Morgunblaðið - 10.10.1968, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. OKTÓBER 1968
13
komu, áður em byrjað verður á
nýju dæmi".
í þessum orðum er einkum
athyglisvert, að Hagatín hyggst
gefa sér fyrirfram jákvæða úit-
komu. Er það ekki bjartsýni fyr
irstríðsáranna, sem loðir þarna
eftir í þessum unga blaðamanni,
þrátt fyrir eyðilegging og
hörmungar fjögra ára styrjaldar
úti í heimi og óvissa geng-
isskráning allra eldri verð-
mæta hér heima?
Hagalín vil’l fá eitthvert hald
í fortíðinni, því ekki þarf að
fara í grafgötur um, að mikið er
í vændum. Þegar fram á við er
horft, verður Hagalín tíðrædd-
ast um félagsíegt hlutverk rit-
höfundarins eða öllu heldur fé-
lagslega stöðu hans: Rithöfund-
urinn vinnur fyrir fólkið, og því
ekal hann sækja efnivið sinn til
fó’lksins. — En hvers konar
fólks? Embættismannanna, eða
hvað?
Hagalín er nýhorfinn úr skóla
og þekkir til undirstöðunnar,
sem þar er Kgð. Ólíklega
mundu þeir fáu þjóðfélagsþegn-
ar, sem þraukuðu það skeið á
enda, verða það framsækna afl,
sem rithöfundar sæktu til kraft
og vilja. Hagalín horfir til fólks
ins sjá'Jfs, fjöldans, særokins og
sólbitins. „Einmitt hjá alþýð-
unni getur að finna meiri, styrk
ari og hlýrri frumsindur en
nokkurn grunar“, skrifar hann.
Þangað skulu höfundar leita eft
ir yrkisefni. Og orðrétt:
Hvernig eiga þá skáldin aS
gera þetta? Þau eiga að fara
inn í hvert hús, inn á hvern bæ,
inn í hvert hreysi. Kenna þjóö-
inni með því að draga fram
kosti hennar og galla, en eink-
um þó með því að sýna fram
á, alls staðar og í öllu, eitthvert
gildi, einhvern vísi að gróandi
þroska, heilbrigðu og náttúru-
legu hugsanalífi.
Mikið vatn hefur runnið til
siávar, síðan Hagalín skrifaði
þessi orð. Nú er hann búinn að
skrifa um fimmtíu bækur auk
mikils efnis í blöð og tímarit.
Samt hefur hann aldrei hvikað
frá þessari stefnuskrá, en að
sjálfsögðu með þeim varnagla,
sem hann setur í nefndri grein,
að „góð skáld predika ekki“.
V
Hagálín er aðeins tuttugu og
þriggja 'ára, þegar hann sendir
frá sér fyrstu bókina, Blindsker,
spgur, ævintýri og ljóð. Ljóðin
vaeru nokkurrar umræðu verð
út af fyrir sig, en verða
ekki rædd hér, þar eð fáar á-
lyktanir má af þeim draga, þeg-
ar verk höfundarins eru skoðuð
sem heild.
Hagalín orti talsvert á skóla-
árunum og birti þá kvæði í blöð
um og tímaritum. Ljóðrænn kveð
skapur var þá í tízku hjá ung-
um mönnum.
En Hagalín er óráðinn. Með
því að senda fyrst Trá sér bók
með blönduðu efni, er hann
eips og að þreifa fyrir sér,
hvaða form muni nú bezt henta,
setur svo púnt aftan við kveð-
skapinn, en velur lausa málið.
Blindsker hefjast á sjö
smásögum (að ævintýrunum
ekki meðtöldum). Fyrsta sagan
er samnefnd bókinni, hin næsta
heitir Á sjó. Nöfnin á þessum
tvéim fremstu sögum í fyrstu
bók Hagalíns boða það, sem
koma skal í síðari skátdverkum
hans. Hagalín sækir sér efnivið
til vinnandi stétta í blíðu og
stríðu, en þó fyrst og fremst í
starfi, athöfn. Hann lýsir bænd-
um’ ásamt öllu því liði, sem þeim
þjönar, vinnumönnum, griðkon-
uin, ungum og gömlum, sælum
og veslum. Hann segir frá verka
lýðnum í sjávarþorpinu: konum
í fiskvinnu, körlum í daglauna-
vinnu, dulúðugum verkstjórum,
skrifstofublókum, búðarlokum,
framkvæmdastjórum.
Er þá ótalinn sú peirsónan,
sem mest kveður að í sög-
um Hágalíns: sjómaðurinn.
Okkur kann að sjást yfir það
nú, þegar íslenzk skáldverk í
lausu máli eru orðin svo mörg,
að ekki verður lengur tö’lu á
komið, að í byrjun þriðja tug-
arins er skáldsagan hvorki eldri
né fjölskrúðugri en svo, að ís-
lenzkir skátdsagnahöfundar eru
enn teljandi á fingrum sér,
skáldsögur, sem standa undix
því nafni, fáeinir tugir og efn-
ið að sama skapi fábreytt,
aðallega sveitalífslýsingar.
Sjómaðurinn er nýgræðingur í
þjóðlífinu og tæpast viðurkennd
ur sem hlutgeng sögupersóna í
aðálhlutverki, þar til Hagalín
leiðir hann fram á sjónarsviðið
sem einstakling og frummynd.
Vitaskuld kýs Hagalín sjó-
manninn sem mótíf meðal ann-
ars af þeim sökum, að hann
þekkir það efni öðru fremur,
ekki aðeins vinnubrögð, sem
tíðkast við sjósókn, heldur einn-
ig málfar sjómanna, trú þeirra
og hjátrú, kæki þeirra óg sér-
kenni og yfirleitt hvaðeina, sem
greinir þá frá öðrum mönn<um.
Ef til vill er viðkunnanlegra
að tala um baráttu mannsins í
náttúrunni fremur en baráttu
mannsins við náttúruna — í
sama stað kemUr, sú barátta er
ofarlega á b'laði í flestum skáM-
verkum Hagalíns og á ábyrgi
lega þátt í að móta viðhorf hans
til listarinnar ekki síður en lífs
ins. Náttúran er hörð og oft
miskunnarláus. En hún er und-
irhvggjulaus.
f Blindskerjum (smósögunni)
er sagt frá tveim ungum mönn-
um, keppinautum í ástum. Sá,
sem bíður ósigur, á um tvo kosti
að velja: að gefast upp fyrir
dauðanum í skauti náttúrunnar
eða þiggja lítilmanntega björg
un af keppinaut sínum. Hann
kýs sér sæmdina og þar með —
dauðann.
Lifsbarátta sjómannsins gegn-
ir í sögum Hagalíns tvenns kon-
ar hlutverki: annars vegar út-
hverfu, það er efni í frásögn,
hins vegar innhverfu, það er
mælikvarða á manngildið.
Dæmi um hið fyrra: smásagan
Mannleg náttúra. Þar sýnist
helzt vaka fyrir höfundinum að
segja skemmtilega sögu. Sögunni
er búið svið úti á úfnum sjó, af
því það er höfundinum nærtæk
ast og hugleiknast.
Dæmi um hið síðara: Skáldsag
an Márus á Valshamri og meist
ari Jón. Kaflarnir í þeirri sögu,
þar sem segir frá veiðiferðum
Márusar, eru ekki bara skraut
fjaðrir, stílrósettur til að prýða
með söguna, þó þeir teljist til
þess magnaðasta, sem Hagalín
hefur nokkru sinni skrifað
Enda þó burðarás sögunnar snú
ist ekki um sjósókn, héldur aðra
hluti, fer ekki á milli mála, að
sjóferðakaflarnir gegna afar-
veigamiklu hlutverki í sögunni
og lyfta henni á æðra svið. Sjó
ferðirnar eru sú prófraun, sem
Márus leggur fyrir sjátfan sig
og — stenzt, þegar hann er að
því kominn að guggna frammi
fyrir öðrum og annars konar
prófraunum.
Enn má minna á, að Hagalín
gerist brautryðjandi í ís-
lenzkri ævisagnaritun með því
að færa í letur endurminning-
ar gamals sjómanns. Virkir dag-
ar marka upphafið að nýjum
kapítula í sögu íslenzkra bók-
mennta.
En — sem við segjum, að líf
og starf sjómannsins sé helzta
kjörefnið í sögum Hagalíns, verð
um við auðvitað að fylgja stað-
hæfingunni eftir með nokkrum
fyrirvara. Saga, miðað við hefð-
bundna merking orðsins, fjallar
tíðast um fólk og atburði. Saga
kann að vera manntýsing að
meiri hluta. Hún kann líka að
vera mestan part frásögn af at-
burðum. En oftast verður hvor-
ugt greint alveg frá hinu: sögu-
hetjan lýsir sér í athöfn sinni
eða viðbrögðum sínum við
breytilegu og óvæntu umhverfi
í sögum Hagalíns fer mikið fyr-
ir þvílíkum frásögnum. Hagalín
leggur ógjarnan á fólk sitt að
sitja langtímum í stofum inni, þó
slíkt komi stundum fyrir af
skiljanlegum ástæðum, saman-
ber Kristrúnu gömlu -í Hamra
vík, sem er orðin títt ferðafær
sakir elli.
Hins vegar ber ósjaldan við,
að höfundur tefli persónum sín
um út í svaðilfarir á láði og
legi, hreyfing söguhetjanna verð
ur þá um leið hreyfiafl frásagn
arinnar. Og stundum tvinnar
höfundur raunverulega hreyf-
ing saman við örlög söguhetj-
anna í víðtækari merking, sam-
anber smásöguna Strandið á
heiðinni. Þar gegnir hreyfingin.
ferðin, tvíþættum tilgangi,
En svo á Hagalín einnig til að
svipta persónunum út af sínum
eigintega vettvangi og sýna þær
í annarlegu gervi, þá er það
söguhetjan, sem gegnir tvíeinu
hlutverki. Dæmi: smásagan Einn
af postulunum: gamalli tófu og
selaskyttu er teflt fram gegn
einstrengingslegum ofsatrújar-
presti, vekki sem harðsnúnum
byssumanni, héldur nánast sem
einfeldningi. En hvað getur
ekki gérzt í sögu — einfeldning-
urinn snýr lærða manninum til
umburðarlyndis og mannúðar.
Bjarni sauðamaður í Márusi á
Vatshamri er ekki ósvipuð mann
gerð, enda þó hann gegni engu
viðlíka hlutverki sem Einar
skytta í Einn af postulunum.
Báðir eru þeir frummyndir frem-
ur en einstaklingar, hetjur í
goðsögu og engir hversdags-
menn. Einar skytta sýnir fram á
fánýti innantómrar kennisetning
ar — ekki fyrst og fremst með
rökræðum — hann er ekki van-
ur þess háttar kúnstum, heldux
með lífi því, sem hann hefur
lifað. Bjarni er á sama hátt tákn
mynd fyrir náttúrlegan frum-
kraft: andstæða félagslegra
klókinsda (Márusar og Bessa
t.d.).
En hvað sfeal þá segja um
konurnar í skátdverkum Haga-
líns, og samskipti kynjanna? Ég
minni á fyrirvarann um sjó-
mennskuna sem kjörefni í sögum
hans. Sé einkum höfð hliðsjón af
mannlýsingum Hagalíns, út af
fyrir sig, án t.d. frásagna af at-
burðum og öðru því, sem ekki
telst beinlínis til gagngerðrar
lýsingar á söguhetju, mun hlut-
ur kvenna vera ekki lakari en
hlutur karla, nema síður sé.
Hetjur, karlmenni Hagalíns, það
er að segja þeir einstaktingar,
sem ganga á hólm við höfuð-
skepnurnar, þar með taldir sjó-
mennirnir, eru fæstar í tölu eft-
irminnilegustu persónanna í sög-
um hans.
Hver er t.d. frægasta sögu-
hetja Hagalíns, ef við slíkt er
miðað? Kristrún í Hamravík —
og ekki að ástæðulausu. Samt
er hún þolandi fremur en drýgj-
andi hetjudáða, vottur að svað-
ilförum og mannraunum, en ekki
þátttakandi í þeim.
Hagalín gæðir kvenhetjur sín
ar persónutöfrum og náttúru-
legri bragðvísi, sem reynist öllu
valdi sterkari. Tökum sem dæmi
„þá góðu, gömtu konu“ andspæn
is hreppstjóranum í þeim hreppi
Grundarhreppi. Hreppstjórinn
stendur á réttinum, hann hefur
sín megin ekki einungis valdið,
heldur líka lagabókstafinn.
Kristrún gamla skírskotar hins
vegar til réttlætisins, skynsem-
innar, leikur svo dálítið á hrepp-
stjórann ti'l að fá sitt fram, en
gætir þó hófs í öllu. Yfirburðir
hennar felast ekki í undirmálum,
heMur í náttúrlegri kænsku.
Hóla-Jóna í smásögunni Móð-
ir barnanna er sigursæl eins og
Kristrún í Hamravík, hefur sig
upp úr auðmýkingu til persónu-
legrar reisnar. En þar er að
vísu komið út í aðra sálma: fé-
lagslegt réttlæti verður Hóla-
Jónu til bjargar, ásamt með far-
sæld hennar sjálfrar.
Yfirhöfuð eru konurnar í
skáldverkum Hagalíns forsvars-
menn réttíætis og skynsemi, þætr
kunna skil á þeirri hagnýtu lífs-
speki, sem körlum er svo gjarnt
að sjást yfir. Og þær sýnast, oft-
ar en karlar, tala máli höfund-
arins. Vera má, að höfundur
hagi því svo til að jafna metin
milli kynjanna.
„Karlmennirnir,“ segir Haga-
lín í formálsorðum sínum fyrir
síðustu útgáfu Kristrúnar í
Hamravík, „fengu útlausn sinn-
ar innri þrár og órór í svaðilför-
um á sjó og landi, þar sem þeir
háðu baráttu við höfuðskepnurn
ar fyrir lífsafkomu sinni og
sinna, en konurnar sátu heima“.
Þessi hlutverkáskipting leið-
ir ti’l þess, að karlmennirnir
verða goðsögulegri, loftkennd-
ari, konurnar þar á móti hlut-
stæðari, jarðneskari. Karlmað-
urinn Verður, vegna lífsbaráttu
sinnar, dularfullur og fjarrænn,
þar sem aðstæðurnar skapa kon
una sýnilega, nátæga, áþreifan-
lega.
Yktasta dæmi slíkrar aðgrein-
ingar kynjanna er að finna í
Framhald á bls. 16
Þar sem salan er mest
eru blómin bezt.
4
Gróðrarstöðin við Miklatorg.
Símar 22822 og 19775.
Verzlið í
stærstu blómaverzluninni.
Gróðurhúsinu
GRÓÐURHÚSIÐ
við Sigtún,
sími 36770.
Peningamenn
í næsta nágrenni Reykjavíkur eru til sö’u nokkrar
lóðir. Greiða má mestan"hliuta kaupverðs með skulda-
bréfum til allt að 10 ára.
Fyrirspurnir sendist Mbl. merktar: „2109“.
Röskan og áreiðanlegan
sendisvein
vantar okkur hálfan eða allan daginn.
Appelsínur
Ný sending var að koma af safamiklum
appelsínur. — Sama verð og áður.
Verð kr. 3S0.oo pr. kassi
Verð miðað við viðskiptaspjald.
.••nHimiimMiim.MtiNiMnimimMiiMiiMiiiMiiimifi.
.MIMlnunmuinnmiuuinnMimuiiinininnuiinmiiiuuit.
—, itmnumy
iVhhViVmhVVil ^^^^^^^^VimVmmhVhmm
IMHHMUIHIli |T A V .IHHIIIIIIMI
MMMMMMMM^^^^^^ ^AmHMMMMMM
'MIMMMMIIhH|^^^^^^.^^P^^^^S HBfllMIMMIMIM*
'MtMMMMIlfln^KlllHMIIHIMMIillKIIII^H ■■niMIMMMM*
’mihmmiiIWNPWIIVIimmmmmiimhimmmmiHIÍMIWTMmmiumm*
'"iiMHi.ii.HmiilliMllliilHHiiiliiilimmimiimiMiM7
Miklatorgi.
Guðm. Guðmundsson & Co.
Hafnarstræti 19 — Sími 14430.
53VOLVOVOLVOVOLVOVOLVOI
Aðalfundur
Verzlunarráðs íslands verður haldinn að Hótel Sögu,
föstudaginn 11. október og hefst kl. 10.00.
Viðskiptamálaráðherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason og
Eyjólfur K. Jónsson, ritstjóri, munu flytja erindi
á fundinum.
STJÓRNIN.
&
I
S
0
Til sölu nofaðir bílar
Amazon árgerð ’63.
Amazon árgerð ’65.
Amazon árgerð ’67.
Volvo ,7 manna árgerð ’54.
P 144 árgerð ’68.
Volvo Duett árgerð ’63 og árgerð ’64.
Opel Cadett árgerð ’65.
Höfum kaupanda að nýlegum sjálfskiptum
■ Amazon eða 144.
VELTIR H.F.,
Suðurlandsbraut 16, sími 35200.
IVOLVOVOLVOVOLVOVOLVOÍ
!
s
í