Morgunblaðið - 28.11.1968, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 28.11.1968, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1968 15 Bændahöfðinginn og þingskörungurinn Jón á Akri 80 ára Allt frá því að Ingimundur gamli byggði Vatnsdal hafa margir gildir bsendur og höfð- ingjar setið bú um Húnaþing. Þaðan hafa komið frábærir dugnaðar og gáfumenn, isem haft hafa rík áhrif á samtíð og sögu þjóðar sinnar. Sveitir Húnavatns sýslu bera óræk vitni um stór- brotið starf, metnað og manndóm bænda og búaliðs. Þar er skammt milli stórbýla og höf- uðbóla með víðlendum túnum og reisulegum húsakynnum. Það var á sólbjörtum síðsum- ardegi að loknum túnaslætti að sá sem þetta ritar kom í fyrsta skipti að Akri, sem liggur í miðri Húnavatnssýslu. Stendur bærinn á austurbakka Húna- vatns. Lág brekka liggur upp frá vatninu upp að bænum. Tún- ið er harðvellis tún og er talið að þar hafi í fornöld verið korn akrar. Dregur bærinn nafn sitt af þeim. Jörðinni fylgja grasgef- in og véltök flæðiengi. Frá Akri er útsýni mikið og fagurt. f suðri blasa við Þing, Vatnsdalur og Víðidalur, og hin svipmiklu fjöll, er umlykja þessa gróður- sælu dali. Fyrir botni Vatns- dals sést Langjökull og Gríms- tunguheiði. í vestri getur að líta Vestur- hóp og Vatnsnes og í norðri Strandfjöll og dimmbláa víðáttu Húnaflóa. f norðaustri eru Skagastrandarfjöl'l og í austri Ásar og Langadalsfjöll. ★ Við þennan stað er Jón Pálma son, sem í dag á áttræðisafmæli kenndur. Hér hefur hann lifað mestan hluta langrar og við- burðaríkrar ævi. Héðan, frá óð- ali sínu hefur hann haft útsýni yfir svipmiklar og fagrar byggð- ir, fjöll og flóa, heiðar og jökla. En því er á þetta minnst hér, að flestir menn bera á einn eða annan hátt svip af umhverfi sínu. Hér á þessum stað bjó um 40 ára skeið einn áhrifamesti og þróttmesti stjórnmálaleiðtogi is- lenzkra bænda, sem vair jafnframt þingmaður Austur-Húnvetninga í 30 ár, um árabi'l þingforseti og um skeið ráðherra. Um bóndann á Akri hefur þannig gerzt mikil saga og atburðarík. Það er saga óvenjulegs drengskaparmanns, sem stendur nú á tímamótum með hreinan skjöl.d eftir að hafa marga hildi háð. ★ Jón Pálmason fæddist að Ytri- Löngumýri í Blðndudal 28. nóv- ember árið 1888. Voru foreldrar hans hjónin Ingibjörg Eggerts- dóttir frá Skefilstöðum á Skaga og Pálmi Jónsson, Pálmasonar alþingismanns í Stóradal. Að Jóni á Akri standa fjöl- mennar og merkar ættir í Húna- vatns- og Skagafjarðarsýslu. Móðurætt hans er svokölluð Skíðastaðaætt en föðurættin Skeggstaðaætt. Hann ólst upp í foreldrahúsum á Ytri-Löngumýri en fór árið 1907 í bændaskól- ann á Hólum og lauk þaðan burtfararprófi með ágætum vitn isburði vorið 1909. Hann hóf bú- skap á föðurleifð sinni Ytri- Löngumýri og bjó þar í 2 ár. Þá keypti hann jörðina Mörk í Ból- staðarhlíðarhreppi og bjó þar árin 1915 til 1917. Þá fluttist hann aftur að Ytri-Löngumýri og bjó þar til ársins 1923. Þegar hér var komið keypti hann jörð- ina Akur í Þingi og bjó þar til ársins 1963, er Pálmi sonur hans glæsilegur ungur maður, tók við jörðinni. Jón Pálmason jók mjög rækt- un þeirra jarða, sem hann sat á. Á Akri byggði hann jafnframt myndarleg gripahús og síðan reisulegt íbúðarhús úr steini. Er jörðin nú meðal bezt hýztu jarða í héraðinu. En þótt Jón Pálmason hafi ver ið mikilhæfur bóndi, áhugasamur ræktunarmaður lands og kvik- fjárstofna mun hans þó lengst verða minnst fyrir víðtæk og heilladrjúg afskipti, í senn af héraðsmálum í ættarhéraði sínu og þjóðmálum á víðari vettvangi. Hann hóf ungur afskipti af hér- aðsmálum, var oddviti Svína- vatnshrepps í 5 ár, í stjórn Kaupfélags Húnvetninga í 8 ár og um skeið í sýslunefnd Aust- ur-Húnavatnssýs'lu. Hann hafði forgöngu um stofnun Búnaðar- sambands Austur Húnavatns sýslu og var formaður þess frá upphafi til ársins 1943. Áhugi Jóns Pálmasonar á stjórnmálum vaknaði þegar á æskuárum hans. Hann var ein- dreginn fylgismaður Sjálfstæðis- flokksins eldra, en mikill and- stæðingur Heimastjórnarflokks- ins. f Húnavatnssýslu lágu straumarnir þannig, þegar gömlu flokkarnir riðluðust í þann mund, er fullveldisviður- kenningin fékkst, að flestir Sjálf stæðismenn gengu í Framsóknar flokkinn. Jón Pálmason var í þeirra hópi og gerðist einn af stofnendum hans. En þegar hon- um fannst Framsóknarmenn draga um of dám af sósíalistum skildu leiðir. Jón Pálmason gekk þá í hinn nýja Sjálfstæðisflokk, og hefur lengstum verið einn af mikilhæfustu áhrifamönnum hans. Hann var fyrst í kjöri í þingkosningum ár-ið 1933. En á þeim árum stóð geysihörð bar- átta í sveitum landsins milli Sjálf stæðismanna og Framsóknar- manna. Jón Pálmason var þá kosinn þingmaður Austur-Hún- vetninga, enda þótt hann væri i kjöri á móti Guðmundi í Ási, er var vinsæll og mikils metinn maður. Var Jón Pálmason síðan endurkosinn við hverjar kosning ar með miklu fylgi, allt fram til ársins 1959. Þá náði hann ekki kosningu í sumarkosningunum en var í baráttusætinu á framboðs lista Sjálfstæðisflokksins við fyrstu alþingiskosningarnar sem fram fóru eftir hinni nýju kjör- dæmaskipun. Sat hann síðan meira og minna á þingi sem vara þingmaður til ársins 1963, er hann bauð sig ekki lengur fram. ★ Jón Pálmason átti þannig sæti á Alþingi í 30 ár. A þessu tímabili hafði hanh forystu um fjölda nytjamála, bæði í þágu héraðs síns og þjóðarinnar í heild. Af almennum þingmálum lét hann sig mest skipta land- búnaðar-: samgöngu- og fjármál. Hann hafði m.a. frumkvæði um það á Alþingi árið 1943 í fjár- hagsnefnd Neðri deildar að verð- ákvörðun bænda og neytenda í 6-mannanefnd, sem þá var stofn uð skýldi öðlast lagagildi ef nefndarmenn yrðu á eitt sáttir um hana. Náðist slíkt samkomu- lag og reyndist bændum þýðing- armeira og hagkvæmara en flest ar aðrar ákvarðandr um verð- lagsmál þeirra. Jón Pálmason var einn af eindrengustu stuðn- ingsmönnum Nýsköpunarstjórn arinnar, sem Ólafur Thors mynd aði árið 1944. Hafði hann þá mjög náið samstarf við Pét- ur heitinn Magnússon landbún- aðarmálaráðherra um fjölþættar umbætur á sviði landbúnaðar- mála. Sjálfstæðis- og öryggismál þjóðarinnar lét Jón Pálmason einnig mjög til sín taka. Haustið 1945 var Jón Pálmason kjörinn forseti Sameinaðs Al- þings. Gegndi hann þeirri virð- ingarstöðu nær óslitið fram til ársins 1953. En hann var land- búnaðarráðherra í minnihluta stjórn Sjálfstæðisflokksins, sem mynduð var í byrjun desember 1949 og sat til 15. marz 1950. ★ Hér verður ekki rakinn sá fjöldi trúnaðarstarfa, sem Jón Pálmason hefur gegnt á lífsleið- inni. EN mjög mörg þeirra hafa verið tengd hagsmunum bænda og íslenzkra sveita. Þannig hefur hann t.d. verið um langt árabil í nýbýlastjórn og er enn formað- ur hennar. Ennfremur hefur hann í mörg ár verið formaður bankaráðs Búnaðarbankans og gegnir því starfi enn. Hann hef- ur einnig átt sæti í mörgum milliþinganefndum, svo sem nefnd til að undirbúa tilrauna- starfsemi landbúnaðarins og setningu raforkulaga. Jón Pálmason hefur þannig skipað hinar vandasömustu og virðulegustu stöður. Valda því hæfileikar hans, traustleiki, prýði leg greind og starfhæfni. Mun engum finnast það ofmælt, að hann hafi verið sómi stéttar sinn ar á löggjafarsamkomu íslend- inga. f framkomu er Jón Pálmason hreinskiptinn og drengilegur. Hann er mælskumaður mikill, á- gætlega hagorður og lætur vel að grípa til bundins máls á gleði mótum. En þar er hann hrókur alls fagnaðar, ljúfur og mildur í fasi. Pólitísk afskipti og málafylgja Jóns Pálmasonar hafa ævinlega mótast af víðsýni og frjálslyndi. Hann er mikill baráttumaður, kappgjarn og sókndjarfur. Þrátt fyrir það hefur málafylgja hans jafnan mótast meira af sann- gírni og góðvild en hörku og harðfylgi. Jón Pálmason hefur ritað mikinn fjölda blaðagreina um stjórnmál og m.a. var hann í nokkur ár meðritstjóri fsafoldar og Varðar. ★ Megineinkenni skapgerðar Jóns Pálmasonar er ljúfmennska trygglyndi og hreinskilni. Hann kemur æfinlega til dyranna eins og hann er klæddur. Hann hef- ur verið trúr æskuhugsjón sinni, trúnni á ræktun landsins, frelsi fólksins og alhliða uppbyggingu hins íslenzka þjóðfé'lags. Það hef ur verið gæfa þessa húnvetnska bændahöfðingja og þingskörungs að sjá margar af hugsjónum sínum rætast. Fyrir sína löngu baráttu, einurð og stefnufestu hefur hann ekki aðeins hlotið vinsældir og traust í héraði sínu. Jón á Akri er meðal vinsælustu manna 1 andsins. , Valda þar í senn um farsæl afskipti hans af þjóðmálum, stefnufesta hans og persónulegt vammleysi. Það má því segja að þessi aldna kempa geti heilum vagni heim ekið. ★ Kona Jóns á Akri er Jónína Ólafsdóttir frá Minnihlíð við Bol ungarvík, ágætlega gefin og mik i’lhæf kona. Hafa þau átt 5 börn og eru 4 þeirra á lífi. Þrjár dæt- ur og einn sonur. Dæturnar eru Ingibjörg gift Guðmundi Jóns- syni frá Sölvabakka, búsett á Blönduósi, Margrét Ólafía, sem heldur heimili foreldra sinna á Vesturgötu 19 í Reykja- vík, Salome, gift Reyni Stein- grímssyni bónda að Hvammi í Vatnsdal. Pálmi, bóndi og alþing ismaður á Akri, sem kvæntur er Helgu Sigfúsdóttur frá Breiða- vaði, bjó með foreldrum sínum síðustu búskaparár þeirra, en tók við jörðinni árið 1963. Þau Jónína og Jón á Akri urðu fyrir þeim þunga harmi að missa Eggert son sinn, mikinn efnismann fyrir 6 árum. Var hann þá orðinn bæjarfó- geti í Keflavík. Öll eru börn þeirra Akurhjóna vel gefið og myndarlegt fólk. Þau hjón eru búsett á Akri en dvelja hér syðra á vetrum. Hvar sem heimili Jóns Pálma- sonar stendur, ríkir þar höfð- ingskapur og frábær gestrisni. Fölskvalaus alúð og reisn mót- ar þar allar móttökur. ★ Jón Pálmason situr nú á frið- arstóli við traust og vinsældir allra er með honum hafa starf- að og honum hafa kynnst. Hann hefur unnið mikið og farsælt starf í þágu lands og þjóðar. Á- hugamál hans eru hin sömu og áður, ræktun landsins, fre'lsi fólksins og þróun og framför íslenzks þjóðfélags. Við, sem starfað höfum með honum, hvort heldur er heima í héraði eða á Alþingi þökkum honum langa, lærdómsríka og heilladrjúga samvinnu. Við þökkum honum ó- rjúfandi vináttu og tryggð. Karl- mennska, óeigingirni og heiðar- leiki móta svip myndarinnar af lífsstarfi og stjórnmálabaráttu Jóns Pálmasonar. Lifðu svo heill, gamli vinur og fé'lagi. S. Bj. Jón Pálmason verður að heim- an í dag. JÓN á Afcri, — það er hljómur í nafninu og reisn yfir þessum höfðinggbónda, sem nú er áttræð ur í daig. Mér þybir væut uim að eiga þess kost að sernda þessum vini mínum afmælfekveðju og hei'ila- óskir hér í Morguinblaðinu. Þó að veruliegur sé aldursimuinur okkar Jónis á Akri þá befir lengi verið kært á milli okkiar. Ég minnist þess þegar Jón vamn sinn glæsilega sigur í allþingi's- kosningunuim 1B>3'3. Vafcti sigur Jóns bónda mikla aithygli, en hann baslaði sér völll í þessum kosninguim sem mikill baráttu- maður og síðain hefir Jón jafnan verið með oklkair vígreifustu st j órnmálamönnium. Jón Pálimaison á að baiki lang- an og merkan sitjómmiáliaiferil. Hann var þingmaður Austur- Húnvetninga í 26 ár oig síðan va'raþingmaður í Norðurlands- kjördæmi vestra í fjögiur ár. Jón á Akri var forseti saimeinaðs þings 1945—1953, nema frá því í desember 1949 og þar til í marz 1950, en þá var Jón landbúna'ðar- ráðherra í ríkisstjónn Ólafs Thors. Jón þótti skörungur í for- setastó'li og naut mikils trausts þingmanna úr öllluim flokkum. Honum var kært að tafca sæti í ríkisstjórn Ólafs Thors ,sem land búnaðarráðherra, en miikil vin- átta var með þeim Ólafi og hafði Jón hinar meatu mætuir á og dáði mannkosti hans og foringja- hæfileika. Virðing þessaira vopn- fiirnu, gliæstu þaráttumianna ís- lenzkra stjórnmála var gagn- kvæm og oft reyndi á það, svo sem þeir viba bezt, sem kunnast- ir eru. Jón á Akri var mjög jiaifn- vígur í meðferð þingmála, en m,est gaf hann sig að hinum meiriháttar rnállum, fj'ármálium, sfcattamálum og svo að sjálf- söigðu landbúnaðarmláluinum, sem þeasum góða bónda hlutu að vera hvað hugistæðust. Jón var um fjölda ára yfirSkoðunarma'ður rífcisreikninga. Hiann var áður í ban'karáði Landsibanka íslaindis og hefir átt sæti í banka- ráði B'únaðarbainka íslands frá 1956 og er nú formaður þess. Miá af þessu marka hina fjöliþæbtu líflireynslu Jóns Pálmiasonar, en hér er einnig ótalinn fjöldi merkra félaigsmálastarfa, bæði heima í hérði og á landsmála- sviði. Ég hefi notið þess að heirn- sækja Jón bóinda á Akri og bans ágætu konu, Jónínu Valgerði Ólafsdótbur, á sðlríkum dögum á heimili þeirra fyrir norðan. Eins minnist ég marigra fundaferða með Jóni á Akri, bæði í Húrna- vabnssýs/lu og víðar. Þ-að hetfir verið mikils virði að eiga sam- leið með þessum stjómmálaisikör- unigi. Jón er höfðinglegur að vallarsýn og höfðingi í raun. Hann er trygigðatröll, hreinskipt- inn og vinfastur. Jón á Akri kann vel að gleðj'ast með glöð- um og ber mangt til, m.a. skáld- gáfa hans, en Jón er hraðkvæður þegar því er að skipta og miinn- ugur með afbrigðum é Ijóð og sagnir .Hann hefir igefið út eina ljóðabók en víðar eru á prenti menk kvæði hans, sem han,n hef- ir við mörg tækifæri kveðið vin- um og sveitunguim. Jón á Afcri er afbragðs ræðuimaður, röddhi sérkennileg og hiljómistenk. Gáfur og málfar einkenna ræðu- mennsku Jóns svo að hann á fáa sína líka. Hann er ágætlega rit- fær og var um Skeið ritstjóri ísa- foldar og Varðar. í slíkri afmælisgrein verður ekki nema að litlu rakin menkis- saga mikiilis manns, sem Jón á Akri er. En nafn hans er grópað í alþingissöguna, sjálfstæðisbar- áttuna, sveitasögu Húnvetninga og framfarasókn íslenzku þjóðar innar. Nú hefir Pálrni, soniuir Jóns, tekið við mannatforráðuim af öLdruðum föður, sem þingmaður í Norðurlfflndskjördæmi vestra. Þar fer unigur efnismaður, sem er föður sínum og frændum til mikils sóma. Þau hjónin, Jónína og Jón, urðu fyrir þeirri sorg að annar efnissonur þeirra, Egg- ert, bæjarfógeti í Keflavík, féil frá Langt fyrir aldur fram. Það var mikið áfall fyrir viðkvæma sál, en Jón hefir borið harm sinn eins og hetja. Nú sbendur þessi hreystilegi, norðlenzki bóndi á áttræðu. Jón á Akri er viinmargur, uimfraim flesta. Að honuim rnunu stefna Mýjar óskir á þessum afmæillis- degi. Okfcur hjónum er það mik- ið gleðiefni að mega í dag sam- einast svo óbal mörgum í því að senda þessum drenigskaparmianni hu'gheilar hamingj-uóskir og biðja honuim og hans fólki blessunar. Jóhann Hafstein.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.