Morgunblaðið - 12.09.1968, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. SEPT. 19GS
Hvað vakir fyrir Rdssum?
Eftir Walter Laquer
Greinarhöfundirr, sagnfræð-
ingurinn Walter Laquer, hef-
ur samið fræga bók um sam-
skipti Rússa og Þjóðverja.
JFRANSKUR talsmaður hefur
*líkt harmleik Tékkóslóvakíu við
umferðarslys. Enginn heilvita
maðux, sagði hann, mundi loka
götunni fyrir allri umferð að-
eins vegna þess að slys hefði
átt sér stað. Samlíkingin er ó-
heppi'leg, því að innrásin í
Tékkóslóvakíu var ekki slys.
Þeir sem ráða stefnu Sovétríkj-
anna ástunda nú mikla herferð
til þess að sarunfæra almennings-
álitið í heiminum um að engin
hindrun sé lengur í veginum. Til
boð hafa verið gerð um aukin
verzlunarviðskipti, og ítrekað
hefur verið að Sovétríkin vilji
friðsamlega sambúð. Maruni er
næst að halda, að lagður verði
fram sáttmáli um varðveizlu frið
ar í heiminum næstu 50 til 100
-«rin.
Því miður er engin ástæða til
að ætla, að Sovétríkin muni taka
sér fyrir hendur víðtæka vega-
viðgerð — það eina sem gæti end
urvakið gagnkvæmt traust. Það
er sama og að telja sér trú um
að engar jarðhræringar hafi átt
sér stað og eingöngu hafi verið
um að ræða missýningu eða sjón
skekkju heimsvaldasinna. Slík
rök hafa viss áhrif á þá sem
halda að atferli Rússa hafi alla
tíð verið smám saman að batna,
að innrásin í Tékkóslóvakíu hafi
verið hörmulegt óhapp á vegin-
um til minnkandi spennu. Að
sögn þeirra sem þessu halda
fram hafa Sovétríkin lært af mis
tökum sinum og munu ekki end-
urtaka þau.
Ég vildi, að ég gæti tekið und
ir álíka bjartsýni. Því miður er
það engan veginn víst að her
-nám Tékkóslóvakíu hafi verið
mistök frá sjónarmiði stjórnar-
stefnu Rússa. Mestöllum mark-
miðum hennar hefur verið náð.
Sovézku hersveitirnar eru í
Tékkóslóvakíu og verða þar lík
lega um kyrrt. Nýja ríkisstjórn-
in gerir það sem henni er sagt.
Rúmenía og Júgóslavía eru
miklu varkárari en fyrir nokkr-
um vikum.
Siðferðileg reiði er ekki allt-
af góður leiðarvísir í stjórnmál-
um. f þessum vonda heimi get-
ur kerfi beðið hugmyndafræði-
legt skipbrot og samt haldið á-
fram að blómgast um langan ald-
ur. Það stoðar líka lítið að líkja
sovézka hernáminu við Súez-mál
ið 1956. Leiðtogar Sovétríkjanna
eru allt annað en móðursjúkir
eins og ýmsir hafa haldið fram,
og þá greinir heldur ekki veru-
lega á um um meginatriði. Þeir
hafa umfram allt ekki glatað
sjálfstrausti sínu. Að vísu hefur
verið haldið klaufalega á spilun-
um í nokkrum þáttum deilunnar,
og vera má að nokkur höfuð eigi
eftir að fjúka á komandi vik-
um í Moskvu.
Örlagaríkt ástand eins og inn
rásin í Tékkóslóvakíu er grimm
prófraun. Það sópar burtu heil-
mörgum blekkingum og tilbún-
um vandamálum, og falskenning
ar um Sovétríkin hverfa eins og
dögg fyrir sólu. Það eina sem er
eftir eru staðreyndir valdsins:
sovézku hersveitirnar eru í
Prag. Hitt er orðagjálfur.
Mesta hættan virðist vera lið-
in hjá, og engin hætta er á því
að hin hernaðarlega hætta haldi
áfram að magnast stig af stigi.
Það sem sovézkir leiðtogar vilja
sízt af öllu eru árekstrar við
Bandaríkin. Þess vegna er úti-
lokað að Rússar haldi áfram að
færa sig upp á skaftið í Evrópu
utan landamæra Varsjárbanda-
lagsríkjanna.
Evrópa ekki hættusvæðið
Hert verður á herferðinni gegn
Þjóðverjum, og af því mun hljót
ast mikill hávaði og gnýr, en al-
varlegra verður það sennilega
ekki. Sovézku leiðtogarnir vita,
að með orðaskaki við Þjóðverja
geta þeir gert ráð fyrir nokkr-
um velvilja í Vestur-Evrópu.
Þjóðverjar réðust inn í Rússland,
og valdhafarnir í Moskvu verða
að gæta lögmætra öryggishags-
muna. Grýla þýzkra hernaðar-
ógnunar verður enn sem fyrr all
handhægt pólitískt vopn bæði í
vestri og austri: í Póllandi er
Þjóðverjahatur (ásamt Gyðinga-
hatri) orðið að nýrri opinberri
hugmyndafræði og hefur að
miklu leyti leyst kommúnismann
af hólmi.
En sovézku ' leiðtogarnir vita
einnig, að markalína liggur
þvert yfir Evrópu, og yfir hana
þora þeir ekki' að fara. Þeir
vildu gjarnan reisa enn einn
varnarmúr handan við þann sem
þeir hafa þegar komið sér upp,
en þeir vi’ta að engar horfur eru
á slítou eins og nú er ástatt í
heimsmálunum. Aðalhættan á
næstu árum er ekki í Mið-Evrópu
heldur í Austurlöndum nær.
Ekki vegna þess að Austurlönd
nær skipti svo mjög miklu máli
heldur vegna þess að þau standa
svo höllum fæti.
Mikilvægi þeirra í heimsmál-
unum er engan veginn hægt að
bera saman við mikilvægi Ev-
rópu. Þau standa ekki lengur á
krossgötum, herstöðva þeirra er
ekki lengur þörf, og geysimikla
olíu er að finna annars staðar í
heiminum. En langtum áhættu-
minna er fyrir Rússa að reyna
að auka ítök sín í Austurlönd-
um nær en í Evrópu, því að
staða þeirra í sambú® austurs og
vesturs hefur aldrei verið ná-
kvæmlega skilgreind.
Landfræðilega sér eru þau
bakgarður Sovétríkjanna. Hern-
aðarleg geta Sovétríkjanna til í-
hlutunar er takmörkuð enn sem
komið er, en vex hröðum skref-
um. í Moskvu eru menn almennt
sammála tim, að fylgja eigi
stefnu er feli í sér meiri áhættu
samtímis því sem Sovétríkin nálg
ast það að verða jafnoki Banda-
ríkjanna á sviði hernaðar. Viss
ar leikreglur hafa verið í gildi,
en valdhafarnir í Kreml hafa
aldrei talið þær óumbreytanleg-
ar. Um leið og hernaðarmáttur
Sovétríkjanna eykst munu Rúss
ar reyna að breyta þessum regl-
Meðfædd útþensluhvöt
Þeirri skoðun hefur vaxið
fýlgi í Moskvu, að fyrir hendi
sé nægilegt svigrúm tii þess að
beita takmörkuðu hervaldi í ýms
um heimshlutum og að það þurfi
ekki endilega að leiða til á-
rekstra við Bandaríkin. Egypta
land og Sýrland vilja „útrýma af
leiðingum árásar“ (eins og þau
komast að orði), en verða ekki
reiðubúin í bráð. Eini mögu-
leiki þeirra er sá að flækja
Rússa enn betur í net sitt en
seinast. Rússar hafa með hálf-
velgju gert tilraun til þess að
halda aftur af Nasser forseta og
sovézkir leiðtogar telja nærveru
Rússa í Kaíró tryggingu fyrir
því, að komizt verði hjá hverri
þeirri stigmögnun, sem er þeim
á móti skapi.
En æ fastar er nú lagt
að Sovétríkjunum af hálfubanda
manna þeirra í Arabaheiminum
að gera eitVhvað. Sennilegast er
talið, að reynt verði að k'oma af
stað nýrri deilu á næsta ári og
að Súezskurður verði í brenni-
deplinum.
Engin vissa er fyrir neinu. Um
leið og utanríkisstefna Rússa
ber minni keim af kommúnisma
í eðli sínu verður hún einnig ó-
útreiknanlegri og óskynsam-
legri. Enginn malur með réttu
ráði getur trúað því að Rússum
stafi á nokkum háitt ógn af
Þjóðverjum með hliðsjón af hin-
um gífurlegu yfirburðum þeirra
á hernaðarsviðinu. Aðeins sá,
sem haldinn er ofsóknarótta,
mundi halda því fram, að „öld-
ungaráð zíons“ hafi komið af
stað þeim erfiðleikum, sem
bandamenn Rússa í Evrópu hafa
valdið leiðtogunum í Kreml. Ég
ber það mikla virðingu fyrir
valdhöfunum í Kreml, að mér
dettur ekki í hug að þeir trúi
sínum eigiin áróðri. En aðeins
með endurtekningu getur svo
farið, að þeir taki það smám sam-
an gott og gilt. Rússland er þeg-
ar öllu er á botninn hvolft hið
sígilda dæmi um þá söguskoðun
að samsæri stjórni rás sögunnar,
og pólitískur ofsóknarótti er
ekki dauður og grafinn.
Niðurstöður alls þessa eru
hryggilegar stjórnmálahorfur.
Rússl. er á margan hátt sjálfum
nógt land, en einnig ósveigjan-
legt og óbreytanlegt. Hugmynd-
in um heimsbyltingu hefur fyTÍr
löngu verið lögð á hilluna, en
hvötin til útþenslu hvar sem út-
þensla felur ekki í sér mikla
áhættu er byggð inn í kerfið.
Þvingun pólitísks rétttrúnaðar
fylgir sínum eigin lögmálum.
Valdamennirnir í Kreml geta
aldrei verið óhultir um sig nema
allir í næsta færi hlýði
þeim. Vafalaust á þetta allt ein-
hvern tíma eftir að breytast, en
það er sjálfsblekking að halda
að líklegt sé að það gerist í ná-
inni framtíð.
Eina breytingin, sem sjá má
berum augum að átt hafi sér
stað í Moskvu, er tilhneiging tfl
þjóðernishyggju og beitingar
hervalds. Sá hefðbundni sovézki
kommúnismi sem við höfum
þekkt er óðum að hverfa. Nýja
blandan er ekki beinilínis bylt-
ingarkennd, en hún er samt
hættuleg. Ekki fyrir fjarlæg
meginlönd eins og Vesturheim
heldur Evrópu, Austurlönd nær
og stóra hluta Asíu, sem Sovét-
ríkin telja lögmætt áhrifasvæði
sitt.
Sovézkur kommúnismi hefur
ekki lengur hugmyndafræðilegt
aðdráttarafl, en Sovétríkin eru
enn risaveldi og vilja drottna í
mörgum heimsh'lutum. Þau geta
enn beitt heilmörgum ráðum til
þess að halda fram áhrifum sín-
um og stoapa sér drottnunar-
stöðu. Kalt stríð og minnkandi
spenna, friðarherferðir og hern
aðarlegar þvingunaraðferðir eru
ekki mótsagnir heldur tvær hlið-
ar á sama máli. (Sunday Times).
um.
Þríeykið: Podgomy, Brezhnev og Kosygin.
Af hverju er
þörf á þjóðareiningu
•m -m ú
er umræðuefni ALMENNS FULLTRÚARÁÐSFUNDAR í Sjálf-
stæðishúsinu í kvöld, fimmtudag 12. september kl. 20.30.
Frummælandi:
Dr. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra
Fulltrúaráðsmcðlimir eru hvattir til að fjölsækja
fundinn og taka þátt í umræðum. — Nauðsynlegt
er að meðlimir sýni skírteini við innganginn.
STJÓRN FULLTRÚARÁÐS
SJÁLFSTÆÐISFÉLAGANNA í REYKJAVÍK.