eins og þá var títt.
— Ég heM nú bara að það
fari að koma eimhver að biðja
mín, það á að fara að dubba
mig svo mikið upp, sagði hún
við mig — út af öllu þessu
tilstandi í sambandi við af-
mælið.
— 0 —
Foreldrar hennar voru í hús
menmsfeu, er hún fæddist
þeim, og er hún hafði aldur
til fór hún sem vinnukona
á alimarga bæi, en iengst var
hún á stórbýlimu Söndum og
þar sagði hún að gott hefði
verið að vera. Þar trúlofaðist
hún manni sínum Jóhanni
Guðlaugissyni, en hann missti
hún fyrir meira en þremur
áratugum.
— Ég fór fljótt að syngja og
tralla, sagði Margrét. — Var
fljót að læra lögin. miklu fljót
ari en textana. Ég man eftir
fyrsta sálmaversinu, sem ég
lærði. Ég var ósköp ung þá
4 eða 5 ára. Húsimóðir mín
reiddi mig á þófa fyrir framan
mig í söðllinum hl kirfejunn-
ar.
Nú tók Ma-rgrét að syngja
fyrir okfeur sálminn og það
var eimkenniliegt hve tær -ödd
in var.
„Ó, Jesú hel þú yfir vannst
æ dauðams hönd þér
haldið fá.
Með sigri oss þú frelsi
fanmst,
frið og líf eilíft guði hjá“.
— Ég veit svo sem ekki
hvort þetta er alveg rétt hiá
mér, en svona lærði ég þetta
og sömg. Og ég sömg alltuf í
kirkjunni. Þar var forsóngv-
ari, því þá voru engin orgeiin
feomin. Og við sungum mikið
á Söndum og dönsuðum stund.
um. Þar var mikil kátína og
þar var einstöfe regluisemi.
Allt varð að vera á sínum
stað. Við þjónusturnar höfð-
um áfeveðna nagla frammi í
bæ fyrir skóna vinnumain-
anna, sem við þjónuðum, og
þa-r hafði hver sína nagla og
aldrei mátti út af brjóta. Það
gera þeim alla skó. Þa’ð var
svo sem ekki alltaf þrifaverk,
þegar þeir komu rennblautir
úr torfristu og það var mikið
unnið í torfi, allt þurfti að
tyrfa, héy og hús. En hann
Jón á Söndum byggði hlöður
yí'ir sín hey, mun hafa verið
með þeim fyrstu, sem það
gerðu þar um slóðir. Jón var
höfðingsbóndi og mikill hag-
leiksmaður. Hann smíðaði
hnakka og fór með suður. í
einni ferðinni sá hann unga
stúlku suður í Hvítársíðu.
Þeim mun eitthvað hafa litizt
vel hvoru á annað. Næsta ár
fór hann einnig suður með
hnakka, sem hann hafði gert.
Og þá sá hann hana aftur. Og
hið þriðja sinnið fór hann. Og
þá giftust þau. Það var mikið
— Og hvernig hefir heilsu-
far þitt verið? spyr ég.
— Það hefir eiginlega ver-
ið nokkuð gott. Ég fékk samt
einu sinni slæmt hérna undir
vinstri holhöndina. Það var
enginn læknir sóttur, en það
gróf mikið í þessu og hann
Jóhann minn var með kera í
þessu og var sýknt og heilagt
að hreinsa sárið og skipta á
þ/í. Svo bara gréri þetta, en
það er alltaf holt hér undir
síðan. Ég held bara að ég
hafi misst sjónina á vinstra
auganu þá. Ég man það ekki,
en það var um það leyti.
— 0 —
— En ég man eftir mikilli
brúðkaupsveizlu, segir Mar-
grét. Eg hef líklega ekki verið
nema fjögurra ára þá eða svo,
o já. Og það var nú engin
smáveizla, borðið hlaðið mat-
föngum. Það voru bræður að
gifta sig, sem náðu í sína
Þessar myndir voru teknar af
Margréti Jóhannsdóttur á Litla-Bakka nú í vikunni.
(Ljósm. vig.)
var mikið unnið, en nóg að
borða og öilum lieið vel. Vinn
an er mifeil Guðs blessun.
Mér þýkir bara verst að geta
ekfei komist neitt út lengur.
Einu sinni sagði læfenir við
mig, ég hteld það hafi verið
hann Björn, „Ef þú liggur
viku lengur í rúminu en þú
nauðsynl'ega þarft, þá ertu
komin í feör“. Já þetta sagði
hann. Ég man við vorusn tvær,
sem mjólfeuðum 100 kvíaær,
eða hreittum svona úr þeim,
ag út í heyskapinn urðum við
að vera feomnar klukfean ní-u.
Og svo á veturna vorum við
vinniutoonurnar til sfeiptis í
verkunuim niðri við. Mér féll
aWltaf betur að vera uppi. Það
var þrifalegra að kemlba og
fást við bandið, en það vora
kölluð niðrirverto að vera í
eldhúsi-nu.
Ég fór nú að lauma að Mar-
gréti spurningu á stangli.
Spurði hana um þjónustuverk
in o.fl.
— Va-r þetta ekki hálfgert
aukaverfe hjá yfekur að vera
við þjónustuna á vinnumönn-
unum.
— Við urðum að sjá um öll
plögg handa þeim, bæði ullar-
sokka og háleista prjóna
þetta og halda hreinu og
þurru og svo urðum við að
dásemdar hjónaband. Hann
klappaði henni á hverjum
morgni og kallaði elskuna
sína, en svo missti hann hana
eftir eitt ár. Hún dó úr berkl-
um. Hann giftist svo síðar
maddömu o, já, já.
Ekki sagði Margrét mér
meira um það, en a’ðrir höfðu
orð á að það hjónaband hefði
ekki verið meira en svo far-
sælt eða friðsælt, en á engan
vildi Margrét halla.
Og enn spyr ég: — Var nú
vinnufólkið ekkiögn að draga
sig saman, kyssast svona á
bak við fjósdyrnar eða ann-
ars staðar, þar sem afdrep
var.
— Ekki veit ég það. En
við vorum engar flennur, skal
ég segja þér. Nei. Þá voru
engar flennur. Og Margrét
horfði ákveði'ð á mig auganu,
sem enn ber nokkra skímu og
hinu blinda, sem er með föl-
gráu skýi.
— En hvað um gamla sið-
inn: Þriðjudaginn í föstu-
inngang“? Kyssti þá ekki
hver maður þjónustuna sína.
— Ég man það nú ekki.
Það var oft farið með þessa
vísu og hlegið að henni, en
ég held að það hafi nú ekki
verið farið svo mikfð eftir
henni.
systurina hvor, þær voru
kaupakonur að sunnan. Já,
mikil ósköp. Og lummusósan
var í fjórðungspotti eða
tveggja fjórðungapotti held
ég frekar (20 lítrar). Þa’ð var
nú meiri ósköpin af lummun-
um. Allt úr fínmöluðu banka-
byggi. Það var ekki hveitið
þá. Allt byggið malað i
kvörnum heíma. Og væri
kvörnin of létt og malaði ekki
nógu vel, þá var bara settur
steinn ofar. á kvarnarsteininn
til að gera hann þyngri.
— Ég man eftir að prestur-
inn hafði skrítið höfuðfat,
segir Margrét, — Hann var
með kringlótte klæðishúfu og
hékk skúfur, grænn, eða
svartur, á öðrum vanganum.
— Ekki hefir hann borið
þetta í kirkju?
— Nei blessaður vertu.
Þetta var fer’ðabúningur.
— Ég heyrði vestan af
Ströndum, segir Margrét svo
og var enn með hugann við
lummurnar, — að þeir köll-
uðu lum-mur „hungurpöddur“
og pönnukökur „glomsuflenn
ur“. Já, þetta heyrði ég nú
sem barn vestan af Ströndum.
— Já, og svo voru borðuð
þessi ósköp af hangikjöti,
feitu og fallegu, það var nú
ekki hrossakjötið þá. Nei.
blessuð verið þið. Hrossakjöt
var ekki snert frekar en eit-
ur. Það eymir eftir af óbeit-
inni á því enn í dag.
— Ég man eftir því, þegar
ég var hjá Finni bónda á Fitj
um að þá voru rifin þessi
ósköp að hrís. Hann var svo
afkvistaður og látinn í gryfju
og borinn eldur að og þar lát-
inn brenna til feola. Það var
garnan að sjá glóðina í gryfj-
unni.
— 0 —
— Og þú sagðist hafa ver-
ið þjónustan hans Jóhanns,
sem siðar varð maðurinn
þinn.
— Já, og hans Jóns litla,
sem síðan dó svo ungur. Mig
dreymdi síðar eftir lát hans
að hann kom og kyssti mig
fyrir þjónustuna, marg kyssti
mig, blessaður drengurinn.
Svo giftum við Jóhann okkur
og bjuggum eitt ár á Þverá,
en þá var Pétur bróðir Jó-
hanns farinn að heilsu og
hann gaf okkur Litla-Bakk-
ann. Ekki var nú bústofninn
stór og aldrei höfum við ver-
ið rík, en þó aldrei þurft að
leita til sveitar. Guðlaugur
var fæddur, þegar við flutt-
umst að Litla-Bakka, dreng-
urinn minn, sem býr með mér
hérna ennþá. Hann verður nú
sjötugur í haust.
Það var annars skrítið hve
nær ég kom fyrst 'hér í Litla-
Bakkaland. Ég var sem telpa
lánuð fram í Barkastaðasel
til einstæðingskonu, sem þar
var. Hér rétt fyrir utan heit-
ir Nafarlækur og þar settist
ég niður og lagði frá mér pok
ann minn og fór að skæla.
En svo var mér hugsað sem
svo: „Hvað verður um mig
þegar ég er orðin fullorðin,
ef ég þori ekki til næsta bæj-
ar. Já, og þetta var hérna
í Litla-Bakkalandinu og nú
er ég búin að eiga það í nærri
70 ár.
Við Jóhann eignuðumst svo
tvo syni. Hinn heitir Pétur og
býr í Reykjavík, og svo fylgdi
okkur stjúpdóttir mín,
Kristín, sem Jóhann átti áð-
ur en við giftumst. Það er
hálft þtiðja ár á milli drengj-
anna.
— Og þú hefir alltaf verið
léttlynd?
— Það er um að gera. Vera
léttlyndur og vinna.
— Og sorgin hefir aldrei
bugað þig?
— Það var enginn tími til
þess. Maður verður bara að
hrista þetta af sér. Ég held ég
kunni hérna eina drykkju-
vísu meira að segja:
„Nú er gaman og glfeði ný,
hell á---------------
Ég man þetta nú kannski
ekki alveg rétt, en þáð endar
svo:
Drekk út, skenk aftur, drekk
út, skenk aftur, hell á“.
Já, svona var ýmislegt sung
ið sér til gamans í þá daga.
Ég man eftir dansi frá 1874
á 'hátíðinni þá. Það var dans-
að í 'hring. Allir stilltu sér
upp og héldust í hendur og
svo var einn settur inn í hring
inn, gjarnan kærastinn ein-
hverrar stúlkunnar, og svo
var sungið og dansað í hring,
þar til kærastan kom fyrir
kærastann sinn, og þá tóku
þau saman og svo allir. Þá
dansaði maður galoppaði. Það
var bara sungið. Ekkert hljóð
færi. Ég man þó eftir lang-
spili. Það var hjá Steinvöru
á Torfastöðum. Það var svona
eins og aflöng plata eða stokk
ur og svo hafði hún spýtu með
streng á og dró þetta eftir
strengjunum á stokknum og
úr þessu komu hljóðin. Við
fengum svo kaffi á eftir man
ég.
— En hvernig var svo með
dansinn og sönginn eftir að
til búskaparins kom.
Framhald á bls. 18.