Morgunblaðið - 29.12.1967, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. DES. 1997
17
Uppeldisheimspekin
Framlhald af bls. 12
ingastarf og útgáfu handibóka og
leLðbeimngarita fyrir kennara
og foreldra.
Saga kennaramenntunar á fs-
landi er 'bæði löng og ófögur. í
dag eiga fslendingar kennara-
stétt, sem er bæði illa menntuð
og skortir tilifinnanlega metnað
fog sjálfsvirðingu. Vinnubrögð
og starfshættir kennara bera oft
vott ttm starfsþreytu og áhuga-
leysi. Kennslan í barna- og gagn
fræðaskólúm er einstaiklega leið-
inleg, staglkend, tilbreytinga-
laus og lamandi. Þessa skoðun
byggi ég meðal annars á níu ára
reynslu sem fyrrverandi barna-
og síðar gagnfræðaskólakennari.
Kennarar hafa löngum krvart-
að yfir lágu kaupi og lélegri
menntun og er það ekki að
ástæðulausu. Lagasetningar um
ikennaramenntun verða lengst af
stærsti smánanblettur á íslenzkri
menningarsögu á þessari öld.
Þetta er þeim mun átakanlegra
(þegar 'haft er í ‘huga að ýmsir af
forystumönnum um kennara-
menntun verða að teljast meðal
stórbrotnustu skólamanna þjóð-
arinnar. Nægir hér að nefna
skólastjórana Jón Þórarinsson,
iMagnús Helgason og Freystein
Gunnarsson. í þessu tilefni er
lærdlómsríkt að virða fyrir sér
þróun Verzlunarskóla íslands,
sem að mínu áliti er beilsteypt-
asta fræðslustofnun þjóðarinnar
í dag.
í lögum um kennaramennt-
un frá 1947 eru ákvæði um
kennslustofnun í uppeldisvís-
indum við Háskóla íslands. Eftir
tuttugu ára starfsferil er sú stofn
iun lítið annað en nafnið tómt
og er augljóst að svo muni verða
um ófyrirsjáanlega framtíð. Ég
bailast mjöig að þeirri skoðun
að Kennaraskóli íslands eigi að
breyta í háskóla. Með því væri
sneitt ihjá ýmsum vandamálum,
sem yrðu því samfara að koma
á fót vir.kri deild í uppeldis-
ifræðum og kennslu við Háskóla
íslands. Kennaraskóli fslands
’hefur auk þess betri starfskröft-
um á að skitpa enda þótt við Há-
skólann starfi tveir mikilbæf-
ustu og reyndustu uppeldis- og
sálarfræðingar þjóðarinnar, en
þá er líka upp talið. Annað er
verra að forráðamenn Háskólans
eru vitaáhugalausir um menntun
kennara.
Greining skólakerfisins í barna
skóla, gagnfræðaskóla, mennta-
skóla, sérskóla og háskóla er
mjög í samræmi við hætti ann-
arra þjóða. Tilifærslur á þessum
námsstiga eru ekki óalgengar og
oft nauðsynlegar til samræming-
ar við aðrar breytingar.
Háskóli íslands var stofnaður
imeð lögum frá Alþingi árið 1909.
iÞar var tekið fram að „hann
skyldi ekki taka til starfa fyrr en
fé væri veitt til hans á fjárlög-
um“ og hefur sú verið ein helzta
uppálhaldsklausa í fræðslulög-
u>m fram á þennan dag. Um Há-
skóla íslands er það að segja
,að ‘hann er fyrst og fremst bygg-
ing — musteri þar seim menn
'koma til að dýrka menntagyðj-
una.
Þegar Háskólinn tók fyrst tii
starfa 1911 var ihann umfram allt
emibættismannaskóli fyrir verð-
andi presta, lækna og sýslumenn.
Fyrsta skrefið í áttma til verk-
tækni og raunvísinda var sti'gið
með stofnun Atvinnuideildar
iHáskólans. Þróun þeirrar stofn-
unar verður ekki rakin hér. Há-
skólinn virðist þó ekki hafa
hlotið þann styr.k frá þeirri stofn
un, sem ýmsir höfðu vonað.
Verkfræðikennsla hófst við há-
skólann út úr algerri neyð eftir
að sýnt þótti að þjóðin yrði ifljót-
lega uppiskroppa með verkfræð-
inga. Sú á'herzla, sem Háskólinn
í dsg leggur á efling raunvís-
inda ætti að vera mönnutm múkið
gleðiefni. Það er mikið átak ‘fyr-
ir f: mennt þjóðfélag að viðhalda
háskóla, sem staðizt getur saman
burð við helztu ■menntastO'fnanir
annarra og auðugri þjóða. Hér
sem annarsstaðar virðist fjár-
skorlurinn vera átakanlegastur.
Smæð Háskólabókasafnsins gef-
ur fyllsta tilefni til að efast um
þjóðin hafi í raun og veru
bolma'gn til að viðhalda háskóla.
Þessi hætta fer stöðuigt vaxandi
og er ekki sýnilegt að stjórnar-
völdin hafi enn áttað sig á mála-
vöxtum. Fámenni þjóðarinnar og
takmarkað bolimagn ætti þó ekki
að gefa tilefni til undirlægjuhátt
ar eða hroka. Spurningin er ein-
'faldlega sú ihvort þetta viðfangs-
efni sé okkur um megn.
Mjög algengt er að um 3 pró-
sent af heildartekjum þjóða sé
varið til fræðslumála. Sam-
kvæmt grein eftir Adam Curle,
sem birtist 1964 („Education,
Politics and Development“ Com-
parative Education Reviw, VII.
3. bls. 226-245.) veittu íslending-
ar 3.1 prósent til fræðslumála en
á sama tíma veittu Finnar 6.3
prósent af sínum þjóðartekjum
til fræðslumála. En Finnar eru
líka einstök þjóð.
Háskólabókasafnið í da>g ætti
að hafa minnst eina milljón ein-
taka. Þó mætti að skaðlausu
fjarlægja ýmsar bækur, sem þar
taka upp dýrmætt hillupláss.
Háskólar, sem hafa minni -bóka-
söfn, eru víða sniðgengn'ir og
ekki taldir uppfyllla lágmarks-
.kröfur. Út úr þessum vanda
virðast tváer leiðir færar. Hin
fyrri er að herða sultarólina en
hin síðari er að sækja um aðstoð
svipaða þeim, er veittar eru til
vanþróaðra ríkja og er hvorugur
kosturinn góður.
Skal nú vikið lauslega að
nokkrum öðrum þáttum ís-
lenzkra skólamála.
Kennsluaðferðir í íslenzkum
skólum eru yfirleitt úreltiar enda
gefa kennsluibækur og aðrar að-
stæður jafnan lítið tilefni til ann
ars. Eldri kennsluaðferðir eru þó
í S'umum tilfellum ánangursrík-
ari en nýir kennsluhættir. Það
er „nefnilega“ talið gagnlegt að
kennarinn viti hrvað hann er að
igera og kunni almennt til verks.
Nýjar kennsluaðferðir ætti ekki
að innleiða almennt fyrr en
reynsla hefur fengizt með
ákveðnum tilraunum. Sömuleið-
is er fjarstætt að innleiða nýjar
kennsluaðferðir áður en 'kenn-
arar hafa fen-gið nokkra undir-
stöðu og tilsögn um framkvæmd
og eðli hinnar nýju aðferðir.. Það
má einnig skjóta því inn hér, að
gefnu tilefni, að ástæðulaust er
með öllu að gera tilraunir með
kennsluaðferðir, sem búið er að
reyna með góðum árangri undan
farna tvo til þrjá áratugi.
Próf í skólum hefur nokkuð
borið á góma að undanförnu.
Einnig ihefur verið rætt um að
„kominn sé tími til að opna allar
dyr upp á gátt“. Hvað prófum
viðvíkur er vert að gera sér
grein fyrir tilgangi þeirra, eðli
og afleiðingum. Ég er einn þeirra
manna, er tel próf gagnleg, og
byggi þá skoðun mina á því að
þau veita aðlhald við nám>. Próf
eiga að vera jákvæð og standa
í rökrænum tengslum við náms-
efnið. Námið sjálft á að miðast
við að nemandinn nái ákveð-
inni hæfni, ekki á sama tíma og
allir aðrir, heldur á þeim tíma
sem það tekur. Próf á ekki að
nota til að dæma nemendur úr
leiik heldur á jákvæðan hátt til
að dæma hvort nemandinn hafi
náð tilteknum námsárangri. Það
sem hér kemur einnig mjöig til
greina er leiðbeiningarstarf
kennarans. Hér reynir fyrst veru
lega á vel menntaða kennara-
stétt.
Viðfangsefni skólanna þarf að
auka og jafnframt þarf að losa
skólnna úr viðjum lamandi og
ófrjórra kennsluhátta. Það er
ekki nóg að opna allar dyr upp
á gátt, það þarf einnig að sjá
urn að eitfhvað eftirsóknarvert sé
innan þessara dyra. Ég hallast
mjög að þeirri skoðun að eftir að
'fræðsluskyld'u llýkur eigi að
veita skólum mjög aukið sjálf-
ræði. Hvort sem um er að ræða
gagnfræðskóla, imenntaskóla eða
sérskóla ber að virða próf þeirra
og meta nemendurna samkvæmt
þeim þar til annað reynist sann-
ara. A þennan hátt mætti stuðla
að ófjötruðu og eðlilegu námi,
sem mundi örva kennarann til
jákvæðari kennsluhátta og nem-
andann til heil'brigðs sjálfsmats.
Skólabyggingarmál íslendinga
endurspegia í mörgu þá uppeldis
iheimspeki, sem skólakerfi þjóð-
arinnar gfundvallast á. Marmari
og mótatimbuT eru hér ekki ein-
ungis „sym'bol“ heldur raunveru
leiki. Kennaraskólinn er eitt
dæmið, Iðnskólinn í Reykjavík
er annað. Sá skóli hefur verið í
smíðum undanfarna tvo áratugi.
Skólabyggingarmálin eru væg-
■ast sagt í mesta ólestri og til lít-
ils sóma fyrir arkitekta, húsa-
smiði og aðra iðnaðarmenn er
þar eiga hlut að. Eg trúi því tæp
ast að hér sé mest peningaleysi
uim að kenna, heldur hreinu sleif
arlagi og ábyrgðarleysi. Það er
ekki nóg að veita stórar fjárupp-
hæðir til skólabygginga 'heldur
er það mikill ábyrgð'arhluti að
sjá til að slík framlög séu notuð
skynsamlega.
Flest meirilháttar vandamál ís-
lenzku þjóðarinnar i dag standa
í beinum tengslum við öfurveldi
íhaldssömustu aflanna meðal ís-
lenzkra skólamanna. Hefðin og
þögnin eru handhægustu 'hjálpar
meðul þessara steinrunnu menn-
ingarfrömuða. Staðlhaefingar um
að skólakerfið sé svo sem „furðu
gott“ benda til einstaks ábyrgð-
arleysis. Þjóðin þarf að vakna
upp af draumórum menntadýrk-
unnar og ’horfast í augu við veru
leikann. íslenzkt þjóðfélag hefur
ek'ki efni á að mennta einungis
fámenna embættismannastétt og
því síður að ala alþýðu manna
upp í fyrirlitlegri dýrkunarvímu
á „fræðimennsku“, sem ekkert
raunhæft gildi hefur fyrir þjóð-
félagið. Menntun í nútíma þjóð-
félagi er ekki lengur munaður
h'nna fáu heldur meginforsenda
fyrir velmegun þjóðfélagsins og
hamingju þegnanna.
EFTIR BILLY GRAHAM
TELJIÐ þér, að ásrtandið í heiminum sé eins og Guð
vill hafa það?
NEI! Ég trúi því ekki, að ástandið í þessum heimi,
sem við byggjum, sé eins og Guð vill hafa það. Vand-
ræði þessarar veraldar eru mannanna verk, því að
„Guð er ekki Guð truflunar, heldur friðarins“.
Ef til vill spyrjið þér: „Hvers vegna lætur Guð
heiminn ekki verða eins og hann vill, að hann sé,
úr því að hann er almáttugur?“ —- Sá dagur kemur
að hann gerir það. En ein er sú hindrun, sem lokar
þeirri leið, svo að það getur ekki orðið strax. Það
er vilji mannanna. Guð er að vísu almáttugur. En það
er gagnstætt eðli hans að neyta þess valds síns, því að
hann hefur gefið manninum rétt til þess að velja.
Við getum að vild farið eigin ferða eða veg Guðs.
Við getum haft vilja til að vera vond eða góð. Við get
um átt vilja til iðrunar eða haldið fast við að standa
gegn Guði.
Guð er einingarafl alheimsins. Sé hann hafður utan
við málefni okkar, verður eðlileg afleiðing þess
sundrung, kappgirni og ósamræmi. Við getum látið
gikkslega eins og Guð sé ekki til og byggt okkur
Babelsturna sundrungarinnar. En við getum líka
gefið honum vilja okkar — og hlotið frið. Ákvörð-
unin er á okkar valdi, einstaklinga og heildar.
Skaðabótamál vegna
bifreiðaáreksturs
merkt sem slík við Háaléitis-
braut. Þar hefði ökumaður R-
2062 stöðvað, en ekið hinsvegar
aftur af stað yfir^ gatnamótin í
veg fyrir R-5103. A þessum stað
væri opið svæði og því hefði
ökumaður R-2002 átt að sjá til
ferða R-5103. Ósannað væri að
ökuhraði R-5103 hefði verið
meiri en 30-40 km. á klst. Til
vara krafðist ökumaður R-5'103
þess að hann yrði aðeins látinn
bera % hluta tjónsins og öku-
maður R-2062 % hluta þess.
NÝLEGA var kveðinn upp í
Hæstrétti dómur í rnáli, þar sem
deilt var um skaðabætur vegna
bifreiðaáreksturs.
Málavextir eru þeir, að um
kl. 14.45 sunnudaginn 24. marz
1963 varð árekstur með bifreið-
unum R-2062 og R-5103 á gatna-
mótum Háaleitisvegar og Bú-
staðavegar í Reykjavík. Heið-
skírt var og þurrt. Skemmdust
báðar bifreiðarnar nokkuð.
Ökumaður R-2062 skýrði þann
ig frá, að hann hefði ekið bif-
reið sinni suður Stóragerði og
Háaleitisveg á hægri ferð. Er
hann hefði komið að umrædd-
um gatnmótum. hefði hann
stöðvað bifreiðina við þau og lit
ið eftir umferð til beggja hliða,
en stöðvunarskylda var við Bú-
staðaveg. Hann hafði hleypt bif
reið framihjá, sem hann sá koma
vestur veginn og litið aftur eft-
ir Bústaðaveginum, en enga um
ferð séð nálgast. Hefði hann þá
ekið af stað yfir gatnamótm. Er
bifreiðin hefði verið 'kornin á ca.
gangandi manna ferð og verið
búin að fara ca. eina til eina og
hálfa ibíllengd sína, hefði árekst
urinn orðið. Hann kvaðst ekki
hafa séð R-5103 fyr en á því
augnabliki, sem bifreiðarnar
komu saman. R-5103 hafði verið
ekið austur Bústaðaveg og hefði
honum virzt hraði þeirrar bi'f-
reiðar mikill og hefði hún runn-
ið í boga frá R-2062 að suður-
brún Bústaðavegar og þar lent
á bifreiðinni R-4772 og manni er
stóð við þá bifreið.
Ökumaður R-5103 skýrði þann
ig frá, að hann hefði ekið bifreið
sinni austur Bústaðaveg. Hraða-
mælir hefði ekki verið í lagi, en
hraðinn hefði verið 40 kílómetr-
ar eftir ágizkun. Hann kvaðst
hafa dregið úr ferð bifreiðarinn-
ar, er hann nálgaðist gatnamót-
in. Hann hefði ékki séð til ferða
R-2062, fyrr en hann hefði átt
stutt eftir að gatnamótum og
hefði sér virzt sú bifreið þá vera
að stanza. Hann kvaðst hafa vit
að að biðskylda var við gatna-
mótin og því hefði hann reikn-
að fastlega með því að ökumað-
ur R-2062 myndi stöðva. Síðan
hefði hann ekki fylgst frekar
með þeirri bifreið, þar sem hann
hefði ekki talið sér stafa hætta
af henni. Hann hefði heldur ekki
veitt því athygli að umferð kom
á móti. Hann hefði ekið eftir
vinstri ihelmingi vegarins og er
að gatnamótum kom, hefði hann
allt í einu séð- að R-2062 var að
renna fyrir bifreið hans, en þá
hefði hann alveg verið kominn
að bifreiðinni. Kvaðst hann þá
hafa aukið ferðina og jafnframt
beygt til hægri undan bifreið-
inni, en R-2062 hefði rekist á bif
reið hans, aftast á framburðina
vinstra megin. Bifreið hans hefði
við áreksturinn farið út á
hægri vegarbrún og rekist á
R-4772', sem hann 'hefði skyndi-
lega séð framundan.
Allmörg vitni voru leidd í
máli þessu, sem báru um aksturs
lag ökumannanna. en ekki er hér
rúm til að rekja vitnisburð
þeirra. ,
ökumaður R-2062 höfðaði mál
ið á hendur ökumanni R-5103
og gerði þær kröfur, að hann
bætti tjón sitt að fullu, sem var
kr. 14.344.00 auka vaxta og máls
kostnaðar .Taldi hann ökumann
R-5103 eiga alla sök á árekstrin-
um Hann hefði ekið bifreiðinni
allt of hratt. Hann hefði séð
R-2062 við gatnamótin og síðan
ekkert fylgst með henni né ann
ari umferð. Taldi ökumaður
R-2062 að hann sjálfur hefði ek-
ið eðlilega, stöðvað við biðskyldu
merkið og síðan ekið rólega yf-
ir gatnamótin, er hann sá enga
biifreið nálgast.
Ökumaður R-5103 krafðist að
allega sýknu af kröfum stefn-
anda og studdi kröfu sína þeim
rökum. að stefnandi hefði einn
átt alla sök á árekstrinum. Bú-
staðavegur væri aðal'braut og
Niðurstaða málsins í héraði
varð sú, að varakrafa ökumanns
R-5103 var tekin til greina að
því er sa'karskiptingu snertir og
ökumaður R-2062 var því talinn
eiga sök að % hlutum .
Hæstiréttur breytti þessari
sakarskiptingu. Segir í forsend
um að dómi Hæstaréttar, að af
málavöxtum sé ljóst, að hvorug-
ur ökumaður bifreiðanna R-2062
og R- .5103 hafi sýnt næga að-
gæzlu við akstur bifreiðanna.
Ökumaður R-2062 hefði ekki séð
biifreiðina R-5103, fyrr en um
leið og árekstur varð milli bif-
reiðanna og því 'hafi hann ekki
gætt lögskipaðrar biðskyldu við
mót Bústaðavegar og Háaleitis-
brautar, sbr. 3. mgr. 48. gr. um-
ferðarlaga nr. 26/1958. Ökumað-
ur R-5103 hefði eftir atvikum ek
ið of hratt, en hámarkshraði eft
ir Bústaðavegi væri 35 km. mið
að við klukkustund, sbr. lögreglu
samþykkt Reykjavíkur. Hann
hefði ekki séð til bifreiðarinnar
R-2062, fyrr en stuttu áður en
hann kom að greindum vegamót
um. og hafi þá litið af henni og
orðið hvorki hennar né annarr-
ar umferðar var, fyrr en rétt í
sama mund og árekstur varð
milli þessara bifreiða. Þá hefði
hann ekki komið auga á bifreið
ina R-4772 og mennina tvo hjá
henni, fyrr en á því augnabliki,
að bifreið hans rakst á þá bifreið
og mennina. ,
Niðurstaðan að þessu athug-
uðu varð sú í Hæstarétti, að öku
maður R-2'062 var látinn bera
tjón sitt af % hlutum, en öku-
maður R-5103 að % hlutum,
þarnig að honum ásamt Sam-
vinnutryggingum, sem jafnframt
var stefnt inn í málið, var
dæmt skylt að greiða ökumanni
og eiganda R-2062 kr. 5.737.60 á-
samt vöxtum og málskostnaði.