Morgunblaðið - 06.02.1968, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRUAR 1968
23
Furðu vel man ég í fyrsta sinn,
er fundum okkar bar saman.
Þú horfðir í gegnum huga minn
og hjarta. Þa'ð varð ekkert gaman
skólapilti, með skjálfta í krinn
og skömmustulegum í framan.
Ég hafði vanrækt að vitka mig
og vanmetið komu þína.
Sagnir, er hafði ég heyrt um þig
heilluðu forvitni mína.
Áhættu bar ég á brattan stig,
en bros þitt tók fljótt að skína.
Og uppliti mínu þú breyttir brátt
í bjartara viðhorf og gleði.
Kennari stóð þar, sem hafði ekki hátt,
en hagrræddi flestu er skeði.
Þú tókst okkar bekk í sanna sátt
og sveipaðir yl að geði.
* * *
Hljóðlátir vinir hugsa nú til baka,
horfa til þess, er skólinn gaf og vildi,
mannkostaval, er bletti skóf af skildi,
skínandi myndir lýsa bæ’ði og vaka.
* * *
Oft flugu gneistar í gamni og þyt,
— það gaman var lífsspeki blandið —.
Þú kunnir að nota list þína og lit
með leiftrandi mannvits brandi,
en alltaf gekkstu með okkur á vit
ástar, sem tilbað landið.
Tilfinning sönn og túlkun hrein
með töfrandi látbragðs hætti
fræddi og þroskaði og gerði okkur grein
í glöggskyggnum, rökvísum þætti.
Þú bauðst okkur jafnan brauð fyrir stein
í bætandi návist og mætti.
* * *
Skólinn er enn í sköpun slíkra manna,
skóhljóðin raula hljótt um gang og traðir.
Æskan, sem leitar þar í þéttar raðir,
þreytir sinn leik: að nema menntun sanna.
* * *
í sjóði þú áttir þau andans glit,
sem allt vildu fegurst gefa.
Þú undir þér bezt vi'ð óhemju strit
og áttir skapandi sefa.
Hin þrekmikla sál og þjóðkunna vit
þeytti burt hiki og efa.
* * * *
Þögn, sem er mælsk, og þylur ljóð í hljóði,
þrotlaust mun ríkja vítt um skólans sali.
Þar er sem heyrist jafnan til vor tali
töfrandi orð þitt, mannvinurinn góði.
» * *
Brátt kemur vorið, bráðnar klaki og snjór.
Burstirnar skólans stefna í æðri heima.
Bænir og vonir kveða kveðju mál.
Leiðsögumaður, í hjarta og huga stór,
horfir til baka af tindum blárra geima.
Drottinn þig blessi, dáðum prýdda sál.
* * *
Kveðja skal þig, kjarnamaður,
kostamikið þreyttir flug,
viðkvæmur og vitur, glaður, .■ 5
víðsýnn bæði og stór í hug.
Bo’ðorð þitt var: bætið landann,
bregðist ei, það dagar senn,
hefjið merkið, hyllið andann,
haldið saman, Norrðanmenn.
Jakob V. Hafstein.
- ÞÖRARINN
Framíha.ld af bls. 19
Þórarinn lítinn dreng, gáfulegan
með spurn í augum og drengilegt
yfirbragð. Hann var fluglœs 6
ára ganrall eða fyrr og las allt,
sem hann komist höndum undir. .
Og þegar hann settist í barna-
skóla sveitarinnar 9 ár.a gaimall
var hann svo vel undirbúinn, að
hann virtist ekki þurfa á tilsögn
að halda og svo bar hann af jafn-
öldum sínum uim kunnáttu og
hæfileika, að þar komst enginn
samanburður að.
Hugur hans var opinn og vak-
andi, skilningurinn glöggur,
næmið óbrigðult og minnið trútt.
Jafnframt var hann áhugasam
ur um dagleg s>törf á heimilinu
og vann öll störf sem honum
voru falih af stakri trúmennsku
og diugnaði. Það var eins og hann
legði sig aHan fram að hverju
sem hann gekk.
Það skipti engu, hvort um var
að ræða líkamlega vinnu, bók-
lega mennt eða ærslaifullan leik
í glöðum hóp. Þórarinn var
aldrei hálfur. Og engum hef ég
kynnst, hvorki fyrr né síðar, sem
átti í jafn ríkum mæli með-
fædda hógværð, umburðarlyndi,
réttsýni og hæfileika til að virða
sjónarmið annara og sýna að'gát
í nærveru sálar. — Mér finnst
jafnvel nú eftir á að þrátt fyrir
barnslega lund Þórarins og sak-
leysi í einu og öllu hafi hann
orðið fullorðinn á æskuskeiði.
Fullorðinn að hyggindum og sið-
ferðisþroska, dómgreind og rétt-
sýni, sem aldrei brást.
A lokinni fermingu var svo
ákveðið að búa sig undir að ná
gagnfræðaprófi.
En farareyrir var af skornum
skammiti og ákváðum við frænd-
urnir að verða samferða og lesa
heima 1- og 2. bekk gagnfræða^
skólans á Akureyri. Og ekki sett-
um við það fyrir okkur, þótt við
þyrftum að fara fótgangandi til
Akureyrar vorið 19>2'2 og aftur
1923 til að þreyta próf upp í 2.
og 3. bekk skólans. Er þó sú
vegalengd um 140 km. og yfir
tvær erfiðar heiðar að fara.
Næsta vor var svo d'vadizt í
gagnfræðaskólanum og lokið
gagnfræðaprófi vorið 1924. — Á
ölilum þessum prófutm vakti frá-
bær frammistaða Þórarirns sér-
staka athygli og varð hann ým-
ist efstur af öllum sem próf
þreyttu eða með þeim allra
efstu.
Skildust nú leiðir okkar. Ég
settist að hjá foraldrum mínum
og vann að búi þeirra, en Þór-
arinn las undir stúdentspróf og
hélt síðan til Parísar til frekara
náms.
Heim kom hann svo aftur
haustið 1932 eftir að hafa lokið
prófi í franskri tungu og bók-
menntum við Sorbonne háskól-
ann í París.
Það mun ég ekki ræða hér.
Þess munu vafalaust, aðrir mér
færari minnast á verðugan h'átt,
svo og kennslu hans og síðar
skólastjórn við arftaka gamla
gagnfræðaskólans á Akureyri,
Menntaskóla Norðurdands.
En mér var einkuim í muin að
mega minnast æskuára Þórarins
og sem ég sit hér við borðið og
skrifa þessi fátæklegu orð finn
ég ekki betur en Þórarinn vinur
minn sitji gegnt mér við borðið,
eins og stundum í gamla daga,
þegar við glímdum við erfiðar
stærðfræðiþrautir, sem hann að
sjálfsögðu var alltaf fyrri tid að
leysa. Og ég finn glöggt, að hann
brosir til mín á sinn góðlfga
h'átt eins og hann viilji gefa mér
til kynna, að ég skuli ekki gera
of mikið úr kostum sínum og
sleppa öllu skrumd. Við þeirri
ósk tel ég mig hafa orðið.
Þórarinn B'jörnsson var alltaf
sannur Keldhverfingur og góður
sonur sveitarinnar.
Allir Keldlhverfingar minnast
hans með söknuði, þökk og virð-
ingu.
Ég ted líf mitt auðugra að hafa
átt hann að vini.
Keld'h'verfingar telja sér það
héiður og ávinning, að hann
skuli hafa fæðzt og a.lizt upp í
görnlu sveitinni þeirra.
Vertu sæll frændi og vinur.
Guð huggi og bdessi eftirlifandi
eiginkonu þína og börn og aðra
ástvini.
Björn Þórarinsson frá Kílakoti.
ÞÓRARINN Björnsson skóla-
meistari hefur vafalítið verfð
tengdur sterkari böndum við
Menntaskólann á Akureyri en
nokkur annar maður. Sem nem-
andi Gagnfrræðaskólans gamla
átti hann á vissan hátt þátt í
stofnun Menntaskólans, hann
sótti menntun út í lönd í þágu
hans og helgaði honum alla
krafta sína sem kennari, sem
þátttakandi í skólalífinu og loks
sem skólameistari. Ósérhlífni í
starfi, sívakandi áhugi fyrir við-
gangi skólans, óvenjulega fjöl-
hæfar gáfur, að ógleymdri ein-
lægni hans og einstakri ljúf-
ménnsku — alls þessa minnist
ég frá samstarfsárum okkar á
Akureyri.
Þórarinn tók gagnfræðapróf á
Akureyri 1924 og átti námið
ekki að verða lengra sökum fé-
leysis, auk þess sem skólinn var
ekki lengri. En Sigurður Guð-
mundsson skólameistari stefndi
að mentaskóla og hann sá í þess
um pilti efnilegan liðsmann.
Hann bau’ð honum í heimili sitt
ef hann vildi ganga í sveit
þeirra nemenda, sem nú skyldi
freista að kenna til stúdents-
prófs á Akureyri.
Þremur árum síðar kom þessi
hópur suður til að þreyta stúd-
entspróf, og þannig urðum við
samstúdentar. Norðanmenn töld-
ust utanskólasveinar og urðu að
skila meira efni til prófs en við
hinir, en þeim gekk þó furðu-
vel og var Þórarinn í farar-
broddi. Eftir prófið hlaut hann
4-ára styrk til náms í frönsku,
latínu og uppeldisfræði í París.
Af öðrum norðanmönnum í
hópnum minnist ég m.a. Brynj-
ólfs Sveinssonar menntaskóla-
kennara, Jóhanns Skaptasonar
sýslumanns og Bárðar ísleifs-
sonar arkitekts.
Me’ð vasklegri og drengilegri
sókn þessa flokks vann Gagn-
fræðaskólinn á Akureyri bug á
tregðu ráðamanna til að stofna
nýjan menntaskóla; Þórarinn og
þeir félagar eyddu tortryggni
um það, að framkvæmanleg
væri kennsla til stúdentsprófs á
Akureyri: skólanum var strax
breytt í menntaskóla.
Ég kynntist Þórarni strax
nokkuð í stúdentsprófinu, að
góðu einu, og ég veit að aðrir
sunnanmenn í árgangnum munu
minnast hans með mikilli hlýju.
Seinna atvikaðist það svo að ég
réðist að Menntaskólanum á
Akureyri um leið og stærð-
fræðideild var stofnuð og varð
samkennari Þórarins um ára-
tugs skeið og reyndist mér
hann einn hinna ágætustu
manna, sem ég hefi kynnzt.
Þórarinn lifði og hrærðist í
skólanum og þeim málum sem
hann snertu. Bæði í hóp kenn-
ara og nemenda var hann ið-
andi af starfsgleði og hinn bezti
félagi. Jafnframt var hann fast-
ur fyrir í öllum grundvallar-
málum, hafði vel rökstuddar
skoðanir og varði þær af festu,
ef í odda skarst.
En að einu leyti var Þórarinn
þá óþarflega hlédrægur, e'ða var
það fremur tímaskortur? Hann
fór seint út á hinn almenna rit-
völl þar sem að honum gat
kveðið. Þó kom þar, að útgef-
endur urðu þess áskynja, að
þarna var maður, sem t.d. gat
gert snilldarþýðingar á frönsk-
um bókmenntum. Hafa þýðing-
ar hans á Jóhanni Kristófer
verið rómaðar af dómbærustu
mönnum fyrir mikla smekkvísj
og kunnáttu í meðferð móður-
málsins.
Þegar Þórarinn varð skóla-
meistari, efáðist ég ekki um að
það sæti mundi hann skipa vel.
Enda fór það ekki milli mála,
að þar átti þjóðin einn af sín-
um sönnustu menntamönnum.
Ræður hans við meiri háttar
tækifærri, sem ég hefi heyrt eða
séð, eru með ágætum og er von-
andi að þeim verði safnað sam-
an til útgáfu.
Þórarinn var gæddur næm-
leik og tilfinningahita og Norð-
urland átti mikil ítök í honum.
Það var ekki að hans smekk að
hafa um það stór orð, en ein-
hvernveginn fannst mér að
hann mundi hvergi vilja starfa
og lifa nema þar, í Mennta-
skólanum á Akureyri, enda varð
sú raunin á. Á þann hátt var
honum eiginlegt að tjá hug sinn
til heimahéraðs.
Þórarinn átti hina mætustu
konu, Margréti Eiríksdóttur
píanóleikara, og varð þeim
tveggja barna auðið. Votta ég
þeim og ættfólki hans í Keldu-
hverfi og venzlafólki hans þar
og í Reykjavík innilega samúð.
Trausti Einarsson.
RAUNVERULEIKINN er víðs
fjarri, og löngu liðnar stundir
eins og dagurinn í gær. Þahnig
var miér hugsað, þegar ég heyrði
lát Þórarins Björnssonar, skóla-
meistara á Akureyri.
— I beitar'húsunum. Hann á
hlaupum sunnan úr skólahúsinu,
léttur og kvikur. Frost er úti, en
hann kemur með hlýjuna inn í
kennslustofuna. Sól í andlitinu.
Að vörmu spori er latneska
grammiatíkin orðin að skemmti-
legri gestaþraut. Ræða Cicerós
um „mores et tempora" krufin
til mergjar og fléttuð ívafi um
stríðið í stóra heiminum
Allir í bekknum reyna að gera
vel. Enginn vill styggja hann
mieð gati. Því þá hverfur Ijúfa
brosið og sársauki kemur í and-
litið og mann kennir til eins og
sjá einhvern sér nákomiinn verða
fyrir slysi.
Kennslan er honum í senn leik
ur og alvara, ástríða og nautn og
umfram allt gleðigjafi og lífs-
fullnægja.
Hann hrífst eins og barn og
heillar okkur um leið svo að alit
fær líf í návist hans. Flóknar
setningar verða einfaldar,
knúsuð miálfræðiatriði auðveld
og speki Forn-Rómverja lausn á
vandamiálum nútímanns. Þetta
gerir hann fyrirhafnarlaust, án
sýniliegra átaka, honum er þetta
jafn eðlilegt og að ganga og
snæða.
Að vera í kennslustund 'hjá
honum er eins og að öðlast hlut-
deild í áður óþekktri lífslham-
ingju ofar stund og stað. Allt fer
saman: hæfileikar af guðs náð,
leiftrandi gáfur og fágæt fimi í
að komia öllu til skila. Yfirburði
sina hylur hann meðfæddu lítil-
læti og manni verður jafnvel
I ósjálfrátt á að líta hann sem
jafningja og við þursarnir í
bekknum verðum að gáfnaljós-
um meðan hann beitir töfrum
sínum.
Það skiptir um svið. Frönsku-
tími. Við reikum með honum um
búlivarða Parísar og Sigurbog-
inn er á næsta leiti. Áður en
varir sveimum við með honum
á göngum Svartaskóla, þar sem
hann nam galdurinn, því í okfkar
eyrum og augum er franskan
hans einis konar galdraverk sem
hann fremur með öllum líkam-
anum af lífi og sál. í munni 'han«
og látibragði verður franskan að
tungu af öðrum heimi og við
umgöngust hana með þeirri
iotningu, er enga á sér líka og
lítum hana ofar öðrum náms-
greinum.
í lok kenns'lustundarinnar er-
um við stödd með honium í and-
dyri Svrtaskóla þar sem aðal-
kennari hans kveður hann með
þessum orðum: „Gleymið þér
aldrei Frakklandi".
Þögnin er algjör, við fáum
kökk í hálsinn, hann stendur
grafkyrr og það er tregi í aug-
unum, sorgin speglast í andlitinu
því nú er Frakkland í óvina-
höndum. —
Þannig var dagurinn í gær og
allir hinir dagarnir, er við nut-
um návistar og handleiðsru Þór-
arins Björnssonr í Menntaskól-
anum á Akureyri fyrir rúmum
aldarfjórðungi. Hann var kenn-
ari af guðs náð og þannig mun-
um við ætíð minnast hans.
Um leið og ég sendi eigin-
konu Þórarins og börnum sam-
úðarkveðjur þá drúpi ég höfði
þakklátur forsjóninni fyrir þá
óverðskulduðu hamingju að hafa
átt göfugroennið Þórarin Björns-
son að leiðsögumanni og læri-
föður um árabii.
B. Bjarman.
KÆRI vin og bekkjarbróður. Með
fátæklegum orðum leyfi ég mér
að minnast þín og þakka þér. —
En eins og ekki er hægt að lýsa
dýrri hljómkviðu roeð orðurn ein
um, þá geta þau l'íka aðeins gef-
ið ófullkomna lýsingu á göfug-
menninu Þórarni Björnissyni,
skólameistara.
í gamla daga lifðum við skóla-
piltar í heimi Örsted-einkunna-
gjafa og þóttumst allir miklir af ■
einkunn 8 í einhverju fagi. Við
Akureyrarskólann vakti Þórar •
inn Björnsson sérstaika athygli
manna á þeim árum, því hann
fékk einkunn 8 í flestum fög-
um. Vitrir og greindiir piltar
fengu að vísu slíka einkunn í fá-
um fögum, tunguroálum eða
stærðfræði. Þórarinn var hins-
vegar afburðanámsmaðuir í öll-
um tungumálum og stærðfræði.
Minnisstæðastur er mér Þór-
arinn skólameistari sem nemandi
við framhaldsdeild Gagnfræða-
skólanis á Akureyri árið 1925. Þá
var deildin í lítilli stofu við hlið-
ina á Sal. Þar sat Sigurður Guð-
miurrdsson skólameistari við
kennarapúlt, en nemendur sátu
við tvö langborð. Þegar erfið
andans hugðarefni bar á góma
minnist ég spyrjandi andiita
skólabræðranna, sem öll beind-
u/st í átt til Þórarins, því hann
hafði skarpari skilning og betra
minni en við allir hinir.
Skapgerð Þórarin's mótaðist þó
ekki aðallega af frábærum náms
hæfi'leikum og lærdómi, lang-
mest bar á lítillæti hans og sér-
stakri alúð hans í samskiptum
við alla skólabræður. Mannkost-
ir og einstök samvizkusemi voru
augljós höfuðeinkenni Þórarins í
skóla.
'Þórarinn varð lærður maður
frá einni mestu menningarþjóð-
inni og það reyndist giftudrjúgt
að velja einmitt hann skóla-
meistara Menntaskólans á Akur-
eyri. Með el'jusömu starfi hefur
hann svo sannað, að 'hann gat
bætt uppvaxandi kynslóð og að
hann gat hjálpað henni til þess
að öðla-st það, sem kalla má
Aðal andans eða sálarinnar.
Ég er einn þeirra mörgu sem
stend í þaikkarskuld við Þórar-
inn skólameistara. Mörg barna
minna nutu í fjöldamörg ár hand
ieiðslu ihans. Þessvegna er mér
eins og mörgum fleirum ’kunnugt
um hve miklum tíma, starfi og
fyrirhöfn hann fórnaði nerwend-
um sínum. Vér vitum lí'ka hve
vænt honum þótti um þá. Þórar-
inn skólameistari vann sitt þjóð-
kunna menningarlega æviistarf
með mikilli fyrirhöf og hann var
hlaðinn aukastörfum á löngum
starfsdögum.
All'taf fyigdu Þórarni skóla-
mieistara sérstök huglæg álhrif.
Hann eignaðist miklu fleiri vini,
bæði garnla og unga, en aðrir
menn og þeir kannast allir enn
í dag við yl hugans, sem frá þess-
um manni streymdi. Andlegu
i áthrifin reyndust öllum varan-
legri en þeir í upphafi gerðu sér
Ijóst. — Þessvegna mun í fram-
tíðinoi alltaf vera bjart yfir
minningu og ævistarfi Þórarins
Björnssonar skólamieiistara.
Bragi M. Steingrímsson.