Morgunblaðið - 04.02.1968, Blaðsíða 21

Morgunblaðið - 04.02.1968, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. FEBRUAR 1968 21 — íslenzk fræði Framhald af bls. 11 frumv. náði ekki afgreiðslu. Það má segja að það gangi þá sem rauður þráður 1 gegnum umræð- urnar, að með frUmv. sé stefnt að stofnun háskóla aðeins í orði en ekki á borði: með frumv. um háskóla sé í raun og veru aðeins verið að endurvekja í annarri mynd frumv. um stofnun laga- skóla sem verið hafði fyrir hverju þingi (fyrst sem bænaskrá) allt frá 1855, en var loks afgreitt sem lög frá Alþingi 1879 (og aftur 1887), en hlaut ekki staðfestingu. Það var fyrst er bætt var inn vísi að heimspekideild, í frum. 1909, að fram kom eiginleg há- skólahugmynd, sem þá var bor- in fram til sigurs. VII Því hefur verið haldið mjög á lofti hérlendis, að í „Islenzkiun fræðum" væru íslendingar í sjálfu sér færari um að leysa vísinda leg verkefni en útlendingar. Að einhverju leyti má þetta ef til vill til sanns vegar færa — þó að álitamál geti verið hversu sterkum rökum reynslan, sem jafnan er ólygnust, hafi stutt þessa skoðun. En hvernig svo sem því er hátt- að, er í þessari skoðun fólgin hætta á hrapallegum misskiln- ingi. Sá misskilningur kemur t.d. glöggt í Ijós þegar það er haft í huga, að íslendingur sem fer til vísindalegs náms í einhverri grein til undirbúnings rannsókn- arstörfum í „íslenzkum fræðum," þarf að fara í gegnum alveg jafn langt háskólanám og útlendingur inn. Sé þetta athugað nánar, sést að þetta er ofureðlilegt: íslend- ingurinn þarf að öðlast alveg sömu vísindalega þekkingu og alveg jafnmikinn vísindalegan þroska og útlendingurinn til þess að verða fær um að leysa vís- indaleg verkefni. Þetta tvennt — vísindaleg þekking og það vald á vísindalegum starfsaðferðum og rannsóknartækni sem felst I vís- indalegum þroska — er sú undir- staða sem ekki verður án verið. Hitt er svo annað mál, að ef þetta tvennt er til, getur náin þekking okkar, frá blautu barns- beini, á íslenzkri tungu og ís- lenzkum málefnum gefið okkur visst forskot fram yfir útlend- inga — en skort á hinu getur þessi sérstaða okkar aldrei vegið upp. Af þessu er ljóst að undir- stöðuna megum við aldrei van- rækja: án hennar verðum við ætíð eftirbátar annarrajafnt i „ís lenzkum fræðum" sem á öðrum fræðasviðum. Það hefur nú um 60 ára skeið — eða allt frá því er undirbún- ingur var hafinn að stofnun há- skólans — verið um það rætt, eink um á hátíðum og tyllidögum, að Háskóli fslands „ætti að vera“ og „ætti að verða“ — og „ætti að geta orðið“ — „miðstöð íslenzkra fræða': þau orð hafa jafnvel heyrzt öðru hverju — frá þeim sem hafa á hverjum tíma verið í lausustum tengslum við raun- veruleikann — að háskólinn ,sé“ þess konar miðstöð. En sá lærdómur sem við getum dregið af reynslunni — og sem kemur vel heim við reynslu ann- arra háskóla í sams konar efn- um — er einmitt sá að háskólinn verður aldrel slík miðstöð með- an einhliða áherzla er í uppbygg ingu hans lögð á „íslenzk fræði" í hinum hefðbundna skilningi. Vissulega er lofsverður sá ótvi ræði áhugi sem fram hefur kom- ið hjá ráðamönnum undanfarin ár á eflingu íslenzkra fræða. En það verður að hafa hugfast að hætta er á að allt verði þar meira eða minna unnið fyrir gýg, ef ekki er kostað kapps um að rífa þessi fræði úr þelrri einangrun sem þau hafa komizt í. VIII Sá grundvöllur í starfsemi há- skólans sem skipulagning Hand- ritastofnunar var á sínum tíma reist á — þ.e.a.s. „íslenzk fræði" sem fræðilegt, en ekki eingöngu háskólapólitískt hugtak — var þá þegar úreltur, eða hafði öllu held ur aldrei átt sér tilverurétt. Og síðan hafa þær breytingar gerzt sem leitt hafa til þess, að þessi grundvöllur er nú ekki lengur til. Getur hver lesandi gert sér í hugarlund hver muni í fram- tíðinni verða þróunarferill stofn- unar sem þannig er háttað um þegar á bernskuskeiði Til samanburðar er fróðlegt að lita til háskóla í nágrannalönd- um okkar, t.d. í Kaupmannahöfn, Osló og Uppsölum. Þar er skipan þessara mála háttað á allt annan veg. Þar er vissulega ekki steypt saman rannsóknarstarf- semi í einum átta ólíkum fræði- greinum. Þvert á móti eru þar sérstakar og sjálfstæðar rann- sóknarstofnanir t.d.í norrænum málvísindum, almennum málvís- indum eða samanburðarmálfræði, hljóðfæri, mállýzkufræði, örnefna fræðum eða nafnfræði almennt, þjóðfræði, bókmenntafræði ein stökum þáttum sagnfræðinnar eða almennri sagnfræði, o.s.frv. Og jafnvel við minni háskóla eins og í Björgvin og Árósum — sem, til skamms tíma a.m.k. hafa ekki verið öllu stærri en Háskóli íslands er nú — eru sérstakar rannsóknarstofnanir t.d. í al- mennum málvísindum (eða sam- anburð armálfræði), hl j óðf ræði, norrænum málum og bókmennt- um, almennri sagnfræði, kirkju- sögu, o.fl.: og í Björgvin, þar sem er ein „norræn stofnun," er þessari stofnun skipt í þrjár deildir (málvísindi, textafræði, og bókmenntafræði), sem hver hef- ur sinn forstöðumann, en lúta aft ur engri sérstakri sameiginlegri yfirstjórn (þ.e. eru í reynd þrjárK sjálfstæðar stofnanir). Sú stofnun erlend sem um margt svipar einna mest til Hand ritastofnunar mun vera The School of Schottish Studies — sem starfar sem sérstök deild innan vébanda Edinborgarháskóla Þessi stofmm helgar sig örnefna- fræðum og þjóðfræðum, enda var henni komið á fót aðallega eftir írskri fyrirmynd á þessum svið- um (Irish Folk-lore Commission). Innan stofnunarinnar mynda ör- nefnafræði sérstaka deild (section) Scottish Place-Name Survey. En þjóðfræði skiptast á margar deild ir (þjóðsögur og sagnir, þjóð- lög, alþýðukveðskapur, verkleg menning, þjóðhættir, o.fl.). Starfs lið er nú 16 manns, auk skrif- stofufólks og tæknilegra aðstoð- armannaívið segulbandsupptök- ur og ljósmyndun). Kemur þetta vel heim við þann lágmarks- fjölda starfsmanna (25-30 manns) sem talað var um í fyrra hluta þessarar greinar að Handrita- stofnun hefði þurft að hafa á að skipa i byrjun, ef raunhæf fram- kvæmd hefði átt að vera í ein- hverju samræmi við það sem til var stofnað. Til frekari samanburðar má geta þess að t.d. rannsóknir á skozk-gelískri tungu, The Ling- uistic Survey of Scotland, er sér- stök og sjálfstæð stofnun innan vébanda Edinborgarháskóla. x Öll rök hníga sem sé að því, að allsendis sé óhugsandi að Handritastofnun geti nokkru sinni hafið aivarlega starfsemi á öllu því víða verksviði sem henni var fengið í upphafi. Öll fram- kvæmdin — bæði inn starfsmanna hald, verkefni sem tekin hafa verið fyrir, og það húsnæði sem nú er lokið undirbúningi að — staðfestir þetta, og sýnir að stofn unin getur aldrei orðið, og verð- ur aldrei, annað en rannsóknar- stofnun I textafræði (svipað og t.d. Árnastofnun í Kaupmanna- höfn): með öðrum orðum, svið stofnun í textafræði (svipað og stofnunarinnar getur aldrei orðið annað en það sem flest í því sem í lögunum er kallað „kjarni" hennar: hvað annað sem reynt verður að tengja við þennan kjarna — svo sem örnefnafræði — er hætta á að verði í reynd kák eitt. Við þessu er ekkert að segja, og við engan er að sakast. Fram- kvæmdin er aðeins eðlileg og ó- hjákvæmileg afleiðing af eðli málsins. En meðan sjálft skipulagið, lögbundið, stendur óbreytt, blas- ir sú hætta við að það verði til að tefja, eða beinlínis að koma í veg fyrir, nauðsynlega eflingu rannsókna, á komandi árum, I öðrum þeim fræðigreinum sem undir Handritastofnun voru lagð ar. Ljóst má vera að sú hætta getur fyrr en varir orðið að veru leika, vegna þess að frá sjónar- hóli þeirra sem utan þessara fræða standa — eins og t.d. hátt- virtra alþingismanna og annarra ráðamanna — hlýtur jafnan að líta svo út, meðan lögin um Hand ritastofnun standa óbreytt, sem þegar hafi verið gerðar raun- hæfar ráðstafanir til eflingar rannsókna í öllum þeim greinum sem undir stofnunina voru lagð- ar. x Að öllu þessu athuguðu er hið eina skynsamlega sem hið háa Alþingi getur gert — þegar á þessu þingi, er mál Handrita stofnunar verða þar til meðferð- ar, eða a.m.k. fljótlega — það, að fella hreinlega úr gildi iögin um Handritastofnun fslands frá 1962. Síðan ætti að vinda bráðan bug að því að setja stofnuninni þá reglugerð sem hún hefur enn ekki fengið eftir fimm ára starf — sem hreinni háskólastofnun skv. 36. gr. háskólalaganna, sbr og 80. og 87. gr. háskólareglu- gerðar, við hlið þeirra háskóla- stofnana sem þegar eru til. Framhaldið ætti svo að vera það, að háskólinn og hið opin- bera hæfust handa um skipuleg- an undirbúning að því að koma smám saman á fót rannsóknar- stofnunum við háskólann í þeim greinum sem undir Hand- ritastofnun eru nú, eftir því sem talið verður viðráðanlegt og að- stæðu í hverri fræðigrein leyfa. Á þann hátt er fyrst hugsan- legt að Háskóli íslands geti ein- hvern tíma orðið sú miðstöð í a.m.k. einhverjum greinum „ís- lenzkra fræða“ sem marga góða menn hefur löngum dreymt um. Sólveig Hjaltadóttir — Minningarorð — ÞANN 28. janúar lézt í Lands- spítalanum frú Sólveig Hjalta- dóttir, Ásvallagiötu. 48 Fædd 9. ágúst 1927. Foreldrar hennar voru Sigríður Sveinbjörnsdótt- ir og Hjalti Einaisson, mélara- meistari. Sól'veig óist upp í Reykjavík. Eftir að hún fór úr afgreiðslustörf Oig ýmis önnur foreldrahúsum vann hún við störf. Á þeim unglingsárum iðkaði hún af mikilli list, dans og leik- fimi í frístundum sínum, sem hún hafði ánægju af. Sólveig var greind kona, frem Kennoror mótmæln ákvæðum um laun og vinnutíma STÉTTARFÉLAG barnakennara í Reykjavík og félag gagnfræða- skólakennara í Reykjavík efndu tii almenns fundar kennara í bama- og gagnfræðaskólum um kjaramál, og var hann haldinn í Súlnasal Hótel Sögu. Fundinn sóttu á þriðja hundrað kennar- ar. Eftirfarandi tillaga, sem flutt var af öllum stjómarmeðlimum kennarafélaganna í Reykjavík og kennarasambandanna, var samþykkt í fundarlok með öllum atkvæðum. „Sameiginlegur fundur kenn- ara í barna- og gagnfræðaskól- um í Reykjavík haldinn 29. jan. 1968 samþykkir eindregin mót- mæli gegn fyrirmælum í bréfi fjármálaráðuneytisins dags. 27. des. sl. varðandi greiðslur og vinnutíma kennara. Fundurinn vill í því sambandi einkum leggja áherzlu á eftirfar- andi: 1. Lenging dagvinnutíma kenn- ara brýtur í bága við ákvæði í dómi Kjaradóms, jafnframt því sem um beina launalækk- un er að ræða. 2. Einhliða ákvörðun ráðherra um lækkun álagsprósentu ut- an dagvinutíma er óréttmæt LEIÐRETTIIMG kjaraskerðing og auk þess al- varlegt brot á samningsrétti opinberra starfsmanna. 3. Að fjármálaráðherra aftur- kalli nú þegar bréf sitt frá 29. des. sl. og endurskoði þau ákvæði þess, er varða kenn- ara í samráði við fulltrúa kennarasamtakanna. Fundurinn lýsir undrun sinni yfir kröfum ríkisvaldsins fyrir síðasta Kjaradómj um marghátt aða kjaraskerðingu kennara og telur slíka afstöðu bera vott um mikla skammsýni, þar sem al- mennt er viðurkennt, að eitt brýnasta verkefnið í skóla- og uppeldismálum þjóðarinnar sé að bæta kjör og starfsaðstöðu kennara. Enn furðulegra er þó hitt, að fjármálaráðuneytið skuli enn — þrátt fyrir synjun Kjara- dóms á kröfum þessum — hafa uppi tilburði til að knýja fram kjaraskerðinguna ólöglega. Fundurinn felur stjórnum S. B.R. og F.G.R. að hefja nú þeg- ar í samráði við stjórnir L.S.F. K. og S.I.B. undirbúning við- eigandi gagnráðstafana verði ekki fallið frá áformunum um kjaraskerðinguna. Jafnframt felur fundurinn stjórnunum að koma þegar í stað á fót samningsréttarsjóðum með frjálsum framlögum félags- manna.“ (Fréttatilkynning frá S.B.R. og F.G.R.). ur hlédræg, en skemmtileg og traust í vinahópi. Hún var hrein og bein, kom alltaf til dyranna eins pg hún var, sagði alltaf meiningu sína, sem jafnvel kom sér ekki kannski alltaf sem bezt í því augnabliki. Sólveig undi mjög bókalestri góðra bóka og Ijóðum og fögrurn listum. Hún var sjálfmenntuð og mundi alilt vel sem hún las. Sólveig var raungóð og gjatfmiM. Sérstak- lega fékk hún að njóta sín, þeg- ar fjölskyldan fór á góðviðris- sumardegi út fyrir bæinn, því 'hún var náttúrudýrkandi og hafði yndi af náttúrufegurð, enda listræn eins og hún á ætt tll. Sólveig bjó með manni sín- um Skúla Heigasyni prentara og áttu þau eina dóttur, Elísa- betu 8 ára efnilegt barn. Þau voru nýflutt á Ásvallagötu, þeg- ar hún fór á Landsspítalann. Þá hvarflaði síðuir en svo að mér að þetta væri hennar hinzta stund frá heimili sínu. Á þessum brottfarartíma er kallið berzt svo snöggt á vini og jafnöldru, horfir maður yfir far inn veg. Þá eru margar minn- ingar sem eftir litfa. Hver og ein geymir þær hjá sjálium sér. Mér finnst tilfhlýðilegt að minn- ast hennar með fáum orðum. Ég votta ættingjum hennar uitan- rands og hér heima mínar inni- elgustu samúð. Svo óska ég þér frænka mín góðrar ferðar yfir móðuna miklu. Hólmfríður Bjamadóttir. í MINNINGARGREIN um Sig- rúnu Bergvinsdóttur í blaðinu í gær, féll niður lína í ljóði. Rétt er það þannig: Nú ertu sofnuð mín Sigrún, svefninum væra. Vinkonan mæta og milda, jlá, — margt ber að þakka. Stundunum glaðværu og góðu þeim igleymum við aldrei. Beri þig lifsvonin ljúfa til ljósbjartra stranda. Framhald af bls. 16 bandi er, að kommúniistar munu reyna að færa sér í nyt alla frekari töf, sem verð ur á rannsókn málsims, í kosn ingabaráttunni fyrir þing- kosningarnar, en hún hefst í marz. í svipinn nota kommúnist- ar De Lorenzo-hneykslið sér til framdráttair á alla lund. Kommún’star reyna að halda málinu vakandi í því augna- miði að grafa undan öryggis- þjónustu ríkisins, en þar er um að ræða eitt af fáum svið um opinbera lífs á ítaláu, þar sem þeim hefur ekki tekizt að komast til áhrifa. (OFNS). AUGLYSINGAR SÍIVII 22*4*80 DALE CARNEGIE NAMSKEIÐIÐ Nýtt námskeið er að hefjast — þriðjudagskvöld. Námiskeiðið mun hjálpa þér að: ir Öðlast hugrekki og sjálfstraust. ir Tala af öryggi á fundum. ★ Auka tekjur þínar, með hæfileikum þínum að umgangast fólk 85% af velgeggni þ'nni, eru kom- in undir því, hvernig þér tekst að umgangast aðra. % Afla þér vinsælda og áhrifa. ★ Verða betri sölumaður, hugmynda þinna, þjón- ustu eað vöru. ir Bæta minni þitt á nöfn og andlit og staðréyndir. if Verða betri stjórnandi vegna þekkingar þinnar á fólki if Uppgötva ný áhugamál, ný miarkmið að stefna að. Halda áhyggjum í skefjum og draga úr kvíða. Námskeiðið hófst í Bandaríkjunum árið 1912 og hafa yfir 1.000,000 karlaog kvenna tekið þátt í því um allan heim. Innr'tun og uppiýsingar í dag og næstu daga í síma 30216. KONRÁÐ ADOLPHSSON, viðskiptafræðingur.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.