Morgunblaðið - 22.02.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1969.
19
- RÆÐA BJARNA
Framhald af bls. 11
kæmu í veg fyrir, að svo gæti
orðið. Gengisbreytingin hafði þó
tilætluð áhrif á innflutninginn
og minnkaði gjaldeyrisverðmæti
almenns vöruinnflutnings um
13,5% milli 1967 og 1968. Þessi
aðlögun var þó ófullnægj andi
miðað við þær aðstæður, er mynd
uðust á árinu Sézt þetta bezt af
því, að samtímis því að útflutn-
ingsframleiðslan hafði minnkað
að gjaldeyrisverðmæti niður fyr
ir þa’ð, er hún nam 1962, hafði
almennur vöruinnflutningur að-
eins minnkað niður fyrir gjald-
eyrisverðmæti innflutningsins
árið 1965.
VERSNANDI FJÁRHAGUR
RÍKISSJÓÐS OG LÁNASTOFN-
ANA.
Hinir gífurlegu örðugleikar I
efnahagsmálum, ásamt viðleitni
stjórnarválda til þess að vinna
á móti áhrifum þeirra á atvinnu-
og lífskjör, hafa markað djúp
spor á vettvangi peningamála.
Versnandi fjárhagur ríkissjóðs,
en hann var einnig rekinn með
verulegum halla á sl. ári, og
versnandi hagur fjárfestingalána
sjóða og viðskiptabanka hefur
komið fram í stöðu þessara að-
ila gagnvart Seðlabankanum. En
í stórum dráttum svara saman-
lagðar breytingar á stöðu þess-
ara aðila við Seðlbankann til
breytinga gjaldeyrisstöðunnar.
Skoðað í samhengi peningamála,
hefur útstreymi fjár úr Seðla-
bankanum þannig verið orsök
eða skilyrði fyrir rýrnun gjald-
eyrisstöðunnar undanfarin tvö ár
Staða ríkissjóðs og ríkisstofnana
gagnvart Seðlabankanum versn
aði um 241 millj. kr. á árinu
1968, var þó um mikla breyt-
ingu í hagstæða átt að ræða frá
árinu 1967, er staðan versnaði
um 458 millj. kr., en árið 1966
hafði staðan uftur á móti batn-
að verulega, eða um 331 millj.
kr. Að sjálfsögðu hefði staðan
versnað mun meira á árinu 1968,
ef gengisbreytingin og efnahags
aðgerðir tengdar henni, hefðu
ekki komið til. Staða fjárfest-
ingarlánastofnana gagnvart Seðla
bankanum versnaði um 60 mil'lj.
kr. 1968, en 192 millj. kr. 1967,
en staða innlánastofnana versn
aði um 297 millj. kr. 1968, en
um 175 millj. kr. 1967. Alls mun
óhagstæð breyting innlendra að
ila gagnvart Seðlabankanum
hafa numið 535 milljónum
króna árið 1968, en 950 milljónir
kr. 1967, en rýrnun gjaldeyris-
eigna bankans nam bæði árin
mjög svipuðum upphæðum, eða
553 millj. kr. 1968 og 999 millj.
kr. árið 1967. Þróun sparifjár-
myndunar hefur svo sem vænta
mátti verið óbagstæð miðað við
fyrri ár. Nam aukning spariinn-
lána í kringum 600 millj. kr.
á árunum 1967 og 1968 saman-
borið við 983 miilj. kr. árið 1966.
BREYTING R í ATVINNU-
MALUM.
sig á Sriniu 1968 en áður, og hið
sama hefur að nokkru leyti einn
ig komið fram nú í vetur. Það
atvinnuleysi, sem varð í fyrra
vetur hjaðnaði þó, sem betur fer,
þegar fram á veturinn leið, og
hefði hvergi orðið vandræði á síð
ari hluta ársins,. að því er manni
nú virðist, ef síldarleysið hefði
ekki sagt mjög til sín, — ekki
einungis í þeim byggðarlögum,
þar sem síldarbátarnir leggja
upp, heldur hlaut það mikla tap
og þeir hnekkir sem þessi at-
vinnuvegur varð fyrir einnig að
segja til sín um land allt, svo
sem raun hefur á orðið. Og í
árálok 1968 nam skráð atvinnu-
leysi kaupstaða og kauptúna með
yfir 1000 íbúa 1340 manns. Með
samanburði við aðrar heimildir
um atvinnuástand hinna ýmsu
staða áætlaði Efnahagsstofnunin
tölu atvinnuleysingja á öllu land
inu í árslok vera um 2200 manns.
Var það mest á Norðurlandi, eða
um Vz alls fjöldans.
SJÓMANNAVERKFALLIÐ
ATTI MIKINN ÞÁTT I A-
VINNULE YSU.
Eftir áramót jókst þessi tala
mjög, og var í janúar talin um
5500 manns. Nú er það enginn
vafi, að sjómannaverkfal'lið átti
verulegan þátt í þessari miklu
aukningu og eins því, að atvinnu
leysi hélzt á ýmsum stöðum, það
sem það hefði hjaðnað með öl'lu,
ef flotinn hefði verið gerður út
með eðlilegum hætti. Á þessu
stigi verður ekki fullyrt, hversu
mikil áhrif lausn sjómannaverk-
fallsins hefur, það hlýtur að taka
nokkurn tíma, en víðast hvar
mun þó frá brýnum vandræðum
verða afstýrt með því að flot-
inn stundi veiðar með eðlileg-
um hætti. Hitt skal játað og það
dylst engum, að hér í þéttbýl-
inu, Reykjavík og nágrenni, og
eins - á Norðurlandi umhverfis
Akureyri, þá eru aðrar og flókn
ari ástæður, sem koma til, þann
ig að það er ljóst, að lausn
þessa sjómannaverkfalls ein næg
ir ekki til að koma má'lunum í
það horf, sem æskilegt væri. En
þá er að því komið, hvaða ráð-
stafanir sé hægt að gera og gerð
ar hafi verið til þess að bæta
úr atvinnuástandinu.
MARHÁTTAÐAR AÐGERÐ-
IR TIL AÐ FORÐA ATVINNU-
LEYSI.
Ríkisstjórnin hefur verið ávít-
uð af ýmsum fyrir það að hafa
aðhafst of lítið til þess að koma
í veg fyrir atvinnuleysi, bæði á
árinu 1968 og það sem af er
þessu ári. Sannleikur er sá, að
hér er um algjört öfugmæli að
ræða. Ríkisstjórnin gerði marg-
háttaðar ráðstafanir allt árið 1968
til þess að greiða fyrir almennri
atvinnu. Það er óhætt að segja,
að hvorki síldveiðar né hvalveið
ar hefðu ekki komizt af stað
sl. vor, ef ríkisstjórnin hefði
ekki stuðlað þar að. Eins má
heita öruggt, að hraðfrystiiðnað
urinn hefði gefist upp á miðju
sumri, ef ekki hefði komið til
atbeini ríkisstjórnarinnar.
ÖUu þessu samfara hefur svo
orðið verulegur atvinnubrestur
víðsvegar um landið. Við þekkj-
um það, að fram til ársins 1967
hafði um langt árabil ekki bor-
ið á atvinnuleysi, heldur miklu
fremur hinu, að skortur var á
vinnuafli, nema í einstökum
landsblutum, þar sem sér-
stakar ásíæður komu til,
eins og á Norðurlandi en
þar höfðu ráðstafanir verið
gerðar af hálfu ríkisins og ann-
arra aðila með skipun atvinnu-
málanefndar Norður’ands, sem
starfaði frá 1965 og þangað til
nú, og ö'llum kemur saman um
að gert hafi '/erulegt gagn. Segja
má að almenn atvinnuvandkvæði
hafi f"rst orðið alvarleg á vetr-
inum 1967—1968. Náði tala at-
virru'ausra, sem beinar upplýs-
ingar t^ku til. um 1200 manns
í bvriun febr. 1968, en áætluð
hei’dartaia v'°irra var þá um
150' anns.
Nú má ekki skilja það svo,
að : 1 afi v rið um a’gjörlega
nýtt f ’rirbæri að ræða, vegna
þws ið 'msar breyttar ástæður
gerðu það að verkum að menn
vor ; iun fúsaíi til að láta skrá
i GENGISFELLINGIN GERÐ TIL
! HAGSBÓTA FYRIR ATVINNU-
j VEGINA.
Þá er ekki þess að dyljas't
j sem öllum er auðvitað ljóst, að
' gengisbreytingin nú í haust hún
var fyrst og fremst gerð til þess
að skapa atvinnuvegunum lífs-
i skilyrði. Með gengisbreytingunni
var að gera mjög óþægilegan
tekjutilflutning, sem í ýmsum til
fellum kemur harkalega niður,
en var óhjákvæmilegur, ef höf-
uðatvinnuvegir landsins áttu að
geta staðizt. Og án þeirra ráð-
stöfunar var, eins og horfði, von
j laust að hér yrði atvinnurekst-
ur rekinn, hvorki sjóvarútvegur
j og þá auðvitað ekki heldur aðrir
j atvinnuvegir svo að miklu næmi.
Enda er það Ijóst, að gengis-
breytingin er ekki einungis til
j stórfellds hags fyrir sjalfan sjáv
arútveginn, heldur einnig hefur
innilendur iðnaður af henni marg
háttað gagn. Og þegar litið er til
þeirra tollalaga, sem enn eru í
gi'ldi, þá má segja að þetta tvennt
gengisbreytingin og óbreyttir toll
! ar, jafngildi í raun og veru inn-
flutningsbanni á fjöldanum af
erlendri iðnaðarvöru, eínmitt
þeirri, sem íslendingar hafa átt
í harðastri samkeppni við, og þeg
ar af þeirri ástæðu, þá er tal
um það, að pessi atvinnuvegur
þurfi til viðbótar á beinum inn-
flutningsbönnum að halda á mis
skilningi byggt. Hitt má miklu
frekar segja, að þegar til lengdar
lætur þá þarf að breyta toll-
skránni til þess, að þessi at-
vinnurekstur fái eðlilegt aðhald,
en ekki hreina einokunar-
aðstöðu. Það má einnig
minna á í þessu sambandi
að ríkisstjórnin hefur bæði varð
andi vissar iðngreinar, svo sem
skipasmíðar, stuðlað mjög að því,
að þær hefðu verkefni. Það má
minna á aukin lán til smíði fiski
báta innanlands, það má minna á
þá ráðstöfun að samið var við
skipasmíðastöð á Akureyri um
smíði strandferðaskips. Hér kem
ur einnig margt fleira til greina,
sem ég skal ekki telja upp að
sinni, en það er ekki einungis
fyrirgreiðsla við einstakar grein
ar, sem hafa átt sér stað, held
ur einnig fjölmörg fyrirtæki, þar
sem reynt hefur verið að hlaupa
undir baggann og stuðla að því
að þau yrðu rekin, sbr. atbeina
Alþingi á sl. ári til að greiða fyrir
rekstri Norðurstjörnunnar, að ó-
gleymdu því, sem ríkisstjómin
og stuðningsflokkar hennar knúð
fram við mikla andstöðu fyrir
rúmlega tveimur árum að ráðizt
var í virkjun Þjórsár og hún
gerð mögulegt með álbræðslu-
samningunum. Ef ekki hefði ver-
ið ráðizt í þessi stórfyrirtæki á
sínum tíma, þá mundi atvinnu-
ástandið vissulega vera nú ósam-
bærilega verra heldur en það er.
AUKIÐ LANSFÉ TIL FRAM-
LEIÐSLU ATVINNUVEGANNA
Það hefur verið um það talað
að ríkisstjórnin hafi verið of
athafnalítil í því að greiða fyrir
bæði útgerð og iðnaður gæti not
að sér þá bættu aðstæður sem
þessir aðilar fengu við gengis-
breytinguna. Ríkisstjórnin hefur
verið í stöðugu samráði og sam-
starfi við Seðlabankann um lausn
þessara vandamála og raunar við
viðskiptabankana yfirleitt, og þá
einkum ríkisbankanna, og eftir
að atvinnumálanefndirnar voru
komnar á laggirnar, þá var end
anlega lokið við ákvarðanir í
samráði við atvinnumálanefnd
ríkisins um mjög aukið lánsfé
bæði til sjávarútvegs í fram-
leiðslúlánum, til útvegsins með
útgerðarlánum og til iðnaðarins,
þar sem ætlast er til, að annars
vegar Seðlabankinn en hins veg
ar viðskiptabankarnir leggist á
eitt um að greiða fyrir eðlilegri
lánsfjárútvegun, svo að atvinnu-
fyrirtæki þurfi ekki að stöðvast
af þeim sökum.
Hitt á auðvitað ekki að dylj-
ast, að hér er erfitt um vik,
sbr. atriði úr beirri skýrslu, sem
ég las áðan varðandi 'lakari af-
stöðu Seðlabankans nú, heldur
en áður var. Hann hefur yfir
mun minna fjármagni að ráða
einmitt sökum þessara almennu
örðug'leika, sem yfir okkur hafa
dunið, og þó að hann hafi feng-
ið stuðnimg erlendra lánastofn-
ana, þá ber honum skylda til
að halda þannig á, að lánsfé
verði ekki til að gera örðugra,
það sem okkur er lífsnauðsyn,
að stórminnka viðskiptahallann
á árinu 1969 frá því, sem var
1968. Það eitt að veita lánsfé
hér innanlands dugar auðvitað
ekki, ef við megum ekki á til-
tölulega skömmum tíma að ná
jafnvægi út á við. Hið góða
traust, sem ísland nýtur erlendis
ásamt þátttöku á alþjóðastofnun
um, gerir það mögulegt að við
getum fengið lán til þess að
flytja okkur yfir slíka örðug-
leika sem við höfum nú lent í,
en hér sem ella þá verður að
gæta þess, að lokum þá þurf-
um við sjálfir að greiða það fé
sem við í þessu skyni fáum lán
að og þess vegna verður að halda
á með fullri varúð, en ég hygg
að það verði ekki með rökum
á það bent, að í þessu hafi ekki
verið gerð mjög veruleg átök.
Hitt er annað mál að meðan út-
gerð gat ekki átt sér stað sök-
um verðfallsins þá kom hin
auknu útlán bankanna til útgerð
ar og til fiskvinnslustöðva ekki
að gagni, — ef atvinnurekstur-
inn stöðvast af annarlegum á-
stæðum, þá stoða emgar slíkar
ráðstafanir, til að bæta úr vand-
anum, og slíkt verkfall hefur
auðvitað ekki einungis áhrif á
þá sem eru í því sjálfir, heldur
lamar það athafnaþrek og kaup
getu margfalt fleiri heldur en
beinir aðilar eru. Þess vegna var
það eitt af megin verkefnum
til þess að auka atvinnu ekki
einungis þeirra sem áttu hlut að
máli heldur larfdsmanna yfirfeitt
að leysa þetta verkfall. Um þann
vanda var rætt hér fyrr í þess-
ari viku, og 'g skal ekki rifja
þær umræður úpp nú. Eg einung
is minni á, að sem betur fer, þá
reyndust þeir þingmenn ekki
sannspáir, sem að fyrir jólin full
yrtu að sjávarútvegslögin sem að
þá voru til meðferðar mundu af
launþegasamtökum verða brot-
in á bak aftur. Þvert á móti,
þá sýndu allar samningaviðræð-
urnar að þær voru gerðar á
grundvelli þessara laga, og með
skilningi allra aðila á óhjákvæmi
legri nauðsyn þeirrar lagasetning
ar. Hitt var svo allt annað mál
og engin nýjung
að á þessum grundvelli og innan
þessa ramma þá reyndi hver að-
ili að fá sem mest í sinn hlut.
Það er engin nýjung og ekki við
því að búast, að slíkur vandi
verður s’kyndilega leystur, þó að
enn megi segja, að vissulega
var furðulegt, og að sumu leyti
ekki til hlítar skiljanlegt, að ekki
skyldi takast að leysa þetta verk
fall fyrr heldur en raun varð á.
Og er ekki fyrir það að synja, að
þar hafi einhver annarleg öfl
verið að verki.
ATVINNUMÁLANEFNDIR
, SETTAR Á FÓT
Ég drap á það áður að hér
væru komnar atvinnumálanefnd-
ir, og þær hafa verið settar uþp
eftir samráði og tillögum verka-
lýðshreyfingarinnar og vinnuveit
endas'amtakanna. Ríkisstjórnin
hefur stundum verið ávítuð fyrir
það, að hún hafi þarna verið of
sein í vöfum. Þetta er líka full-
kominn misskilningur. Ríkis-
stjórnin skrifaði strax, og tilefni
gafst, aðilunum og óskaði eftir
samstarfi við þá, meðal annars
um aðgerðir til að bæta úr at-
vinnuörðugleikum. Það tók hins
vegar aðila langan tíma að koma
sér saman innbyrðis, hvort að
þeir ættu að taka upp slíkar við-
ræður við ríkisstjórnina. Síðan
var deilt innbyrðist á milli þess-
ara heildar almannasamtaka með
hverjum hætti þetta ætti að
verða gert, og stóð þar miklu leng
ur á þeim heldur en þeim stutta
fresti nam, sem ríkisstjórnin
þurfti að hafa, til þess að skoða
málið af sinni hálfu eftir að það
var komið til hennar á ný. Nú
eru þessar nefndir teknar til
starfa, bæði hver í sínu héraði
og atvinnumálanefnd rfkisins hér
í borginni. Ég vil fullyrða að
þessar nefndir hafi nú þegar ráð-
ið fram úr ýmsum málum, sem
sum hafa verulega þýðingu,
staðbundna, að vísu. Þó að heild-
ar úthlutun þess fjár sem tryggt
hefur verið, 300 millj. kr., hljóti
með eðlilegum hætti, að taka
nokkurn tíma, og sé ekki hægt
að gera fyrr heldur en nefndar-
yfirlit hefur fengist. Bæði þarf
að miða við þörf og tillögur og
umsagnir úr hinum ýmsu héruð-
um, og eins athugun verkefnis-
ins, hversu mikið það er. Ég
hygg, að allir aðilar geti með
nokkurri bjartsýni horft fram til
starfsemi þessara nefndar, hún
hafi þegar gefið góða raun og
samstarf hefur verið þar með
ágætum. Httt er svo annað mál,
að slíkar ráðstafanir leysa auð-
vitað aldrei til heildar þann
þann meginvanda sem við er að
etja, þar sem eru hinar almennu
efnahagsráðstafanir, afli, verðlag
erlendis og hvernig við bregð-
umst við slíkum ytri aðstæðum,
sem gera það að verkum hvort
okkur tekst að koma atvinnu-
ástandinu í sæmilegt horf nú, og
halda því svo til frambúðar eða
ekki. Efnahagsörðugleikarnir
sem slíkir verða ekki leystir með
slíkum ráðstöfunum, sem að ég
nú drap á, þó að þær geti haft
mjög mikið gildi til þess að koma
mönnum yfir erfið tímabil. En
verðandi ráðstöfun slíks fjárs, þá
eru auðvitað nú um að gera, að
verja því sem mest til þess, sem
gefur beinar afurðir, og getur
bætt gjaldeyrisjöfnuðinn út á við
og skapað skilyrði fyrir endur-
bættum lífsskilyrðum innan
lands. Þess' vegna er það mjög
mikils vert að s'amkomulag var
um það milli allra aðila, að hér
ætti einkum að leggja áherzlu á
að útvega lán og veita fyrir-
greiðslu til arðbærs atvinnu-
rekstrar.
FORÐAST BER EINANGRUN-
INA
Við mundum einnig blekkja
okkur mjög, ef við sæjum ekki
af því sem nú hefur gerst, að
þótt það taki langan tíma, og
ráði ekki fram úr bráðabirgða-
vandræðum okkar, þá er það
höfuðnauðsyn hvort tveggja, að
efla samvinnu við aðrar þjóðir,
þannig að við einangrumst ekki
frá þeim í viðskiptaefnum og
verðum vegna tollmúra annarra
lokaðir frá viðskiptum við aðra,
og eins að fá samvinnu annarra
til þess að hagnýta auðlindir
landsins okkur sjálfum til gagns.
AUKA BER FJÖLBREYTNI
ATVINNUVEGANNA
Það hefur nú orðið ljósara en
nokkru sinni fyrr, að okkar at-
vinnulíf er of einhæft en það er
einnig tómt mál, að tala um það,
að úr því eigi að bæta með því
einu að auka úrvinnslu íslenzkra
afurða hér innan lands. Um það
er ekkert deilt. að þetta er nauð-
synlegt, en á því geta verið arnn-
markar. Það kann að vera um
sumt, að úr vörunni þurfi að
vinna í öðrum löndum til þess
að hún sé seljanleg þar. Það get-
ur verið, að ef úr vörunni er unn
ið hérlendis þá lendi hún í tolla-
flokkum, þannig að hún útilokist
með öllu frá innflutningi til ann-
arra landa. Eins er það, að ef
aflabrestur verður, eins og við
höfu.m nú sárlega fengið að
kenna á, þá auðvitað kemur hann
fram ekki síður í vöru sem er
unnið úr hér innan lands, eins
og þótt hún sé flutt út tiltölu-
lega lítt unnin, samanber það,
sem við höfum nú fyrir augun-
um. Má nefna þá örðugleika með
Norðurstjarnan á við að etja sök
um hráefnaskorts og örðugleika
sem niðurlagningar- og niður-
suðuverksmiðjur á Norðurlandi,
bæði á Akureyri og Siglufirði
hafa átt við að etja vegna hrá-
efnaskorts. Þess vegna er það
höfuðnauðsyn, og algjörlega
óhjákvæmilegt að markvisst
verði að því unnið að gera stór-
átök, stærri en nokkru sinni fyrr,
til þess að hagnýta allar auðlind
ir landsins. Aðrar Evrópuþjóðir,
og þær s'em okkur eru tengdast-
ar og skyldastar, eru í þesum efn
um áratugum á undan okkur og
allir skynibornir menn í þeim
löndum, segja að samvinna við
aðra erlenda aðila um slíka iðn»
væðingu í þeirra löndum hafi síð
ur en svo orðið þjóðunum til ills,
heldur fremur hin mesta lyfti-
stöng fyrir þeirra atvinnuvegL
VERÐUM AÐ GERA OKKUR
GREIN FYRIR ÞÝÐINGU AL-
ÞJÓÐASAMTAKA
Eins er það með s'amvinnu við
önnur lönd ,sem að við ræddum
hér lítillega sl. miðvikudag, en
verulegur misskilningur kom
fram hjá sumum um þýðingu
þess mikla máls. Það er t. d. síð-
ur en svo að það þurfi að spilla
okkar viðskiptum við Bandarík-
in, þó að við gerums't aðilar að
Friverzlunarbandalagi, eins og
E.F.T.A. Við erum ekki að gera
okkur háðari E.F.T.A. markaðin-
um þó að við gerum ráðstafanir
til þess að sleppa við þær álögur,
sem koma fram í beinni tekju-
rýrnun hjá okkur nú þegar, en
munu gera í vaxandi mæli ef við
stöndum utan við E.F.T.A. Það er
t. d. ljóst, og hefur verið síðustu
ár, að þegar við eigum að selja
síldarlýsi til Bretlands', þá er hag
kvæmara að selja það fyrst til
Danmerkur, vegna þess að Danir
geta flutt það tolllaust yfir til
Bretlands, en vitanlega taka þeir
bróðurparinn af þeim ágóða sem
Framhald á bls. 20