Morgunblaðið - 14.01.1968, Blaðsíða 10

10
MORGIJNBLAÐIÐ, SUNJXTUDAGUR 14. JANUAR 1968
„Hvergi hræddur hjörs í þrá..."
Lm bókmenntasögu og
i.
NÝLBGA er út kornin bók, sem
iheitir Nútímaljóð. Útgefandinn
er Ríkisútgáfa námábóka, og
hefur hún látið hinn góð'kunna
'teiknimeistara Balthasar teikna
myndir af höfimdum Ijóðanna
og auk þess skreyta bókina
með teikningum. Fylgir ein
myndskreytt blaðsíða Ijóðum
hvers skálds, og auk þess er
myndskreytt blaðsíðan á móti
aðaltitilsíðu bókarinnar — og
loks kápan. Myndir þessar eru
vel gerðar og að þeirn skraut,
en ekki virðist mér þær í mjög
nánum tengslum við Ijóðin.
iÞær munu fyrst og fremst eiga
að vera til sfcrauts — og það
eru þær.
Erlendur Jónsson hefur val-
ið skáldin, sem ljóð eiga í bók-
inni, en þau eru þessi:
Þorsteinn Vaid'imarsson, Ein-
ar Bragi, Jón óskar, Hannes
Sigfússon, Sigurður A. Magnús-
son, Matthías Johannessen, Vil
borg Dagbjartsdóttir, Hannes
Piétursson, Þorsteinn frá Hamri,
iBöðvar Guðmundsson og Jó-
hann Hjálmarsson. ARir þessir
höfundar eru undir fimmtugu.
Elztur þeirra er Þorsteinn
Valdimarsson, fæddur árið
Síðari hluti
1918, en yngstir Böðvar Guð-
mundsson og Jóhann Hjáim-
arsson, báðir fæddir 1989. Þrjú
af hinum tólf skáldum eru
Austlendingar, en þaðan hefur
komið tiltölulega fátt skálda
fram að þessu, einn Norðlend-
ingur, þrír af Vesturlandi — og
fimm Sunnlendingar, þar af
fjórir fæddir í Reykjavík, en
hún hefur lagt lítt til íslenzkra
bókmennta fram á seinustu
áratugi ....
Erlendur Jónsson hefur efcki
aðeins valið skáldin, sem þarna
eiga ljóð, heldur hefur hann
iífca einn ráðið vali ljóðanna,
nema hvað Jón Óskar befur
valið úr sínum ljóðum og
Hannes Pétursson verið með í
ráðum um val þeirra ljóða, sem
eftir hann eru foirt í bókinnL
Erlendur birtir frarnan við ljóð
hvers skálds greinarkorn, sem
hann hefur skrifað. Þar er
skýrt frá fæðingarstað sfcáld-
anna og aldri þeirra, námsferli,
störfum og hvaða bækur þau
hafa látið frá sér fara, en lítt
vikið að einfcennum þeirra,
enda er það ærið vandgert og
þá ekki sízt í stuttu miáii.
Fremst í bókinni er efnis-
skrá, og er hún sjáifsögð, en sá
galli á henni að mínum dómi,
að hún greinir ekki frá, úr
hvaða bókum skáldanna ljóðin
eru tekin. Þá tekux við ritgerð
eftir Erlend, sem hann fcallar
Nútímaljóðlist. Hún er aHlöng,
nærfellt átta blaðisíður.
Sitthvað er vel og skynsam-
lega sagt í þessari ritgerð, en
hún fjallar frekar um ljóð al-
mennt, heldur en um hin yfir-
leitt órímuðu og oft ærið tor-
ræðu Ijóð tízkuskálda nútím-
ans bér á landi og erlendis, þó
að litillega sé að þeim vikið.
Og sumt í þessari ritgerð er
ærið hæpið, svo sem þá er höf-
undur hennar vill skýra fyrir
lesendum rétt listamanna til
að forrna efnivið sinn eftir
vild sinni og listrænni þörf.
‘Dæmið, sem hann tekur — um
eikina og skápinn — er ger-
samlega út í hött. Þá þykir mér
hann eyða fullmiklu rúrni í
foæpna tilvitnun í orð Arnolds
Bennetts, og kaflinn um bók-
Böðvar
Einar Bragi
Matthías
Sigfús
menntagildi og skemmtigildi
gerir lesandinn litlu nær, því
að það „bráðabirgðasjónar-
mið“, sem höfundurinn afhend-
ir lesandanum reyn'ist eiga
við ærið léttvæg rök að
styðjast þegar menn, sem
fróðir eru í bókmenntum,
eldri og yngri, leggja á það
mælikvarða reynslu sinnar. >á
þykir mér sitthvað athugavert
við lokakaflann, ljóðalestur.
Höfundur gerir þar að
mínum dómi langt of lítið
úr þeirri skemmrtun, sem
ijóðetekur maður hefur af
þeim ljóðum, sem hann á
annað borð fær metið. Ég
hygg að margur maðurinn hafi
einmitt létt sfcap sitt við að
leita í ljóðheima. Sjálfúr hef ég
þá reynslu allt frá bernsku, að
lesa ljóð mér til hugléttis og
beinlínis til yndisaufca. En hins
vegar hef ég af skyldu lesið
mér til sárra leiðinda mörg
Barðstrendingafélagið
Grímudansleikur í Tjarnarbúð, laugardaginn 20.
janúar kl. 20.30, Aðgöngumiðar afhentir í Tjarnar-
búð, fimmtudaginn 18. janúar, kl. 5—7 og við inn-
ganginn.
Kvennanefnd Barðstrendingafélagsins.
Lóubúð
Útsalan hefst á morgun. Takið eftir1 Aðeins 3 daga
mánud., þriðjud. og miðvikudag.
LÓUBÚÐ, Starmýri 2, sími 30455.
nútímaljóð
Iljóð, og þá ekki sízt sum hin
nýtízkulegu og torræðu, en
einnig skáldsögur, sem eru
þrautleiðinlegar, en eiga að
heita sérstafclega merkilegar og
spaklegar. Sannarlega hefur
mér oft verið þannig innan-
forjósts, að ég hef getað tekið
mér í munn ljóð Sigurðar A.
Magnússonar, sem Erlendur
foefur valið í þessa bók:
„Fáið mér dýnamit
til að sprengja í lofit upp
öll þessi orð
sem eru að drepa okkur
með lygi og leiðindum.
Gröfum úr rústunum
orð einfaldleikans
um liljur vallarins
fugla himinsins
og um brauðin og fiskana".
En þessi ritgerð vekur til
lendux er þarna frumherjL
svo sem þá er hann tók sig til
og samdi kennslubók í síðari
tíma bókmenntum þjóðar sinn-
ar, og mér virðist, að vonum,
ýmsir vankantar séu ekki að-
eins á ritgerðinni um ljóðlist-
ina, heldur líka á sjálfu ljóða-
safninu.
Erlendur kemst að þeirri nið-
urstöðu í ritgerðinnL „að ljóð-
forrnið sæki nú aftur til jafn-
vægis: að leifar hefðarinnar og
afrakstur formbyltingarinnar
renni í einn og sama farveg“.
Þessa von hef ég með mér al-
ið, og þess vegna hef ég gefið
allnáinn gaum að skáldum síð-
ustu áratuga, sem hafa freistað
að fara bil beggja um formun
'ljóða sinn — og eins þeim, sem
'hafa ort foæði rírnað og órímað,
en að ýmsu eru börn síns tíma
um viðhorf og sömuleiðs um
túlkun tilfinninga sinna og
sjónarmiða. Þar má nefna til
Snorra Hjartarson, Þorgeir
Hann.es P.
Hannes S.
Jóhann Jón Óskar
Sigurður Vilborg Þorst. frá Hamri Þorsteinn V.
rækilegrar umhu'gsunar um
þau efni, sem þar er um fjall-
að, en þeim er þannig farið að
um jafnvel sum atriðin sýnist
mönnum sitt hverjum.
2.
Ég er einn í þeim hópi
manna, sem æski þess, að ís-
lenzk ljóðsfcáld láti ekki fram-
vegis lönd og leið hina fornu
íslenzku ljóðhefð, — eins og ég
vildi mega óska þess, að ís-
lenzk skáld kynntu sér ræki-
lega erlenda strauma og stefn-
ur í bókmenntum, en ættu hins
vegar þann þjó'ðlega metnað og
þá ábyrgðartiQfinningu gagn-
vart íslenzfcri þjóðmenningu,
að þau teldu ekki sjálfsagt að
herma eftir hvers konar öfgar
og óra, sem tízkuþrælkaðar og
lífsleiðar meinakindur kynnu
upp á að finna á hverjum
tíma, til dæmis teldu þau sig
ekki skyld til að afneita já-
kvæðu eðli sínu, af því að
jáfcvæð viðhorf þættu ekki
öðrum hæfa, en þeim, sem náð
hefðu aldri þroskaðs manns
„fyrir stríð“!
Hin órímuðu, hálfrímuðu eða
að einhverju leyti á annan veg
formuðu ljóð en áðux tíðkaðist,
eru orðin í bókmenntum okk-
ar staðreynd, sem ekki verður
fram hjá gengið. Þess vegna er
það bófcmenntaleg og aknennt
menningarleg nauðsyn, að þau
séu kynnt og túlkuð í skólum
landsins. Og þess vegna er það
framtak Erlends Jónssonar að
taka saman þessa bók og Ríkis-
útgáfunnar að gefa hana út
þakkarvert — og að því leyti
góðs virti, að það bendir til
þess sama og bókmenntasagan:
að aukinn áhugi ríki nú á al-
mennu menningargildi ís-
lenzkra bókmennta. En Er-
Sveinbjarnarson, Þorstein
Valdimtarsson, Einar Bragia,
Jón Óskar og Matthías Jo-
hannessen. En Erlendur hefur
ekki valið neirtt í þessa bók eft-
ir tvo þá fyrstnefndu, og finnst
mér firra hjá h'onum að binda
sig í vali sínu við það, að skáld-
ið hafi ekki náð fimmtugs-
aldri. Engin ljóð Snorra Hjart-
arsonar hafa borið jafnglöggt
svipmót hinnar nýtízkulegu
ijóðagerðar og þau, sem birt-
ust í bók hans frá í fyrra, og
Þorgeir gaf efcki út ljóðabók
fyrr en árið 1957. Ljóðin í
þeirri bók voru og öll ný af
nálinni. Þá hefði mér virzt við
hæfi, að Jón úr Vör, sem fyrst-
ur orrti heilan Ijóðaflokk
órímaðan, hefði ekki verið sett-
ur hjá, og ennfremur sakna ég
Stefáns Harðar Grímssonar,
því að hann var einna fyrstur
til þesis íslenzkra skáida, að
yrkja órímuð ljóð með órök-
rænum en þó skáldlegum og
eftirminnilegum líkingum.
Ekki minnist ég þess, að nokk-
ur þessara fjögurra skálda hafi
verið valin í neinar aðrar bæk-
ur, sem skólum eru ætlaðar, og
því fremur hefði eitthvað af
þeim mátt fá rúm í þessari.
Þá kem ég að vali ljóðanna.
Þar er einkum þrennrt, sem
taka þarf tilliti til:
1. Hvort ljóðin í þessari bók
eru sem heild sæmilega skýr
spegiimyn'd af þeirri ljóðagerð
sem þau eiga að sýna.
2. Hvort valið á ljóðum hvers
einstaks höfundar gefur sæmi-
lega ljósa hugmiynd um skáld-
skap hans.
3. Hvort ljóðin eru valin
þannig, að einhver von sé til
þess, að þó nokkur hluti í ungl-
ingaskólum landisins fái
skynjað kjarna þeirra og þorri
kennara gert sér þannig grein
fyrir samrverkan efnis og fram-
setningar, að þeir séu færir um
að leiðbeina nemendum sínum.
Um fyrsta artriðið hefur að
(miínum dómi yfirleitt tekizt
eins vel til og búizt verður við,
þar sem einungis einn maður
er að verki, en þar eð ég gat
ekki gefið mér tóm til að fara
yfir öll ljóð, sem komið hafa
frá hendi þeirra tólf skálda,
sem þarna eru saman komin,
treysti ég mér efcki til að dæma
rökvíslega um val ljóðanna
eftir hvert fyrir sig. Þó hygg
ég, að ég hefði valið nokkuð á
annan veg úr ljóðum Þorsteins
Valdimarssonar og áreiðanlega
Sigfúsar Daðasonar. Hannes
Pétursson hefur sjálfur valið
sinn hluta í þessari bók, en
mitt val hefði þar orðið að
verulegu leyti annað. Mér
virðist Erlendi hafia tekizt
vel að velja ljóð Jóhanns
Hjálmarssonar — og ennfrem-
ur tel ég hann haifa komdzt
klakfclaust frá þeim vanda að
velja úr veigamikium ljóða-
flokkum þeirra Hannesar Sig-
fússonar og Matthíasar Jo-
hannessen.
Þá er það þriðja atriðið, sem
ef til vill er erfiðast, þar sem
velja skal úr allsérlegri og
torræðri tegund ljóða, er á hér
tiltölulega mjög sturtta sögu að
ibaki og háð hefur verið all-
harðvítugum fordómum
margra hinna eldri ljóðaunn-
enda. En mér virðist Erlendur
hafa stillt vali sínu í skynsam-
legt hóf, nema þar sem eru ljóð
Sigfúsar Daðasonar. Það, sem
eftir hann er í bókinni, mun
verða mörgum kennaranum
torrætt, hvað þá nemendunum,
enda hygg ég, að skilgreining
Sigfúsar, reynist vandnotaður
lykill til að ljúka upp þeirri
fjárhirzlu, sem ljóðin kunni að
geyma.
Ýmsir mundu óska þess, að
skýringar fylgdu svona ljóða-
safni. En enginn hægðarleikur
mundi að semija slíkar skýring-
ar. Þarna þarf ekki fyrst og
fremst að skýra torskilin eða
sjaldgæf orð, en hins vegar
torræðar setningar, misjafn-
lega rökrænar — eða kannski
frekar órökrænar líkingar og
myndir — og jafnvel ljóða-
heildir. Ég hygg, að sumar
skýringarnar yrðu lengri en
ljóðin sjálf, og trúlega mundu
engir tveir ljóðvitringar skýra
sumit á einn veg báðir. Það
gæti farið eins og Þorsteinn
Valdimarsson segir í vísukorni,
sem birt er i þessari bók:
„Það tendrar loga í leyndinni;
allt lendir í fumi 'hj'á greindinnL
og tvennt verður eind
og eind verður neind —
ein endileysa í reyndinni".
En þessi bók mun verða les-
in og rædd í skólum og utan
skóla og þar með einstök ljóð
og gildi þeirra. Þau munu
verða borin saman við eldri
ljóð okkar, og rnenn munu
skiptast í flokka og hópa um
afstöðuna. Og víst mun þá bet-
ur farið en heima setið, — og
Erlendur Jónsson mun taka
öllu, sem að honum verður
vikið, með rósemi og skynsam-
legri yfirvegun.
Það er misviðrasamrt í öllu
okkar þjóðlífi, og þar gengur á
ýmsu. Svo er og í bókmennrt-
unum. Þar er varla ennþá kom-
ið samfellt vorveður, en sú er
trúa mín, að það sé í vændum,
og með því fagur og kjarn-
mikill gróður. Svo enda ég
þá þessi orð mín á fallegum
ljóðlínum úr þessari bók. Þær
eru eftir Jóhann Hjálmarsson,
og hann kallar þær Vor:
Sólrauðir fuglar svífa
yfir blátærri lind.
Og lítið barn
kernur gangandi eftir veginum
með vorið í höndunum.
Mýrum í Reykholtsdal
1.-5. janúar 1968
Guðm. Gíslason Hagalín.