Morgunblaðið - 04.02.1968, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 196«
Þjóðleikhúsiðs
r
ISLANDSKLU KKAN
Höfundur: Halldór Laxness
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson
Leikmynd: Gunnar Bjarnason
Vísast hafa margir fleiri en
ég beðið þess með kvíðabland-
inni eftirvæntingu að sjá „fs-
landsklukku" Halldórs Laxness
í nýrri uppfærslu Þjóðleikhúss-
ins á miðvikudaginn var, með
nýjum leikstjóra og aðalleikur-
um. Verkið hafði mótazt svo
skýrt í meðföruim þeirra sem
stóðu að fyrstu uppfærslunni vor-
ið 1960 og öðrum uppfærsilum síð-
an, að margar persónur þess
standa okkur ljóslifandi fyrir
hugskotssjónum framá þennan
dag. Leikstjórinn, Lárus Pálsson,
átti ekki minnstan þátt í því
„undri“ að ,,fslandsklukkan“
varð vinsælasta og mest sótta
leikhúsverk fslendinga til þessa.
Að vísu er ekki áhorfsmál, að
efni og efnismeðferð sjálfrar
skáldsögunnar áttu ólítinn þátt
í vinsældum leikgerðarinnar,
því skáldverkið er í sinni upp-
runalegu mynd 'éitthvert snjall-
asta og hugtækasta verk í seinni
tíma bókmenntum okkar. Það er
sígilt í öllum skilningi og á brýnt
erindi við hverja kynslóð, ekki
sízt hvöt þess uim trúnað við land,
þjóð og tungu.
Hins er ekki að dyljast að
leikgerð „íslandsklukkunnar“ er
í mörgu tilliti gölluð smíð, enda
óvinnandi verk að semja not-
hæft leikrit uppúr svo viða-
miklu og margbrotnu skáldverki.
Hér er ekki um að ræða leik-
rit í neinum venjulegum skiln-
ingi, heldur einungis „mynda-
sögu“ úr skáldverkinu. Brugð-
ið er upp nokkrum meira og
miinna sjálfstæðum svipmyndum
úr skáldsögunni, sem hafa að
vísu söguþráð frumverksins að
uppistöðu, en búa ekki í heild
yfir neinni þeirri spennu eða
dramatístou stígandi, sem geri ,,ís-
landsklukkuna“ að raunverulfegu
leikhúsverki. Hitt er jafnsatt að
samtölin eru víða forkunnlega
vel samin, gneista af andagift
og skáldlegu flugi, en góð sam-
töl eru enganveginn einhlít til
að skapa stórbrotin leikhúsverk.
f hinni nýju uppfærslu Þjóð-
leikhússins má segja að áréttuð
sé óleikræn náttúra leikgerðar-
innar með því að höfundurinn
kemur sjálfur fram sem sögu-
maður og les af segulbandi stutta
kafla úr skáldsögunni til að
tengja saman hin sundurleitu at-
riði. Þetta kann að örva skiln-
ing þeirra sem hafa ekki lesið
skáldsöguna, aukþess sem það
brúar bilin milli hinna mörgu
atriða, og það er vissulega vís-
bending um að sjálf leikgérðin
sé ekki talin fullnægjandi.
Það leiðir af sjálfu sér að leik-
gerðin þrengir mjög að persón-
unum einsog við þekkjum þær
úr skáldsögunni; þær hafa færri
fleti og minna svigrúm. Þó má
segja að Jón Hreggviðsson og
Arnas Arnæus komi noktourn
veginn óskaddaðir úr þeirri
raun, en það verður afturámóti
ekki sagt um Snæfríði. f þriðja
þætti leiksins verður frávikið frá
stoáldsögunni henni nánast að ald-
urtila. Hin eigingjarna og heift-
rækna Snæfríður Björnsdóttir
úr þriðja bindi skáldsögunnar er
látin víkja fyrir hinu blíða, fórn-
fúsa og ástfangna ljósa mani í
fimmta atriði þriðja þáttar, og
verður konan því ákaiflega þoku-
kennd og nánast óskiljanleg í
leikslok. í annan stað verður
hlutverk séra Sigurðar dóm-
kirkjuprests miklu rislægra og
atkvæðaminna en æskilegt hefði
verið.
Þráttfyrir slíka hnökra hefur
leikgerð „íslandskluktouinnar"
orðið feikilega vinsæl, og býður
mér í grun að þar eigi túlkun
Róbert Arnfinnsson (Jón Hreggviðsson) og Gunnar Eyjólfsson
(Jón Marteinsson).
Bessi Bjarnason (von Úffelen) og Rúrik Haraldsson (Amas Arn
æus).
fyrri leikenda ekki lítinn hlut
að máli, eintoanlega þeirra Brynj-
ólfs Jóhannessonar og Lárusar
Pálssonar.
Af hinni nýju uppfærslu er
það skemmst að segja, að hún
var betri en ég hafði þorað að
vona. Að vísu fer hún mjög í
sama far og fyrri uppfærslur;
það er ekki fitjað upp á neinum
teljandi nýmælum, ekki reynt að
steypa hana í nýju móti, sem þó
hefði getað orðið forvitnilegt og
blásið fersku lífi í leikinn. Sýn-
ingin var trú ,,hefðinni“ sem
skapazt hefur, og innan þess
ramma var hún snyrtileg, heild-
aráferð góð, textameðferð yfir-
leitt örugg og frammistaða leik-
enda í höfuðhlutverkum mdsfellu-
lítil. Leikstjórinn, Baldvin Hall-
dórsson, hefur sýnilega vandað
til allra vinnubragða, skapað
slétta og fellda sýningu. Hins-
vegar fannst mér hún víða í dauf-
ara lagi: það skorti dálítið
á snerpu og tilþrif — eða með
öðrum orðum: það vantaði í hana
þá lífshættu sem einatt er sam-
fara stórri list.
Túlkun Róberts Arnfinnssonar
á Jóni Hreggviðssyni var traust
og heilsteypt. Jón hans var mun
hófstilltari og umsvifaminni en
hinn fjörmikli Jón Brynjólfs Jó-
hannessonar, en hann var engu
að síður fastmótuð og trúverðug
persóna og átti marga fjörspretti.
Einn af hápunktum sýningarinn-
ar var lýsing hans á hinu ljósa
mani í eldiviðarskýlinu í Kaup-
mannahöfn. Leikur Róberts fékk
Sigríður Þorvaldsdóttir (Snæfríður) og Erlingur Gíslason (Magn-
ús í Bræðratungu).
skýrara mót eftir því sem leið
á sýninguna, en var veikastur
í tveim fyrstu atriðunum.
Snæfríður var leikin af ungri
og lítt reyndri leikkonu, Sigríði
Þorvaddsdóttur, og verð ég að
segja að hún kom mér skemmti-
lega á óvart með öruggum og
hófsömum leik. Að vísu var hún
mistæk, en nokkur atriði voru
gullfalleg, og hún skilaði hinu
vandasama og vanþakkláta hlut-
verki með sóma. Framsögn Sig-
ríðar var með köflum ívið til-
lærð eða „sundurhöggvin“, en
hún réð líka yfir óvæntum blæ-
brigðum í raddbeitingu. Varla
var von til þess að hún skilaði
hinni erfiðu setningu í öðru at-
riði fyrsta þáttar („Vinur, hví
dregurðu mig inn í þetta skelfi-
lega hús?“) með fullnægjandi
hætti, því hún er eitt vandræða-
legasta orðsvar leiksins.
Rúrik Haraldsson lék Arnam
Arnæum af reisn, festu og þó
alþýðlegum innileik, gerði þetta
margslungna glæsimenni trú-
verðugt í sálarstríði sínu
og ástríðufullum ásetningi,
en samt var eirnsog vant-
aði herzluimuninn í leilks-
lok þar seim hann stendur
uppi bugaður af óláni sínu. Hitt
fór hvergi milli mála að hann
var sá sem valdið hafði, bæði
heima á íslandi og í kóngsins
Kaupinhafn.
Jón Júlíusson fór með sér-
kennilegt hlutverk Jóns Grind-
víkings og skóp furðanlega heil-
steypta persónu (að vísu eftir
forskrift Lárusar Pálssonar sem
hafði sína forskrift úr skáld-
sögunni) og léði henni ósvikin
einstaklingseinkenni. Leikur hans
var hugkvæmur og dró jafnt
fram það skoplega og sorglega
í fari þessa sérlynda fræðaþular.
Eg held Jón Júlíusson hafi ekki
í annan tíma skilað hlutverki
bet'ur.
Valur Gíslason lék Eydalín
lögmann sem fyrr og túlkaði af
nærfærni og öryggi þennan harð-
dræga valdsmann, jafnt í vel-
mekt hans og niðurlægingu.
Gunnar Eyjólfsson lék skúrk-
inn Jón Marteinsson, sem Har-
aldur Björnsson gerði eftirminni-
leg skil um árið, og tók hlutverk-
ið alnýjum tökum. f stað háv-
aðans og fyrirgangsins hjá Har-
aldi kom lágmælt og stimamjúk
undirferli hjá Gunnari, og hygg
ég að þannig túlkað sé hlutverk-
ið nær ætlun höfundar. Hinvegar
náði Gunnar ekki fullum tökum
á hinu magnaða atriði þar sem
Jón sýnir nafna sínum Hregg-
viðssyni dýrð höfuðstaðarins og
útmálar bílífið sem fslendingar
kosta með blóði sínu, svita og
tánum.
Gísli Alfreðsson lék vanþakk-
látt hlutverk séra Sigurðar dóm-
kirkjuprests í Skálholti og léði
því ísmeygilegan fjálgleik sem
var vel við hæfi, þó kaonski
hefðli mátt vera meiri mein-
lætablær yfir biskupsefninu.
Þetta er eitt bezta hlutverk
Gísla til þessa.
Erlingur Gíslason lék hinn lán-
lausa drykkjurút, Magnús í
Bræðratungu, og var að mér
fannst ekki fyllilega í essinu
sínu, þó ýmislegt væri vel um
drykkjulæti hans og örvæntingu.
Það vantaði einlhverin innri
þunga í túlkunina, sannfæringar-
kraft sem gerði örlög Magnúsar
hugstæð.
Guðbjörg Þorbjarnardóttir-
lék flagðið, konu Arnæusar,
ýkjulaust og manneskjulega,
einsog vera bar, og brá einungis
fyrir sig dönskum hreimi í eigin-
nöfnum og dönskum orðum, og
fór vel á því.
Ævar Kvaran lék Etasráðið af
hæflle’gri kímni en Bessi Bjarna-
son var háifutangátta í gervi von
Úffelens. Af öðrum smáhlutverk-
um er sérstök ástæða til að nefna
Jón Þeófílusson, sem Lárus Ing-
ólfsson lék einsog áður með stoop-
legum hætti, og síðast en ekki
sízt Jón Jónsson varðmann úir
Kjósinni, sem Valdimar Helga-
son túlkaði einsog fyrr af hnit-
miðaðri nákvæmni sem hæfði í
mark. Túlkun Valdimars á þessu
litla hlutverki leiddi áþreifan-
lega í ljós þann reginmisskiln-
ing að fela ungum og óhörnuðuim
leikurum hlutverk brotamanna 1
lok annars og þriðja þáttar.
Hvað sem annars má segja um
þetta áhugasama unga fólk, er
það þess enganveginn umkomið
að túlka hina langhrjáðu vesal-
inga með fullgildum hætti. Má
segja að mörg smáhlutverkin
hafi verið einn helzti ljóðurinn
á sýningunni, en jafnframt er
skylt að geta þess að Anna Guð-
mundsdóttir, Auður Guðmunds-
dóttir, Anna Herskind og Þóra
Friðriksdóttir fóru laglega með
lítiil kvenhliutverk.
Búningar Láruisar Ingólfssoin-
ar voru að því er ég fékk bezt
séð smekklega unnir, ekki sízt
klæðnaður Snæfríðar, en mér
fannst Jón Hreggviðsson helzti
stórbóndalega til fara í seinni
þáttunum.
Leikmyndir Gunnars Bjarna-
sonar kunni ég vel að meta.
Hann hefur hreinsað leiksviðið
af öllum „óþarfa", notar einung-
is nauðsynlegustu leikmuni og
bregður upp skuggamyndum á
tjaldi frá Þingvöllum og Kaup-
mannahöfn, sem vekja hugblæ
staðanna, en mættu vera vand-
aðri. Mér fannst þessi óbrotna
umgerð leiksins lyfta textanum,
gera hann nátoomnari leikhús-
gestum.
Að lokinni sýningu var leik-
endum, leikstjóra og höfundi vel
fagnað og innilega. Þó þessi sýn-
ing jafnist kannski ekki á við
fyrri uppfærslur um tilþrif og
ytri glæsibrag, er hún á margan
hátt forvitnileg og tvímælalaust
þess virði að verja till hennar
einni kvöldstund.
Sigurður A. Magnússon.