Morgunblaðið - 07.11.1968, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1968
21
hæfa“. Ég hefi áður bent á að
íslenzk skólamálastefna verður
heldur ekki réttlætt vegna
ómannúðlegrar sérstöðu, sem
takmörkuð æðri menntun hefur
í för með sér. Það er alvarlegt
vandamál, að meirihlutí þjóðar-
innar hefur orðið að ganga í
gegnum refsingu stóradóms fyrir
þá sök eina að hafa meðal
greindarvísitölu, eða með öðrum
orðum almenna greind.
Ef einhver skyldi fá þá hug-
mynd, af orðum mínum, að ég
telji námsefni í íslenzkum skól-
um of þimgt, þá er það alger
misskilningur. Námsefnið er síð-
ur en svo of þungt. Það er skóla
kerfið sjálft, sem er of þungt.
13 ára börn á íslandi hafa lært
minna og kunna minna en jafn-
aldrar þeiirra í öðrum 1 öndum
Evrópu. Sama má segja um ungl-
inga á íslandi, sem lokið hafa
landsprófi, gagnfræðaprófi eða
stúdentsprófi. Samanburðurinn
er alltdf augljós til að hægt sé
að líta á þessi mál og segja síð-
an, að flest sé í lagL Ég vil
benda á samaniburð, sem Ingvar
Ingvarsson gerði á kunnáttu ís-
lenzkra og danskra nemenda í
reikningi og eðlisfræðL Einnig
má benda á niðurstöður Svein-
björns Björnssonar og saman-
burð á niðurstöðum Jónasar
Pálssonar og Hjálmars Ólafsson
ar við niðurstöður Torsten Hus-
én frá 1950. Undanfarin fjögur
ár hefi ég unnið meira að rann-
sóknum á íslenzkum skólamálum
he'ldur en nokkru öðru verk-
efni. Ég tel mig því hafa nokkuð
góða aðstöðu til að dæma um
þessi mál.
Þegar flestar aðrar þjóðir hafa
tekið upp þá stefnu að veita
hverjum einstaklingi færi á að
afla þess náms, sem hann hefur
hæfileika til, þá sitjum vér fs-
lendingar enn f sama farinu.
Auðvitað segja forráðamenn vor
ir að þetta sé einmitt takmark
íslenzkrar skólamálastefnu. En
þeim góðu mönnum hefur hrapal
lega yfirsézt. Hér á landi, eins
og flestir ættu að vita, stuðlar
skólakerfið ekkl að því að hver
einstaklingur fái að njóta þess
máms, sem hann hefur hæfileika
og vilja til, heldur að hver ein-
staklingur fái tækifæri til að
sýna hvort hann hafi hæfileika
til að ná ákveðnum námsár-
angri innan ákveðins tíma. Hér
er um verulegan mismun að
ræða.
Vegna einblíningar á prófið og
annað, er að því lýtur, hefur
hið raunverulega menntunarstarf
skólanna tiðið verulega. Fræðsla
og menntun f nútímaþjóðfélagi
hefur ekkert að gera með hnit-
miðuð stéttaskil hinna greindu
og hinna miður greindu. Fræðsla
og menntun í nútíma þjóðfélagi
á öllum fremur að einkennast af
samhæfðu átaki þjóðarinnar til
þess að veita hverjum einstakl
ingi aðstöðu til að njóta þeirrar
menntunar, sem hann hefur hæfi
leika til. Til þess að þetta geti
orðið þarf þjóðfélagið sjálft að
búa svo að þessum málum að
þessi starfsemi geti borið árang-
ur sem þjóðinni yrði til sóma og
þegnunum tiO. gæfu og hagsbóta.
Þegar landsprófið er athugað,
í framkvæmd kemur greinilega í
ljós að það er illa fært um að
gegna því hlutverki, sem því er
ætlað innan skólakerfisins. Þetta
kemur berlega í ljós í margvís-
legum undanþágum, sem ýmsir
skólar hafa neyðzt til að setja
um viðbótamám og inntökupróf.
Það sem aftur á móti stendur ó-
haggað meðan landsprófinu er
haldið við, eru hin lamandi á-
hrif, sem það hefur á kennslu
og nám. Það er jafnvel ástæða
til að ætla, að það Stuðli beinlín
is að viðhaldi á gömlum kennslu
bókum og standi gegn eðlilegri
þróun nýrra námsbóka og nýrra
kennsluaðferða. í þessu sam-
bandi má nefna þá erfiðleika,
sem enskukennarar við gagn-
fræðaskólana hafa haft við
kynningu á nýjum kennslubókum
og aðferðum til landsprófs. Hin
vaxandi þörf sérskólanna fyrir
inntökupróf er eðlileg. Nemend-
ur hafa ekki hlotið þá menntun
í gagnfræðaskólunum, sem talin
er viðunandi. Hvað er þá að?
Eru íslenzkir nemendur ógreind
ari en nemendur annara þjóða?
Þessu svarar prófessor Matthías
Jónasson í grein, sem birtist í
Lesbók Morgunblaðsins, 20.
nóvember, 1966. Hann segir: „ís
lenzk börn og unglingar hafa
hæfileika til jafns við það, sem
við þekkjum bezt með öðrum
þjóðum — mannvænlegri æska óx
aldrei upp í þessu landi —, en
andstæð öfl og óvæntur hraði í
menningarþróun okkar gera upp
eldisstarfið vandasamara en það
var nokkru sinni fyrr.“ Hin and
stæðu öfl, sem Matthías Jónasson
talar um, hafa svo sárlamað
fræðsluna í skólunum að mikill
hluti nemenda á vart aft-
urkvæmt til nokkurs jákvæðs
framhaldsnáms.
Eins og fyrr greinir, er meg-
intilgangur landsprófsins, að
velja úr nemendur til mennta-
skólanáms. Þjóðfélagslegar að-
stæður allar, hafa það í för með
sér, að þeir, sem ekki ljúka
landsprófi hafa takmarkaða
möguleika til að leggja stund á
akademiskt framhaldsnám innan
hinna einstöku sérgreina verk-
náms. Skólakerfið hefur því al-
gerlega snúið baki við þessum
stóra hóp íslenzkrar æsku.
Það er ný stefna í íslenzkum
skólamálum, sem koma skal. Sú
stefna mun stuðla að eðlilegu og
jákvæðu námi fyrir alla. Sú
stefna mim miða að því að hver
einstaklingur fái aðstöðu til náms
í samræmi við eigin óskir og
hæfileika. Sú stefna mun stuðla
að því að þessar aðstæður verði
gerðar að veruleika með nýjum
skólum og víðtækri endurnýjun.
Námsefni skyldunámsins ber að
endurskoða. Að skyldunámi
loknu ber að greina námsefni
allra framhaldsskóla í námsgrein
ar, þannig að auðvelda megi til-
flu'tninga nemenda frá einum
skóla til annars. Þetta mundi
einnig stuðla að samræmingu
námsgreina og gefa sérskólunum
betra tækifæri til að einbeita sér
að sérgreininni. Með því að á-
kveða heildarnámsefni hvers
skóla á grundvelli námseininga
verða bein utanaðkomandi próf
ónauðsynleg með öllu. Á þann
hátt mundi einnig sparast mikill
tími, sem nú er notaður í ítroðslu
og undirbúning fyrir óskynsam-
leg próf.
Vér íslendingar höfum liðið
mikið tjón fyrir þá sök, að fram
sýni hefur skort átakanlega við
Stjórn fræðslumálanna. Gagn-
fræðaskólunum hefur verið hel-
riðið með úreltum prófkröfum,
úreltum námsbókum, úreltum
kennsluaðferðum og réttindalaus
um kennurum. Á þessum grund-
velli er síðan „hin stóra úr-
vinnsla“ framkvæmd, og „stóri-
dómur“ upp kveðinn. Námsefnið
og kennslan grundvallast á próf-
kröfum til úrtaks fyrir mennta-
skólana. Áhrif þessarar ráðstöf-
unar hefur þrælbundið kennara
svo, að óhugsandi hefur verið,
að gera nokkrar raunhæfar
breytingar til úrbóta.
Frá því að lögin um gagn-
fræðanám gengu í gildi, árið
1946 hafa menn átt í stöðugum
vandræðum með að fyrirbyggja
hin ýmsu neikvæðu áhrif lands-
prófsins. Þetta hefur svo birzt í
ýmisskonar skottulækningum með
misjöfnum árangri. En vandræð-
in voru fyrirsjáanleg áður
en lögin gengu í gildi. Þetta kem
ur glöggt fram í greinargerð
nefndra laga (Lög um gagn-
fræðanám, Nr. 48, 7. maí 1949),
varðandi verknáms- og bóknáms
deiddir. Þar segir svo: „UM 27.
gr. Barnaprófið veitir rétt til
inngöngu í báðar deildir gagn-
fræðaskólanna. Þó verður kraf-
izt ákveðinnar prófseinkunnar
til þess að fá inngöngu í bóknáms-
deild, vegna þess, að hún mun
miða námsefni sitt að verulegu
leyti við undirbúning undir fram
haldsnám í menntaskólum og
skólum, er krefjast svipaðs und
irbúnings, og er hæfni til bók-
náms því skilyrði þess að geta
notið námsins í þessari deild ...
Verknáminu þarf að haga eftir
hæfni hvers nemanda og með
hliðsjón af því, hvaða atvinnu
líklegast er, að hann stundi. Tak
ist vel til um verknámskennslu,
getur hún veitt þroska og menn-
ingu engu síður en bóknám. Verk
námsdei'ld ber því alls ekki að
skipa óvirðulegri sess í skóla-
kerfinu en bóknámsdeild, og
sennilega veitir hún víðtækari
réttindi að námi loknu.“ Hér má
sérstaklega benda á, að skilyrð-
in ti'l að stunda nám í bóknáms-
deild eru þau að hafa hæfileika
til bóknáms. Á hinn bóginn er
talið líklegt að verknámsdeild
veiti víðtækari réttindi að námi
loknu. Þó er greinilegt að grein-
argerðin ber með sér nokkurn
ótta um að nemendur verknáms-
ins muni skipa nokkuð óvirðu-
legri sess en þeir sem setjast í
bóknámsdeild. 1 24. gr. laganna
segir svo, til að kóróna allt verk
ið: „Allir skólar gagnfræðastigs-
ins skulu starfa í höfuðdráttum
eftir samræmdri námsskrá."
Skilgreining á verknámi og
bóknámi ber vott um þá algeru
stöðnun, sem átt hefur sér stað
varðandi námsefni í nútíma skól-
um. Verknámsformið er hér not-
að sem tilefni til tossabekkja
fyrirkomulags, sem er algerlega
ómannsæmandi. Ef þeir, sem þess
um málum stjórna skildu hina
raunverulegu merkingu verk-
náms í nútímaþjóðfélagi er ef til
vin hugsanlegt að augu þeirra
mundu opnast fyrir eðli við-
fangsefnisins. Auðvitað var verk
námið fyrst og fremst kák, og
hefur verið það allt fram á þenn
an tíma. Þeir sem lögin sömdu
greindu ekki eðli og áhrifþeirra
öru þjóðfélagsbreytinga, sem
voru í uppsigtlignu. Það sem
verra er, er að þeir sem málum
þessum stjórna í dag virðast ekki
sjá, að með því að viðhalda þessu
fyrirkomulagi standa þeir bein-
línis gegn eðlilegri þróun
fræðslumála í landinu.
En námsefni og skipun gagn-
fræðanámsins segir ekki söguna
álla. Ofan á þetta bætist svo ein
af stærstu afglöpum menntamála
ráðherra, sem er menntun kenn-
ara fyrir gagnfræðaskólana.
Þetta mál er saga út af fyrir
sig og verður ekki rakin að sinni.
Hér má þó benda á að allar að-
gerðir menn'tamálaráðherra er
varða menntun gagnfræðaskóla-
kennara eru hallærisráðstafanir.
í þessum efnum mun þó ramma-
löggjöfin hafa gefið menntamála
ráðherra ærið tækifæri til veru
legra aðgerða, en auðvitað verð-
ur ekki ætlast til þess að menn,
sem ekki vita hvað að er, viti
hvað gera skal.
Ég hefi bent á það áður, að
úrtaksprófið til framhalds-
náms er óréttlætanlegt. Einnig
má benda á að skólakerfið stuðl
ar ekki að því að „hinir óhæfu“
leiti frekara náms, eftir að hin-
am takmörkuðu menntaleiðum,
sem þeim standa opin, lýkur. Ég
held því ekki fram, að hver ein-
staklingur, sem lokið hefur námi
og hlotið ákveðin réttindi til
starfa, hafi áhuga eða vllja til
að viðhalda og auka þekkingu
sína með því að setjast á skóla-
bekk að nýju. Flestir dugandi ein
staklingar leggja sig fram um að
auka og vi'ðh. þekkingu sinnimeð
því að fylgjast með nýjungum,
er starf þeirra og réttindi varða.
En á hvern hátt, sem menn niú
óska eftir því, að viðhalda þekk
ingu sinni, þá er það skylda þjóð
félagsins, að opna þær mennta-
leiðir, sem aðrar siðmenntaðar
þjóðir hafa lagt sig fram um að
gera aðgengilegar, fyrir alla
þegna þjóðfélagsins. Með því að
opna nýjar leiðir til framhalds-
nóms fyrir alþýðu manna er um
'leið lagður mikilvægur grund
völlur fyrir enn þróttmeiri æðri
menntun í landinu.
Þessar menntaleiðir eru enn
lokaðar og standa því þegnum
þjóðfélagsins ekki til boða. Af
þeim sökum skortir tæknimennt-
aða menn, sérfræðinga á ýmsum
sviðum, fjölbreyttni í atvinnulíf
inu, nægan hóp velmenntaðra
kennara við gagnfræðaskólana
og sérskólana, fjölbreytta náms-
bókaútgáfu, nýjungar í starfs-
háttum skólanna, og þannig
mætti lengi telja. Allt þetta skort
ir, meðal annars, vegna þess, að
við búum við úrelt og mjög ó-
fullnægjandi skólakerfi, sem hef
ur kostað þjóðina meira en nokk
ur efnahagskreppa á þessari öld.
Vegna þessa skólakerfis hefur
þjóðin meðal annars, ekki enn
haft tækifæri til að sýna hvað
raunverulega í henni býr. Æska
landsins hefur verið hneppt í
fjötra til þess að viðha'lda úrelt
um þjóðfélagsháttum. Það er því
krafa æskunnar í dag, að hún
fái að taka virkan þátt í upp-
bygginigu þjóðarinnar á þessari
öld vísinda og tækni. Af þessum
sökum ber oss að afnema hið úr-
elta skólakerfi tafarlaust og með
>ví leysa úr læðingi hið dýrmæt
asta afl, sem þjóð vor býr yfir,
æskuna. Til þess að slíkt verði
framkvæmt þarf þjóðin að
standa saman einhuga. Hverjum
einstaklingi ber skylda til,
að beita áhrifavaldi sínu innan
þeirra samtaka, sem þeir starfa.
Það er skylda vor við æsku
þessa lands, að hún fái að vaxa
upp frjáls í frjálsu landi og örv-
uð til dáða, því þess þarf þjóð-
in svo sannanlega á að halda.
Þessari skyldu höfum vér brugð
izt. Þess vegna hafa þeir, sem
nú eru að ljúka námi, ekki haft
aðstöðu til að njóta þeirrar
fjölbreyttu námsaðstöðu, sem
sæmir hverju menningarþjóðfé-
lagi.
Með því að veita æsku vorri
tækifæri til að njóta fjölbreyttr-
ar menntunar, að loknu skyldu-
námi, breikkum vér um leið efna
hagsgrundvöll þjóðarinnar. Það
er einmitt hér, sem ég vil biðja
yður góðir íslendingar, að
staldra við um stund. Ég vil
beina orðum mínum sérstaklega
til þeirra, sem skólakerfið
dæmdi „óhæfa". Ég beini orðum
mínum til þeirra, sem nú eru í
fullum starfskrafti og lokið hafa
skólanámi, iðnaðarmanna, bænda,
verzlunarmanna, verksmiðju-
fólks, sjómanna, verkstjóra og ó
faglærðra verkamanna. Ég veit
að stór hópur yðar á meðal sóttu
menntun og reynslu til annara
'landa. Sumir yðar á meðal höfðu
frumkvæði um nýjungar, sem
urðu til þess að auðga og bæta
þjóðfélag vort. Flestir, yðar á
meðal, sem urðuð giftusamir í
starfi eigið það að þakka þeim
manndómi, sem þér höfðuð í því
að brjótast áfram og vinna sigra
í því verki, sem þér völduð að
lífsstarfi. Aðrir, yðar á meðal,
náðuð skemmra og urðuð ekki
eins happadrjúgir í starfi yðar.
Enn aðrir, yðar á meðal, urðuð,
að mörgu leyti útundan í lífs-
baráttunni.
Þegar haft er í huga að þjóð-
in leggur kapp á, að veita tí-
unda hluta ís'lenzkra námsmanna
góðan aðbúnað er það þá ekki dá-
lítið furðulegt að þjóðin skuli á
sama tíma vanrækja svo hrapal-
lega stærsta hluta íslenzkrar
æsku, sem raun ber vitni. Sum-
ir segja að hver maður sé sinnar
gæfu smiður, og er margt til í
þessum orðum. Hitt ber oss að
hafa í huga, að þjóðfélagið stend
ur saman af einstaklingum,, sem
eru í mörgu ólíkir. Þjóðfélag
vort leggur höfuðáherzlu á að
brýna fyrir oss hina ólíku náms-
Páfagarði 6. nóvember — AP.
Eitt blaðanna í páfagarði hefur
sagt að hjónaband þeirra Jacque-
line og Onassis, hafi ekki orðið
til þess að hún hafi verið sett
út af sakramentinu, en hins veg-
ar hafi hún í rauninni afneitað
trú sinni með því að giftast hon-
um.
Þetta er í fyrsta skipti sem
yfirlýsing er gefin um brúðkaup-
ið í páfagarði, og var að mestu
hæfileika. Á hinn bóginn legg-
ur þjóðfé'lagið minni áherzlu á
að kanna ýmisskonar mannkosti
sem einstaklingarnir eru búnir.
Nei, góðir íslendingar, þjóðfélag
vort hefur ekki gert mikið til að
leiðbeina þeim stóra hóp ís-
lenzkrar æsku, sem ekki fékk
rétt til akademisks framhalds-
náms. Kennarar vorir hafa verið
svo uppteknir við að reikna út
einkunnir, að þeim hefur ekki
unnizt tími til að sinna því, sem
meira er um vert, en það er að
leiðbeina nemendum, bæði vel
greindum og miður greindum,
leiðbeina þeim sem einstakling-
um, en ekki sem hópverum, leið
beina þeim í námi, sem bezt hæf-
ir, og sem þeir sjálfir hafa hug
á.
íslenzk æska rís nú upp og
krefst þess, að forráðamenn þjóð
arinnar geri þær ráðstafanir í
íslenzkum skólamálum að kenn-
arar geti með góðri samvizku
bent þeim á menntaleiðir innan
íslenzkra framhaxdsskóla, þar
sem þeir geti notið fjölbreytts
náms til undirbúnings fyrir það
lífsstarf, sem þeir hafa valið.
Ég ber þá sök óhikað á hend-
ur áhrifamönnum íslenzkra skóla
mála, og þó sérstaklega núver-
andi menntamálaráðherra, að
þeir hafa átakanlega brugðizt
hlutverki sínu og ekki haldið
vöku sinni. Þeir hafa sofið á verð
inum og nú þegar öll þjóðin er
að vakna af þeim vonda draumi
að skólakerfi vort er úrelt þá
hafa sumir menn geð í sér til að
segja að flest sé í lagi með skóla
kerfið. Það eina sem ég gét hugs
að þeim til málsbóta, er að þeir
vita ekki hvað þeir eru að gera.
Það má vera að alþýða manna
fyrirgefi þeim af þeim sökum, en
hún mun eigi að síður halda
fast á málum sínum og bera þau
fram til sigurs.
Fjórnr bækur fró
Skjuldborg sf.
SKJALDBORG sf., sem er ný-
stofnað útgáfufyrirtæki á Akur-
eyri, gefur út á þessu ári eftir-
taldar bækur:
„Leyniskjalið" heitir ný barna-
bók eftir Indriða Úlfsson, skóla-
stjóra á AkureyrL Þetta er fyrsta
bók höfundar, en hann hefur áð-
ur samið mörg leikrit fyrir börn,
sem flutt hafa verið víða á
skólaskemmtunum, og nokkur
birzt í barnablaðinu „Vorið.“
„Bundið mál,“ heitÍT ný ljóða-
bók eftir Jón Benediktsson, yfir-
lögregluþjón á Akureyri. Þetta
er önnur ljóðabók höfundar, sem
kunnur er fyrir sönglög sín og
ljóð víða um land. Fyrri ljóðabók
han.s, „Sólbros,“ kom út 1959 og
var vel tekið.
„Eltingaleikur á Atlantshafi"
(The Enemy Below) eftir D. A_
Rayner í þýðingu Baldurs Hólm-
geirssonar segir frá einvígi milli
tundurspillis og kafbáts í heims-
styrjöldinni.
„Svartstakkur og skartgripa-
ránin“ eftir Br.uce Graeme er
'fyrsta bókin, sem út kemur á
íslenzku um Svartstakk. Baldur
Hólmgeirsson hefur þýtt þessa
leyti endurtekning á því sem
blaðafulltrúi páfagarðs hafði áð-
ur sagt.
Nafn Jackie var ekkj nefnt I
blaðinu en það er enginn vafi á
að það var átt við hana. Yfir-
lýsingin var svar til eins lesanda
sem hafði spurt hvort það væri
satt að mikið umtöluð gifting
konu nýlega, hefði orðið til þess
að hún hefði verið sett út a£
saikramentinu.
'bok.
Jackie ekki sett út
af sakramentinu