Morgunblaðið - 10.10.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLABIÐ, FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1968
11
í kjölfar þessarar mikil-
vægu ályktunar miðstjórnar-
innar fylgdu síðan nokkrar
hugmyndafræðilegar greinax,
þar sem menntamenn voru
varaðir við því að líta of stórt
á sig, og á það var lögð
áherála að verkalýðsstéttin
gegndi mikilvægasta hlut-
verkinu í sovézku þjóðfélagi.
Tékkóslóvökum í Sovétríkjun-
um. Fyrrverandi hershöfðingi
og kennari við Frunze-herskól
ann, Grigorenko, var handtek-
inn fyrir að reyna að afhenda
yfirlýsingu, þar sem látin var
í ljós samúð við umbótastefnu
Dubceks, í tékkóslóvakíska
sendiráðinu í Moskvu.
Um leið var handtekinn 29
ára gamall rithöfundur, Ana-
toli Martchenko, sem smyglað
hefur mótmælum til Vestur-
landa. Hann var í f angabúðum
á árunum 1960-66 og var síðan
dæmdur í útlegð til bæjarins
Alexandrov, sem er 100 km frá
Moskvu og bannað að fara til
höfuðborgarinnar. Hann var á-
kærður fyrir að brjóta þetta
bann, og sama daginn og inn-
rásin var gerð í Tékkóslóvakíu
var hann dæmdur í 8 ára fang-
elsi.
ÞESSA dagana standa yfir i
Moskvu réttarhöld í málum
sovézkra menntamanna, sem
hafa opinberlega látið í ljós
stuðning sinn við Tékkó-
slóvaka og mótmæla innrás
i Tékkóslóvakíu. Réttarhöldin
gefa til kynna, að ráðamenn-
irnir í Kreml óttast, að áhrif-
in af umbótastefnu Dubceks
breiðist út til Sovétríkjanna.
Síðan innrásin var gerð hafa
menntamenn verið harðlínu-
mönnum sovézka kommúnista
flokksins mikið áhyggjuefni.
Sakborningarnir í réttar-
höldunum komu saman á
Rauða torgi nokkrum dögum
eftir innrásina og báru spjöld,
sem á stóð meðal annars
„Burt með krumlurnar af
Tékkóslóvakíu“, „Skömm yfir
hernámsveldin“ og „Frelsi
ykkar og frelsi okkar er í
húfi“. Meðal sakborninganna
eru Pavel Litvinov, hinn
kunni stærðfræðingur og son-
arsonur Maxim Litvinovs, ut-
anríkisráðherra Stalíns á dög-
um hreinsananna miklu á
fjórða áratugnum, og frú Lar-
issa Daniel, eiginkona rithöf-
undarins Juli Daniel, sem
dæmdur var um leið og hinn
þekkti rithöfundur Andrei
Sinjavsky („Réttur er sett-
ur“) fyrir andsovézkan áróð-
in-torgi í Moskvu gegn dóm-
unum yfix Sinjaysky og Dani-
HERT Á BARÁTTUNNI
Eftir dómana yfir Ginz
Ginzburg
ir siðarnefndu trúa á hug-
sjónir kommúnisomans, en
þeir geta ekki sætt sig við
hömlur þær, sem settar hafa
verið á tjáningarfrelsi. Marg-
ir þeirra hafa slitið sig frá
þeirri einangrun, sem sovézk-
ir menntamenn áttu við að
búa á Stalínstímanum. Þeir
hafa orðið fyrir áhrifum frá
erlendum menningarstraum-
um og vilja ekki hverfa aft-
ur til fyrri einangrunar.
En þróunin stefnir einmitt
aftur í það horf vegna þess,
að sovézkir hugmyndafræð-
ingar óttast að erlendar hug-
myndir og erlend áhrif á
sovézka menningu geti stofn
að hugmyndafræ'ði kommún-
ismans í alvarlega hættu.
Þess vegna má búast við, að
á næstu árum verði hert á
eftirliti með rithöfundum,
skáldmn, kvikmyndaleikstjór-
um og listamönnum og að
þeir verði nær eingöngu að
snúa sér að því verkefni að
vegsama verkalýðsséttina, föð
urlandið og flokkinn. En bar
áttan gegn menntamönnum
getur einnig haft öfug áhrif
— svo getur farið að þeir
hafni áróðrinum og einangri
sig ennþá meir.
AFWURHVARF
Þessi óvenjulega harði dóm
ur sýndi greinilega að hert
hafði verið á herferðinni gegn
sovézkum menntamönnum. En
frá sjónarhóli valdamannanna
er ef til vill enn alvarlegra
að bryddað hefur á óánægju
meðal vísindamanna. Einn
kunnasti kjarnorkufræðingur
Rússa, Sacharov, hefur í at-
hyglisverðu ávarpi, sem birt
hefur verið á Vesturlöndum,
krafizt andlegs frelsis, sveigj
anlegri stefnu í efnahagsmál-
um og aukinnar samvinnu við
Bandaríkin.
Talið er, að nær allir rit-
höfundar, vísindamenn og lista
menn Sovétríkjanna hafi les-
ið ávarp Sacharovs. En Sacha
rov hefur ekki verið handtek-
inn. Ástæðan er sú, að ráða-
mennimir vilja forðast að
baka sér óvild vísindamann-
anna, sem eiga heiðurinn af
hinum miklu tækniframför-
um Sovétríkjanna og tryggt
hafa hinar öflugu varnir lands
ins öðrum fremur.
Andstaða vísindamanna get
ur reynzt yfirvöldunum jafn-
vel ennþá hættulegri en and-
staða menntamannanna. Hin-

Bæði Litvinov og frú Daniel
hafa áður staðið fyrir mót-
mælaaðgerðum. f janúar skor-
uðu þau á almenning í hekn-
Andrei Sinjavsky og Juli Daniel fyrir réttL
burg og Galenkov i janúar
var tekin upp harðari stefna
gegn sovézkum menntamnn-
um. Á mikilvægum fundi,
sem haldinn var i miðstjórn
sovézka kommúnistaflokksins
í apríl, var hrundið af stað
herferð, sem miðaði að því að
neyða menntamenn til hlýðni
við stefnu flokksins. Mið-
stjórnin varaði við því, að
vestrænir áróðursmenn
reyndu að grafa undan völd-
um kommúnistaflokksins með
því að dreifa undirróðri og
hugmyndum, sem stönguðust
á við kenningar Marx og
Lenins.
VAXANDI ANDSPYRNA
Síðan innrástn var gerð i
Tékkóslóvakíu hefur orðið
vart vaxandi andspyrnu lista
manna, menntamanna og
jafnvel vísindamanna gegn
hömlum á tjáningarfrelsi. Eíft
ir innrásina voru haldnir ólög
legir fundir í nokkrum stofn-
unum og íhlutunin fordæmd.
Menntamenn skrifuðu undir
bréf, þar sem lýst var yfir
stuðningi við umbótastefn-
una i Tékkóslóvakíu, og bréf-
unum var smyglað úr landi.
Frægasta bréfið sendu 86
ónafngreindir rithöfundar í
Moskvu félögum sínum í
Prag 23. ágúst. Þeir for-
dæmdu innrásina, sögðust
skammast sín og báðu um
fyrirgefningu. Engir gengu
þó eins langt og þeir sem
efndu til hinna opinberu mót
mæla á Rauða torginu. Á
sama trma hömuðust sovézk-
ir hugmyndafræðingar gegn
„gagnbyltingaröflunum“ í
Tékkóslóvakíu.
Jafnvel áður en innrásin
var gerð hafði opinberlega ver
ið látin f ljós samúð með
inum að mótmæla réttarhöld-
um yfir fjórum sovézkum
menntamönnum, þeirra á með
al Alexander Ginzburg og
Juli Galankov, sem dæmdir
voru fyrir andsovézka starf-
semi. Það á'kvæði sovézkra
hegningarlaga, sem ákæran
gegn Litvinov og frú Daniel
höfðar til, getur leitt til allt
að þriggja ára fangelsisvistax.
Samkvæmt sama Iagaákvæði
var rithöfundurinn Bukovsky
dæmdur í fyrra fyrir að efna
til mótmælaaðgerða á Pushk-
Miðstjórnin skipaði flokks-
félögum um allt landið að
herða á eftirliti með mennta-
mönnum og sagði: „Fyrsta
skylda þeirra er að heyja
sóknarbaráttu gegn borgara-
legri hugmyndafræði, að
standa ötullega gegn tilraun-
um til að lauma hugmyndum,
sem eru fjarlægar hugmynda
fræði sovézks samfélags, inn
í bókmenntaverk, listaverk
o.s.frv.“
Litvinov og frú Daniel fyrir utan dómshúsið, þar sem Ginz
burg og Galanskov voru dæmðir.
Slk.
■
15 tlUögur um lugofrumvörp
Á FUNDI ríkisráðs í Reykjavík
f dag féiist forseti fslands á til-
lögur hlntaðeigandi ráðherra nm
að eftirgreind lagafrumvörp
yrðu lögð fyrir Alþingi sem
stjórnarfrnmvörp er það kemnr
aaman:
1. Frv. til laga um Stjórnarráð
íslands.
1. Frv. til fjárl&ga fyrir árið
1969.
3. Frv. til laga um heimikl til
útgáfu reglugerðar um tilkynn-
ingarskyldu íslenzkra skipa,
(bráðabirgðalög).
4. Frv. til laga um breytingu á
siglingalögum nr. 66/1963,
(bráðabirgðalög).
5. Frv. til laga um ráðstafanir
vegna flutnings sjósaltaðrar sfld
ar af fjarlægum miðum sumar-
ið 1968 (bráðabirgðalög).
6. Frv. tdl laga um Landsbóka-
safn íslands.
7. Frv. til laga um Listasafn ís-
lands.
8. Frv. til laga um tHandrita-
stofnun íslands.
9. Frv. til laga um breytingu á
lögum nr. 29/1964, um ferðamál.
10. Frv. til laga um afréttarmál-
efni, fjallskil o.fl.
11. Frv. til laga um hollustu-
hætti og heilbrigðiseftirlit.
12. Frv. til laga um veiting rík-
isborgararéttar.
13. Frv. til laga um breytingu
á læknaskipunarlögum nr. 4S/
1965.
14. Frv. til laga um breytingu á
lögum nr. 47/1968, um vöru-
merki (bráðabirgðalög).
15. Frv. til iaga um innflutnings
gjald o.fl. (bráðabirgðalög).
Þá var breytt reglugerð há-
skólans að því er varðar próf í
guðfræðideild og kennslu og próf
í viðskiptadeild i samræmi við
óskir háskólaráðs og háskóla-
rektors.
Forseti féllst á tillögu um upp-
gjöf saka að þvi er varðar eigna
upptöku samkvæmt ákvæði í
áfengislögum nr. 58/1994.
Auk þess voru staðfestar
nokkrar afgreiðslur, er larið
höfðu fram utan fundar.
(Frá ríkisráðsritara)
Tekinn nð ólög-
legum veiðnm
VARÐSKIPIÐ óðinn tók Gull-
faxa NK að meintum óiögleguiB
veiðum í Þistilfirði i fyrrinótt
Skipstjórinn hefur viðurkenn*
brotið og er á leið til Norðfjarð-
ar, þar sem mál hans verður
tekið fyrir