Morgunblaðið - 01.02.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1, FEBRUAR 1968
FRÚ HALLDÓRA ÓLAFSDÓTTIR - MINNING
Fædd 7. apríl 1892.
Dáin 27. janúar 1968.
„Bognar aldrei — brotnar í
bylnum stóra seinast."
(St. G. St.)
FRÚ Halldóra Ólafsdóttir var
fædd í Kálfholti í Rangárvalla-
sýslu hinn 7. apríl 1892, dóttir
Ólafs Finnssonar sóknarprests
þar og konu hans, frú Þórunn-
ar Ólafsdóttur. Að henni stóðu
margar hinar merkustu ættir
landsins, þótt ekki verði raktar
hér.
Frú Halldóra stundaði nám í
húsmæðraskóla í Gentofte í
Danmörku og lauk þaðan prófi.
Um skeið fékkst hún við
kennslu og var einnig kirkju-
organleikari. Hinn 28.
apríl árið 1915 gift-
ist hún Sigurði Guðmundssyni
magister, sem þá var kennari
vfð Kennaraskóla íslands og
Menntaskólann í Reykjavík. Ár-
ið 1921 fluftust þau hjón til Ak-
ureyrar, er Sigurður var skip-
aður skólameistari Gagnfræða-
skólans, síðar Menntaskólans á
Akureyri, og þar dvöldust þau,
unz Sigurður lét af skólastjórn
fyrir aldurs sakir um áramót
1947—48. Þá fluttust þau aftur
til Reykjavíkur, og þar lézt Sig-
urður hinn 10. nóvember 1949.
Eftir það bjó frú Halldóra ekkja
á heimili sínu í Barmahlíð 49,
unz hún andaðist í Landsspítal-
anum hinn 27. þ. m. eftir all-
langa legu. Þeim hjónum varð
sex barna auðið. Einn drengur
lézt á ungbarnsaldri, en hin
systkinin eru öll á lífi. Þau eru,
talin í aldursröð, Ólafur, yfir-
læknir á Akureyri, kvæntur
Önnu Bjömsdóttur, frú Þórunn,
gift Anthony Tunnard, mál-
færslumanni í Boston í Eng-
landi, Örlygur, listmálari í
Reykjavík, kvæntur Unni Ei-
ríksdóttur, Guðmundur Ingvi,
hæstaréttarlögmaður í Reykja-
vík, kvæntur Kristínu Þorbjarn-
ardóttur, og Steingrimur, rit-
höfundur í Reykjavík.
Ég man glöggt þá stund, þeg-
ar unglingsaugu mín litu fyrsta
sinn skólameistarahjónin á Ak-
ureyri fyrir hartnær fjörutíu ár-
um. Sú mynd af frú Halldóru,
sem greypti sig í hugskot mitt
á skólaárum, átti fyrir sér áð
skýrast og dýpka við mikil og
náin kynni síðar á ævi, og vita-
skuld tók hún sjálf breytingum
með aldri og lífsreynslu eins og
við öll. Þó að ég viti að vísu
ógjörla, hverju ég kann að hafa
aukið inn í þessa mynd smám
saman, finnast mér megindrætt-
ir hennar samir frá upphafi, eft-
ir að ég hef nú staðið við bana-
beð hennar og séð ásjónu henn-
ar merkta dauðanum.
Frú Halldóra var á bezta
skeiði, þegar ég var í mennta-
skóla. Hún virtist þá ímynd
hreysti og orku, hvannbein og
glæsileg á velli, falleg, en ekki
smáfrfð, svipurinn festulegur,
hreinn og svalur með nokkru
þóttabragði, fasið allt skörulegt,
virðulegt og niótað. Hún dró ó-
sjálfrátt að sér athygli, hvort
heldur í sæti eða á fæti, minnti
á drottningu í gamalli og góðri
merkingu þess orðs. Þessi ein-
kenni gátu hvorki áratuga sjúk-
dómar né elli sorfið af henni.
Við skólasveinar bárum fyrir
henni ótakmarkaða virðingu, og
ef það er rétt, að ótti sé „virð-
ingar faðir og móðir,“ höfum við
óttazt hana. En sá ótti var þá að
minnsta kosti annars eðlis en
hræðsla, því að hún var undra-
Ijúf við okkur, óframfærna
skólasveina. Ég furðaði mig á
því, að hún hafði augljósa á-
nægju af að rabba við okkur,
þegar við áttum erindi við
skólameistarann, og hún talaði
við okkur eins og jafningja,
gerði áð gamni sinu og var
ekki frábitin því að stríða okk-
ur á kankvíslegan hátt. Svalinn
og þóttabragðið stafaði ekki af
stærilæti og þaðan af síður af
hroka. Það var hennar skel, sem
þiðnaði við persónuleg skipti og
persónuleg kynni.
Frú Halldóra var heilsteypt-
ur persónuleiki, sterk eins og
hin „háa, gilda grön“, kjarkur-
inn óbilugur, hvort sem henni
bar að höndum blítt eða strítt
— og vissulega fór hún ekki var
hluta af andstreymi á langri
ævi — hún var hetja, skaprík
og stundum gustmikil, en ætíð
öguð. Hún var hreinlynd og
hreinskilin, gerði sér ekki tæpi-
tungu, hagaði ekki ætíð orðum
sínum að geðþótta tepurmenna,
og stöku sinnum kann hún að
hafa þótt óþægilega berorð. En
undir þessum sterka barmi sló
heitt og mikið hjarta. Það tjáði
sig fremur í verkum og viðmóti
en í viðkvæmum orðum, því að
tilfinningasemi var e'ðli hennar
fjarri, þótt ekki skorti á tilfinn-
ingahita. Það var hugsjón henn-
ar og sannfæring, sem varð
henni því hugstæðari sem lengra
leið á ævina, að göfugast hlut-
verk og góðum mönnum sam-
boðnast væri að græða mann-
leg mein, og þá hugsjón rækti
hún í verki af fórnfúsri ósér-
hlífni, bæði við skyldan og ó-
skyldan. Mér er fullkunnugt um,
að hjá henni leitaði athvarfs
mörg meinum slegin sál, sem
hún veitti huggun með því að
blása í hana styrk og kjarki af
hetjulund sinni og örlátri sam-
úð. Og tryggð hennar átti sér
engin takmörk. Ef hún kann að
hafa þótt þykkjuþung ein-
hverjum þeim, sem hún taldi
hafa gert á hluta sinn að ósekju,
var hún þeim mun fullkomnari
vinur vina sinna og ótrauður
málsvari þeirra. Hún rækti vin-
áttu manna bezt, lét á sannast,
að „til góðs vinar liggja gagn-
vegir“, fannst hún aldrei geta
launað vinum sínum, og gest-
risni hennar var með eindæm-
um.
Frú Halldóra var mannblend-
in og naut samvista við fólk,
hafði yndi af samræðum, leiddi
tal að spaklegum efnum, rýndi
í hin „dýpri rök“ tilverunnar og
hafði á þeim sínar skoðanir.
Þær áttu ekki ætfð samleið
með skoðunum þeirra, sem þófct-
ust ef til vill vita betur af lær-
dómi. Hún gat vefengt úrskurð
svokallaðra vísinda, ef hann féll
ekki að skoðunum hennar, hafði
til dæmis meiri trú á þeim
heilsubótarlyfjum, sem hún
bruggaði sér sjálf af eðlisvísan,
en á lyfjum okkar læknanna,
þótt hún léti að orðum vina
sinna í læknastétt og notaði
þau. Hún trúði á líf eftir þetta
líf, en öðlaðist þá trú eftir eigin
leiðum og hafði það eitt úr
klerklegum kenningum, sem
henni þótti trúlegast og sam-
rýmzt gat skynsemi hennar.
Undrið í náttúrunni, kviknun
nýs lífs, var henni ótæmandi
hrifningaruppspretta, og þetta
undur náði langt út fyrir mann-
inn. Hún var mikill náttúru-
unnandi, og sérstaklega unni
hún gróðri jarðar. Um það gæti
garðurinn við gömlu skólameist-
araíbúðina á Akureyri borið
vitni, ef hann mætti mæla.
Mold hans er mörkuð ótöldum
sporum hennar, blóm hans og
tré nærfærinni snertingu handa
hennar.
Frú Halldóra ástundaði ekki
mér vitanlega félagsstörf né lét
opinber mál til sín taka. En á-
hrif hennar láta sig samt ekki
án vitnisburðar, þótt þau séu ef
til vill hvergi skráð eða skjal-
fest. Vettvangur hennar Var
heimilið, húsmó'ðursætið, og ég
get ekki hugsað mér neinn þann
húsfreyjusess í þessu landi, sem
hún hefði ekki hafið upp, ef hún
hefði setzt í hann. Hún stýrði
skólameistaraheimilinu á Akur-
eyri í röskan aldarfjórðung, og
það var ekki heimili í venju-
legum skilningi, því að kalla
mátti, að öll heimavist skólans
væri hluti þess. Sú saga verður
að vísu ekki rakin náið hér, en
gestrisni skólameis'tarahiónanna
var landskunn og langt fram yf-
ir það, sem ég get hugsað mér,
að hafi þekkzt á nokkru heimili
í landinu á þeim tíma. Þanga'ð
voru boðnir kennarar skólans,
sægur ungra og gamalla nem-
enda auk ófárra aðstandenda
þeirra og vina og kunningja
skólameistarahjónanna. Vita-
skuld hvíldi þunginn af mót-
töku gesta á húsfreyjunni, og
þar kunni hún vissulega til
verka. Hún var þess ekki aðeins
umkomin að veita gestum ljúf-
fengan mat og drykk af frá-
bærri rausn og myndarskap.
Hún átti líka sinn ríka þátt í
því frjálslega og ógleymanlega
andrúmslofti, sem lék um salar-
kynni þeirra hjóna, og hún var
mótleikari bónda síns, þegar
hann lét gamminn geysa um hin
fjölbreytilegustu efni og orð
kviknaði af orði, hugmynd af
hugmynd. Úr þeim samkvæm-
um fór enginn gestur andlega
soltinn. Og í hinu merka skóla-
starfi Sigurðar átti hún meiri
þá'tt en ókunnuga mun hafa
grunað. Hún stóð við hlið manni
sínum í hverjum þeim vanda,
sem að höndum bar. jók honiurn
kjark, þegar til átaka dró, en
bar líka ósjaldan klæði á vopn,
ef hún gat fundið brotlegum
nemanda málsbætur. Ég mæli
þetta af nokkrum kunnleika,
því að ég var skólaumsjónar-
ma'ður einn vetur og oft stadd-
ur á vettvangi, þegar til umræðu
voru breyskleikasyndir skóla-
þegna. Og Sigurður bar líka
sjálfur fagurlega vitni um þátt
konu sinnar í lífsslferfi sínu og
lífi í kvæði, sem hann kvað til
hennar fimmtugrar. Það kvæði
er ekkert marklaust eiginmanns-
skjall, ekki heldur lokaerindi
þess, sem eitt sér felur í sér þá
lýsingu á konu hans, sem engin
eftirmæli geta bætt um:
„Ef Flosi mig stálglóðum strýkur
og stórelda að húsunum ber
og lífinu í brennunni lýkur
í logana með mér hún fer“.
Verkefni frú Halldóru á hinu
mikla heimili var ofurmann-
legt, enda braut það varnar-
mátt þessa sterka líkama. Hún
kvaddi skólann brostin á heilsu
og náði aldrei fyrri hreysti,
þótt hún lifði tvo áratugi eftir
það. Og skömmu eftir að suður
kom, einmitt um það leyti sem
þau hjón höf'ðu lokið við að búa
sér vistlegt heimili, varð hún
fyrir mesta áfalli ævi sinnar:
Sigurður lézt skyndilega. Eftir
það bjó hún ein. En þó er það
von mín, að henni hafi ekki
fundizt hún með öllu ein. Hún
var umkringd ættingjum og vin-
um, og hún hélt uppteknum
hætti um risnu, meðan hún
mátti sig hræra. Fjöldi manns
sótti hana heim, boðinn og ó-
boðinn, og allir voru henni
aufúsugest'ir, ekki sízt þeir sem
þurftu á uppörvun hennar og
hjálp að halda. Hún heimsótti
tíðum vini og kunningja, og hún
var líka öllum aufúsugestur.
Það var á þessum árum, sem ég
kynntist frú Halldóru nánast. Og
ætíð þáði ég meira af henni en
ég gat gefið.
Þegar við hjónin vottum frú
Halldóru Ólafsdóttur látinni
þakkir fyrir órofa vináttu henn-
ar, trygg’ð og velgjörðir, verða
öll orð svo undur fátækleg. En
látin mun hún lifa í hugum
okkar ævilangt og verða okkur
eftir sem áður ógleymanlegur
förunautur og vinur.
Börn frú Halldóru, barnabörn
og tengdabörn hafa mikils
misst. Þeim sendum við heils-
hugar samúðarkveðjur.
Benedikt Tómasson.
í DAG er mikil kona, frú Hall-
dóra Ólafsdóttir, til moldar bor-
in. Henni fylgja fleiri þakkar-
kveðjur en títt er um íslend-
inga. Enda þótt hún nú um fulla
tvo tugi ára hafi búið í kyrr-
þey, og í mörg spor hafi fennt
á þeim árum, hefir sambandið
milli hennar og hinna fjölmörgu
vina og fóstra haldizt órofið,
vinarylurinn hinn sami, þakk-
lætið og virðingin ófölnuð. Slík-
ur var persónumáttur frú Hall-
dóru.
Ég nefndi fógtra hennar, því
að þann rúman aldarfjórðung,
sem frú Halldóra var húsfreyja
í Menntaskólanum á Akureyri,
var hún ekki einungis hús-
freyja, heldur einnig fóstran og
hjálparhellan svo ótalmörgum
nemendum, þegar á reyndi. Hún
var hinn góði andi stofnunar-
innar, sem allir vissu af, þótt
hún starfa’ði löngum í kyrrþey.
En vitanlega voru kynni ein-
stakra nemenda af henni mis-
jafnlega mikil eins og vænta
mátti.
Þegar Sigurður Guðmunds-
son var skipaður skólameistari
á Akureyri 1921, var frú Hall-
dóra tæplega þrítug. Hún tók þá
þegar við forystu og stjórn hins
stóra heimilis, með þeirri reisn
og höfðingsbrag, sem einkenndi
hana til hinztu stundar, hvort
heldur var að sinna heimilis-
störfum, eða í samskiptum við
hinn stóra nemendahóp, eða taka
á móti gestum, en gestrisni og
höfðingsskap þeirra hjóna var
löngum við brugðið, og skipti
þar ekki máli, hvort háan eða
lágan bar að gartii. Þau munu
fá heimilin hér á landi, ef nokk-
urt er, sem héldu uppi jafn-
mikilli risnu og sítólameistara-
heimilið á Akureyri, og af jafn-
mikilli alúð og prýði. Veit það
gerzt hver sem reyndi, hvílíkur
hlutur húsfreyjunnar er í þeim
efnum.
Skólastjórn Sigurðar Guð-
mundssonar hefir löngum verið
við brugðið að maklegleikum.
Ekki lék það heldur á tveim
tugum, a'ð hlutur frú Halldóru
var mikill og góður, bæði beint
og óbeint. Næmur skilningur
hennar á hverskyns vandamál-
um, skapfesta, órofa trygg’ð og
rík góðvild, var slíkur stuðning-
ur að baki þeim, sem í eldinum
stóð, að aldrei verður til fulls
skilið né skynjað, af öðrum en
þeim einum, sem reynir. Enda
lét Sigurður það oft í ljós.
Frú Halldóra var höfðings-
kona bæði í sjón og raun. Hún
var gædd þeirri skaphöfn, er
skóp henni það fas, að hvar sem
hún kom var hún mesta fyrir-
konan, og það hefði hún verið
hvar í stétt, sem hún hefði S'tað-
ið Fríðleiki og andleg aðails-
mennska skipuðu henni það
sæti.
Við fyrstu kynni gat ókunn-
ungum virzt frú Halldóra stolt
og kuldaleg. Þessu olli hispurs-
laust tal, hiklausir dómar og að
hún hélt fast á sínu máli, hver
sem í hlut á'tti. Fátt var og fjær
skapi hennar en að flíka tilfinn-
ingum sínum eða mæta viðmæl-
endum með uppgerðar smeðju-
tón. En kuldinn var einungis á
ytra bofði. Hann hvarf fljótt við
nánari kynni, og það fundu þeir
bezt, sem hún annaðist sjúka,
eða leituðu hennar með vanda-
mál sín. Þar mættust samtímis
mjúkar læknishendur, djúpur
skilningur, góðvild og samúð, er
lögðus't á eitt með að draga sviða
úr sárum. Og ekki mundi hún
síður en nafna hennar, kona
Víga-Glúms, hafa bundið sár
fjandmannanna, ef lífvænir
voru, og það hefði mátt efla
sátt og frið. Slík voru öll störf
hennar.
Frú Halldóra var fædd og al-
in upp í sveit. Grunar mig, a‘ð
ekki hefði það verið fjarri skapi
hennar að stjórna rausnarbúi í
sveit. Mjög unni hún gróðri og
fegurð landsins. Garðurinn við
Menntaskólann á Akureyri var
óskabarn hennar og yndisreitur.
Þar átti hún sjálf flest hand-
tökin við að græða og prýða.
Hún hreinsaði illgresið, sáði og
gróðursetti, hlú'ði að veikbyggð-
um plöntun, og naut fegurðar
þeirra og samvistanna við þær.
f garðyrkjustðrfum frú Hall-
dóru endurspeglast ævi hennar
og starf. Hvarvetna leitaðist
hún við að nema brott það, sem
var til óþurftar eða óprýði. Hún
studdi við hvern frjóanga, sem
vænlegur var til vaxtar, og hún
hlúði að veikbyggðum og sjúk-
um, hvar sem hún mátti því við
koma.
Þannig lifir minning frú Hall-
dóru í hugum okkar, sem þekktu
hana. Annarsvegar hin rismikla
höfðingskona, hinsvegar fóstran
hlýja og skilningsgó'ða.
Menntaskólinn á Akureyri á
frú Halldóru mikla skuld að
gjalda. Fátækleg kveðjuorð mín
ná þar skammt. Skólinn og við
öll, sem dvöldumst samtímis
henni þar innan veggja, send-
um henni hljóða þökk, og biðj-
um henni blessunar, er hún
hverfur í langferðina miklu inn
á lendur ódauðleikans.
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum.
Frafmh. á bls. 17