Morgunblaðið - 28.09.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNRLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2«. SEPT. 196S
- MIKILL AHUGI
Framhald af bls. 28
á þessu sumri hafa átt sér stað
óvenjumiklar umræður meðal
ungs fólks um stjórnmáL Unga
fólkið hefur rætt stjómmálin í
sínum hópi í ríkum mæli og marg
ir ungir menn hafa kveðið sér
hljóðs á opinberum vettvangi til
slíkra umræðna. Allar þessar um
ræður hafa borið með sér svip
allmikils óróa og ókyrrðar.
Slíkar hreyfingar hafa og ver
ið uppi í öðrum löndum. Á s.l.
vetri og á sl. vori var mikil
ókyrrð meðal ungs fólks víða í
Evrópu og Ameríku. Þessar hreyf
ingar tóku á sig ýmsar mjmdir,
og gagnrýnisefnin voru alls
ekki þau sömu í hinum ýmsu
löndum. Þessar hreyfingar virð-
ast þó eiga það eitt sameigin-
legt að þar er að verki ungt
fólk, sem ekki verður beinlínis
dregið í dilka ákveðinna stjórn-
málahreyfinga, enda þótt á því
hafi borið að ýmis stjórnmála-
öfl, hafi reynt að notfæra sér
ókyrrð þessa.
Erfitt er að fullyrða að beint
samband sé á milli ókyrrðarinn-
ar meðal ungs fólks víða erfend
is og þess stjórnmálalega óróa,
sem gætt hefur hér á landi að
undanförnu, en freistandi er að
álykta á þá leið að þær bylgjur
sem risið hafa hvað hæst í Ev-
rópu hafi skolast hingað alla
leið til fslands.
AF ÍSLENZKUM RÓTUM
RUNNIÐ
Afstaða unga fólksins sem
fram hefur komið í sumar, er þó
fyrst og fremst miðuð við ís-
lenzkar aðstæður. Gagnrýnisefn
in eru íslenzkir stjórnmálaflokk
ar íslenzkir þjóðfélagshættir og
íslenzkar þjóðfélagsstofnanir.
Efni og inntak þeirra nýju við-
horfa, sem hafa verið að skapast
meðal ungs fólks að undanförnu
er því ekki aðfengið. Það er af
íslenzkum rótum runnið.
Þess var nokkuð vart á s.l.
vetri í samtökum ungra Sjálf-
stæðismanna að óvenju opinská-
ar og hreinskilnar umræður áttu
sér stað um þjóðmál. Það kom
m.a. fram á aílmörgum fundum
Heimdallar hér í Rvík. Þær skoð
anir, sem þar komu fram, voru
ef til vill ekki róttækari en ver
ið hefur meðal ungs fólks í okk-
ar samtökum, en það sem gerði
þessar umræður sérstakar var
sú þörf, sem fram kom að færa
þessar umræður á opinn vett-
vang — og gagnrýna jafnvel
okkar eigin flokk opinberlega.
Þessu hefur og fýlgt að starf-
semi samtakanna hefur opnast
meir en áður, t.d. hefur stjóm-
málamönnum annarra flokka
verið boðið til umræðna á fundi
Heimdallar í æ ríkara mæli. Þessi
vakning, sem við fundum i okk-
ar samtökum á s.l. vetri, hefur
þó aldrei risið hærra en á síð-
ustu mánuðum. Hún virtist ná til
ungs fólks í öllum stjórnmála-
flokkum og jafnvel ekki síður
til ungs fólks, sem hingað til
hefur staðið utan við starfsemi
stjórnmálaflokkanna.
Enginn vafi er á því að for-
setakosningarnar hafa verið mik
il'l aflvaki í þessum efnum. Ég
hef áður lýst því yfir að ég tel
að úrslit forsetakosninganna megi
alls ekki túlka sem andstöðu við
ríkisstjórnina eða Sjálfstæðis-
flokkinn. En hvernig sem menn
vilja túlka úrslit sjálfra kosn-
inganna, þá er enginn vafi á því
að þær hafa komið miklu róti á
hugi ungs fólks. Það kann að
eiga rætur að rekja til þess að
ungt fólk starfaði mikið að und-
irbúningi kosninganna hjá báð
um frambjóðendum. Unga fólkið
sem að þessum kosningum starf-
aði hjá báðum frambjóðendum
varð sér meðvitandi um afl sitt,
ef það raunverulega beitir sér —
og því hefur unga fólkið nú
beitt afli sínu að þjóðmálunum í
víðasta skilningi.
En hvað er það, sem unga fólk
ið gagnrýnir? Hverju vill það
breyta? Hverjar eru hugmynd-
ir þess um íslenzkt þjóðfélag í
framtíðinni? Það er vissulega
rétt, sem sagt hefur verið á öðr-
um vettvangi, að þessi nýja
hreyfing hefur ekki náð fullum
þroska ennþá — mótaðar og
raunsæjar tillögur til úrbóta á
afmörkuðum sviðum væru ennþá
fáar og strjálar. Hinsvegar bein
ist gagnrýnin nú þegar að af-
mörkuðum atriðum.
GAGNRÝNIN BEINIST AÐ
STJÓRNMÁLASTARFINU
Ég ætla ekki að eyða löngum
tíma í það hér í kvöld að rifja
upp allt, sem gagnrýnt hefur ver
ið, enda sýnist vafalaust sitt
hverjum um það eins og gengur.
Ég vil þó benda á að gagnrýnin
hefur til þessa að miklu leyti
beinzt að aðferðunum í stjórn-
málastarfinu, eða að forminu,
frekar en efninu, ef unnt er að
orða það þannig. Þar hafa stjórn
málaflokkarnir fyrst og fremst
orðið fyrir gagnrýni. Veigamesta
gagnrýnisefnið á stjórnmála
flokkana er það að innan þeirra
gæti ekki nægilega mikils lýð-
ræðis i reynd, bæði um stefnu-
mörkun og um val í trúnaðar-
stöður sérstaklega framboð. Vafa
laust ér þessu misjafnlega komið
innan stjórnmálaflokkanna og ég
efast um að nokkur flokkur sé
eins lýðræðislega uppbyggður að
formi til eins og Sjálfstæðis-
flokkurinn. Þó held ég að í
reynd megi þar margt um betr
umbæta og þar geta einmitt sam-
tök okkar unnið stórt hlutverk,
og mun ég nánar koma að því
siðar.
Eitt megin einkenni þeirrar
vakningar, sem fram hefur kom-
ið meðal ungs fólks að undan-
förnu er eins og fyrr getur
óvenjumikill áhugi á þjóðmálum
og óvenjumikil þörf til hrein-
skilinna, opinna umræða um þjóð
félagsmál á breiðum grundvelii.
Það er þessi mikla þörf ungs
fó'lks til umræðna um íslenzkt
Stjórnmálalif, sem er meginástæða
þess að Samband ungra Sjálf-
stæðismanna hefur nú boðað til
þessa aukaþings. Við viljum að
okkar samtök hafi forystu fyrir
því að ungt fólk fái tækifæri
til skoðanaskipta, til að þreifa
fyrir sér og móta með sér í hrein
skilnum umræðum skoðanir og
raunhæfa stefnu til úrbóta í ís-
lenzku þjóðfélagi.
TVÖ MEGIN
VIÐFANGSEFNI
Tvö verða megin viðfangs-
efni þessa þings. Við höfum kall
að þau: Þjóðmálaverkefni næstu
ára og stjórnmálaflokkarnir,
störf og starfshætti þeirra.
Tvær stórar nefndir hafa undir
búið umræður um þessa mála-
flokka, og hefur Ólafur B Thors
veitt forystu þeirri fyrrnefndu,
en Jón E. Ragnarsson þeirri síð-
arnefndu. Munu þeir sérstaklega
gera grein fyrir málefnaundir-
búningi hér á eftir.
Fyrra meginumræðuefnið, þ.e.
þjóðmálaverkefni næstu ára, er
sett hér á dagskrá til að við get
um mótað betur þær hugmynd-
ir, sem búa með ungu Sjálf-
stæðisfólki um það, hver séu
hin raunverulegu stefnumið þess
um framtíðaruppbyggingu þjóð-
félagsins. Það er tekið hér til
umræðu til að auðvelda okkur
svar við þeirri gagnrýni, sem oft
heyrist þess efnis að unga fólk-
ið viti ekki hvað það vilji.
Að því er snertir mótun á
stefnu og baráttumálum flokks-
ins, þá verður það að viður-
kennast að þing eins og þetta
getur ekki gripið nema á tiltölu-
lega fáum málum og meðferð
þeirra hlýtur að verða nokkuð
yfirborðsleg. Ég tel því mikla
nauðsyn til bera að í kjölfar
þessa þings verði skipaðar all-
margar málefnanefndir, sem í
eigi sæti ungir menntamenn og
menn úr atvinnulífinu og verði
það verkefni þeirra að vinna nán
ar úr þeim hugmyndum, sem hér
munu koma fram og leitast við
að móta stefnu ungra Sjálfstæðis
manna í hinum ýmsu þjóðmála-
flokkum. Sú stefna verður að
mótast eftir ítarlegar umræður
og skoðanaskipti hinna færustu
manna, þar sem leitast verði við
að skoða hvert mál niður í kjöl-
inn, beita þjóðfélagsfræðilegum
rannsóknum, þar sem slíkt er
nauðsynlegt og umfram a'llt að
móta stefnuna á breiðum grund-
velli. Ég hef sannfærst um það
við undirbúning þessa þings að
á öllum sviðum þjóðlífsins bíða
stórir hópar ungra og vel hæfra
manna eftir því að til þeirra sé
leitað. Manna sem eru reiðubún
ir til samstarfs við samtök okk-
ar um mótun þjóðmálastefnu,
hver á sínum vettvangi. Við höf-
um þegar leitað til margra slíkra
og þurfum áfram að halda á
þeirri braut. Á þennan hátt geta
okkar samtök haft frumkvæði að
mótun stefnu flokksins í hinum
ýmsu þjóðmálaflokkum — og
stuðlað á þann hátt fyrir okkar
leyti að sem lýðræðislegastri að-
ferð við stefnumótun flokksins
og umfram allt að stefnan sé
runnin úr rótum þeirra þjóðlífs
hreyfinga, sem hrærast meðal
fólksins, en við verðum þó að
muna að við verðum að hafa
djörfung og þor til að brjóta
lipp á nýjum stefnumörkum til að
segja af hreinskilni, hvað við
téljum þjóðinni fyrir beztu,
jafnvel þótt andbyr sætL
Birgir ísl. Gunnarsson
flytur setningarræðu sína.
Að því er þjóðmálaverkefnin
snertir, þá munu hinir sérstöku
efnahagserfiðleikar, sem nú er
við að etja, ekki teknir til sér-
stakrar umræðu hér. Ekki svo
að skilja að við gerum okkur
ekki fulla grein fyrir þvi að
hvernig til tekst um úrlausn
þeirra getur ráðið miklu um heill
og hamingju íslenzku þjóðarinn,
ar í náinni framtíð. Hér er hins
vegar um svo sérstakt vandamál
að ræða, sem við getum ekki gert
okkur ful'la grein fyrir á þessu
þingi, en það er vafalaust von
okkar og ósk allra, sem hér eru,
að sem víðtækust samstaða þjóð
arinnar náist um úrræði til
lausnar. Þessi vandi er svo stór
að til úrlausnar á honum nægir
ekki að grípa til hugsjóna einna
heldur verður hér til að koma
raunsætt mat á þeim erfiðu að-
stæðum, sem hér nú ríkja og ekki
mun á okkur sitja að leggja okk
ar af mörkum til aðstoðar við
úrlausn þessa sérstaka vanda, ef
nauðsyn krefur.
Annað aðalverkefni þingsins
er kállað ,eins og ég sagði áðan,
stjórnmálaflokkarnir, störf
þeirra og skipulag, en stjórn-
málaflokkarnir hafa verið mikið
á dagskrá að undanförnu. Ég
minntist áðan á lýðræðið innan
flokkanna og verður í því sam
bandi að taka til ítarlegrar um-
ræðu, hvernig það verði bezt
tryggt, t.d. hvort æskilegt sé að
prófkjör fari fram og þá með
hverjum hætti slíkt prófkjör
skili sem beztum árangri. Það
verður og að ræða hvernig
tryggt verið að áhrif hins al-
menna borgara njóti sín til fulls
innan flokkanna. Stjórnmála-
flokkar hafa miklu hlutverki að
gegna í lýðræðisþjóðfélagi. Þeir
eiga að vera samtök aLmennings
samtök fólks, sem í grundvallar
atriðum hafi svipaðar skoðanir
um þjóðmál. Innan flokkanna
eiga að fara fram skoðanaskiptl
og í gegnum þá á almenningur
að geta haft áhrif á gang þjóð-
mála. Ef almenningur fjarlægjst
flokkana, svo að ekki sé talað
um, ef almenningur fær andúð á
flokkunum, þá er voðinn vís. Við
þurfum því að taka það til ítar
legrar umræðu hvernig örva
piegi þátttöku almennings í stjórn
málastarfi. Þetta þurfum við að
ræða, bæði almennt og að því
er varðar Sjálfstæðisflokkinn
sérstaklega svo og samtök ungra
S j álfstæðismanna.
VALD STJÓRNMÁLA-
FLOKKANNA
Eitt þeirra atriða, sem mjög
hefur verið gagnrýnt að undan-
fömu er það að stjórnmálaflokk
arnir hafi tekið sér of mikið vald
í þjóðfélaginu einkum í mean-
|r,garmálum og í fjármálum. Þetta
er vissulega alvarlegt umhugsun
arefni, þó að segja verði að lausn
þess sé engan vegin einföld. Hinn
fræðilegi grundvöllur þess að
fulltrúar stjórnmálaflokkanna
skipi stjórn menningarstofnana
þjóðfélagsins og flestra peninga
stofnana er vafalaust trygging
lýðræðisins. Það hefur vafalaust
verið hugsað þannig að til að
tryggj a lýðræðislega stjórn við-
komandi stofnana almennings
væri eðlílegt að stjómmálaflokk-
arnir, þessi samtök almennings,
sem þeir eiga að vera, skipuðu
stjórnarsætin. Þegar raddirnar
verða nú háværari um það að
fullt lýðræði ríki ekki innan
flokkanna, þá er eðlilegt að jafn
framt aukist gagnrýnin á valdi
flokkanna yfir ýmsum mikilvæg
um stofnunum. En jafnvel þótt
við gengjum nú út frá því að
fullf lýðræði ríkti innan flokk-
anna, er það þá endilega rétt að
þeir hafi völdin í menningar og
fjármálastofnunum þjóðfélagsins
svo að þær stofnanir séu áfram
gerðar að umtalsefni. Er það endi
lega rétt að Alpingi kjósi stjóm-
ir flestra fjármála- og menningar
stofnana þjóðfélagsins? Rætt hef
ur verið um að umráð stjórnmála
flokkanna yfir menningarfyrir-
bæri eins og úthlutun listamanna
launa sé ekki rétt. Það eigi að
vera í höndum listamanna sjálfra
eða einhverra menningarfrömuða.
Ég reikna með að þetta vald sé
stj órnmálaflokku num ekki fast í
hendi, en frumskilyrði þess að
þeir láti þetta vald úr sínum
'höndum er að þeir, sem valdið
eigi að fá, geti komið sér saman
um hvernig því eigi að beita. Það
hefur ekki tekizt og er þetta
því dæmi um það að stjórnmála
flokkamir sitja uppi með vald,
sem þeir í rauninni vildu gjarn-
an láta af hendi, en vegna ábyrgð
ar sinnar sitja uppi með.
Að því er fjármá'lastofnanir í
landinu snertir og þá einkum
bankana, þá eru yfirráð flokk-
anna yfir þeim mjög gagn-
rýnd. Ég held að sú gagn-
rýni eigi rétt á sér að því
marki að mikið virðist skorta á
nægilegt samræmi og nægileg-
ar rannsóknir, hvorki tæknilegar
né fjármálalegar, á arðsemi
þeirra fyrirtækja, sem þeir lána
til. Pólitísk sjónarmið ráða vafa
laust oft lánveitingum, enda er
þess hreinlega krafist af stuðn-
ingsmönnum flófckanna að þeirra
fulltrúar, sem aðstöðu hafa í
bönkunum, hlynni að þeim. Kerf
ið sjálft býður hættunni heim.
ENDURNÝJUN
f TRÚNAÐARSTÖÐUR
Enn eitt gagnrýnisatriðið er
það að endurnýjun á mönnum í
trúnaðarstöðum sé ekki nægilega
ör. Er þá gjarnan oft vitnað til
Alþingis. Nú er það að vísu svo
að, enda þótt nauðsynlegt sé að
kynslóðirnar vinni saman að úr-
lausn viðfangsefna, þá skiptir
aldur tnanna ekki hÖfuðmáli. Að-
alatriðið er hæfileikar, viðsýni og
raunverulegur vi'lji til að láta
gott af sér leiða. Hitt er annað
mál, sem ég hef stundum velt fyr
ir mér, og það er að starfshætt-
ir Alþingis eru á þá leið og starfs
aðstaða þingmanna einnig, að svo
virðist sem þingmannastarfið og
það sem því fylgir krefjist
nánast allra starfsfcrafta manns-
ins á meðan þing situr og
það er æði lengi á hverju
ári. Afleiðing þess verður sú að
menn slitna úr tengslum við upp
runa sinn. Bóndinn fer að van-
rækja bú sitt, framkvæmdastjór-
inn fyrirtæki sitt, launþeginn
starfsvettvang sinn. Afleiðingin
verður aftur sú að fyrr en varir
verður þingmennskan og það,sem
henni fýlgir aðalstarf. Þá er það
orðið hagsmunamál, ekki aðeins
pólitískt, heldur einnig fjárhags
legt, að halda starfinu að vera
áfram á þingi og þá er líka hætta
á einangrun. f þessu kann að
liggja nokkur skýring á því að
skipti enu ekki nægilega ör,
a.m.k. hef ég grun um að ástæða
þess að stórir hópar manna í
þjóðfélaginu eru tregir til að
taka að sér stjórnmálastörf, t.d.
læknar, verkfræðingar og jafn-
vel miklir athafnamenn, sé sú að
þeir óttist að þessi tímafreku
stjórnmálastörf Slíti þá úr tengsl
um við þann starfsvettvang, sem
þeir hafa valið sér að ævistarfi og
er það alvarlegt umhiugsunarefni
út af fyrir sig. Auðvitað hlýtur
viss hópur forystumanna að hafa
stjórnmálin sem atvinnu og við
því er ekkert að segja þófct þeir
menn sitji lengi á þingi, svo
lengi sem þeir sýna þann lífs-
þrótt sem forystumönnum hæfir,
en til að ferskir vindar megi stöð
ugt leika um þá mikilvægu þjóð-
félagsstofnun, sem Alþingi er, þá
þarf stofnunin stöðugt nýtt blóð.
Ég hef ekki 'lausn á þessu vanda
máli, en vildi hreyfa því hér til
umhugsunar, því að mér finnst
það nátengt þeirri gagnrýni, sem
borin hefur verið fram og beinst
hefur að Alþingi.
EINLÆGUR UMBÓTAVILJI
Ég hef gert hér að umtalsefni
nokkur atriði, sem gagnrýnd hafa
verið í fari stjórnmálaflokkanna.
En nú er eðlilegt að menn spyrjL
Hví eru ungir Sjálfstæðismenn
að gagnrýna? Hefur ekki Sjálf-
stæðisflokkurinn haft forustu
um stjórn þessa lands í nærfellt
tíu ár? Er þetta ekki um leið
gagnrýni á forystumenn flokks-
ing? Því vil ég svara á þá leið,
að sú gagnrýni, sem fram hefur
verið borin, er fyrst og fremat
sprottin af þeim einlæga umbóta
vilja sem á að einkenna ungt fólk.
Gagnrýnin er borin fram á hlut
lægum grundvellL Hún beinist
að vissum þáttum þjóðfélagskerf
isins og vissum þjóðfélagsstofn-
unum. Hún er að vissu leyti haf-
in upp yfir hinar daglegu deilur
tjórnmá’lanna. f gagnrýninni felst
ekkert vantraust á þá eldri for-
ystumenn, sem flokkurinn hefur
kosið til að veita málefnum þjóð
arinnar forystu. Hinsvegar mega
forystumenn ávalTt búast við
gagnrýni og ég veit að okkar
forystumenn frábiðja sér ekki
gagnrýni. Gagnrýnin nú einkenn
ist af þeim hugsjónaeldi, sem á
að vera aðalsmerki ungs fólks.
en í gagnrýninni er þó fólgin viss
krafa um að fullt tillit sé tekið
til skoðana hins unga fólfcs, og
að kynslóðirnar eigi að vinna
saman að lausn þjóðfélagsvanda-
málanna.
En unga fólkið vill ekki og má
ekki láta við gagnrýnina eina
sitja. Við þurfum að beina sjón
um okkar fram á veginn, við þurf
um að setja okkur markmið og
berjast fyrir þeim. Við verðum að
hafa það í huga að um næstu
aldamót, eftir um 32 ár geta ís-
lendingar verið orðnir nær
400.000. talsins og á næstu ára-
tugum munu tugþúsundir ungra
íslendinga koma á vinnumarkað
þjóðfélagsins. Þetta kal'lar á stór
felldar framkvæmdir á nær öll-
um sviðum þjóðlífsins. Sjá verð-
ur öllum vinnufúsum hðndum
fyrir svo arðbærum verkefnum,
að lifskjör okkar dragist ekki aft
ur úr öðrum. Það þarf mikla upp
byggingu i atvinnulífinu, en sam
fara því þarf skóla og mennta-
kerfi landsins að laga sig eftir
því nýja tækniþjóðfélagi, sem
hefur verið að þróast og mun þró
ast á næstu árum.
Hinni miklu fólksfjölgun þurfa
eð fylgja átök í félags og heil-
fcrigðismálum menningarmálum
©g samgöngumálum og á öllum
eviðum þjóðlifsins. f flestum efn
um getum við byggt á grunni,
Framhald k bU. 1