Morgunblaðið - 26.04.1969, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL 196©
17
Hvernig er umhorís í ríki Ulbrichts?
Eftir John Izbicki
P
ZU
manipulieren"
— eða, það er auðvelt að móta manninn
— Um háskóla í DDR og hverju Umbóta-
löggjöfin er að koma til leiðar
Der Mensch ist leicht
Herr Karl-Heinz Zepern-
ick, aðstoðarborgarstjóri Ko-
stock, hinnar fornu hafnar-
borgar í A-Þýzkalandi, benti
mér á útsýnið frá skrifstofu
glugga sínum á þriðju hæð í
hinu gamla, fagra ráðhúsi
borgarinnar. „1945 hefðuð
þér ekki séð það, sem þér
sjáið nú. Meira en 40 allra
hygginga höfðu eyðilagzt og
íbúarnir voru aðeins 90.000
talsins. Nú, aðeins 24 árum
síðar eru íbúarnir 195.000,
þar af 123.000 verkamenn og
50.000 börn.“
Herr Sepemick var með réttu
stoltur af því, sem gert hefur
verið í borg hans frá styrjald-
arlokum. f júní sl. hélt Ro-
stockborg hátíðlega 750 ára af-
mæli sitt, og margar af hin-
um e'ldri bygginguim hafa verið
endurbyggðar í gínum gamla
og fagra miðaldastíl. Þrátt fyrir
að hér sé um að ræða eina
elztu borg í Þýzkalandi, er hún
sú yngsta, ef miðað er við ald-
ur fólksins (meðalaldur borgar
búa er 31,8 ár) og í Rostock
eru flestar barnsfæðingar hlut
fallslega í öllu A-þýzkalandi.
Enda þótt í öðrum hlutum
Austur-Þýzkalands sé hlutfall-
ið 32 aldraðir á eftirlaunum
miðað við hverja 100 menn á
vinnualdri, em í Rostock að-
eins 20.000.00 manns á eftir
launum samtals. Að meðaltali
fæðast í A-Þýzkalandi 90
börn á ári á hverjar 1,00 kon-
ur á aldrinum 15 — 45 ára,
en hlutfiallið í Rostock 106,3
börn á hverjar 1,000 mæður.
Meira en 78 af hundraði
kvenna borgarinnar vinna fu'll-
an vinnudag utan heimilis, og
3 prs. cil viðbótar vinrna hlluta
dagsins. Og þrátt fyrir hið
mikila vinnuálag, sem á kven-
fólkinu er, tekst því að fjölga
íbíumum uim 4,000 börn á ári
eða svo.
Það eru því lítil unduir, þótt
mikið beri á ungdómnum í Ro-
stock og að það sem e.t.v.
er enn fróðlegra en annríkis-
höfn borgarinnar, er háskóli
benniar. Hanin var stofiuaður
1419. og á þessu ári verða
hát'ðahöld í tiRtefni 550 ára
afimælis hans, sem eins þekkt-
asta bmnns sígildrar menningar
í rikinu.
ETN „PYLSUGER»IN“ ENN
Mér þótti hörmu'legt að sjá,
að iafn stórkostlegur háskóli
með margar fornar hefðir og sið
veniur skuli nú haifia verið um-
brevtt í ema verksmiðjumia eriin,
framiteiðandi miannis/heWla rétt
ei'n-s og þeir værupylsur. Ein-
stakiinguirimn, hinn luindirgefini
stú4ient svo og hinin eldri pró-
fies-'or baino miunu í fraimtíðimni
■a'ð ;"s veita vélræn svör úr
ko múnísikuim spurnii'ngaikver-
ur- því að veriðer að kyrkja
líf'ðúr síðustu ieifium persómu-
lieikanis mföð Þriðju hásíkóliaum-
bótdilöggjöfinmii.
Likt og er wn fflesta há-
skóla, greinist Rostocklháskóli
í sjö dei’ldir: Heimspekideild
(þar undir listir), Stærðflræði-
og vísindadeild, Landbúnaðar-
deild, Guðspekideild, Tæknideild
(þar undir skipasmíðar, raf-
miagnsverkfræði, og fiskveiði-
tækni), Verkfræði- og viðskipta
deild (þar undir siglingafræði
og hafnaviðskiptafræði) og svo
hin óhemju mikilsverða Læknis
fræðideild. Stúdentar við skól-
anin, sem nú eru um 5,000,
njóta mjög góðra akademískra
samskipta, því einn prófessor
er á hverja 50 stúdenta, og
einn leiðbeinandi (Wissenschaftl
er) er fyrir hverja fimm. Þess
ar tölur kunna að breytast
nokkuð 1980, er ráðgert er að
auka fjölda stúdenta í 8,000.
En unnið er að því að af-
nema þessa deildaskiptingu í
núverandi formi með umbóta-
löggjöfinni fyrrnefndu. Þeir, sem
taldir eru of gamáldags t.d. pró
fessorar gem vanir voru að velja
sjálfir hvað þeir kenndu stú-
dentum, eru ekki taldir hæfa
hinni nýju tæknibyltingu.
Keningluaðferðir þær, sem nú
er beitt í háskóluim, eru tald-
ar of íhaldssamar, of gamal-
dags og hefðbundnar. Með öðr-
um orðum: Kennsluaðferðirnar
voru of hættulegar. Hverjum stú
dent verður að kennia að hugsa
ekki um neitt annað en stöðu
gína í lífinu — og sú staða
felst í því að þjóna framgangi
sósíalismans og byggja upp Rík
ið.
Sérhæfingin mun fara sömu
leið og deildaskipunin. Sumum
dei'ldum hefur þegar verið lok-
að, og hið nýja slagorð hefur
verið límt upp: „Því meira sem
ég veit, því hæfari Verð ég til
þess að taka þátt, í sósíölskju
lýðræði okkar“. Ef til vill mætti
orða þetta á annan veg: „Of
miki'l sérhæfing getur verið
hættuleg".
„f raun sanni er mjög auð-
velt að móta okkiuir“, sagði
prófessor dr. Gunter Heidorn,
rektor Rostockháskóla í löngu
samtali við mig. Hanin' sagði
þetta ekki í sjáifsgagnrýnisskyni
heldur á hróðugan hátt, rétt
eins og það væri dásamtag víis-
-indáleg uppgötvun að sjá hversu
auðveldlega hægt væri að „móta“
hug ungs manns. „Sérhæfing
ætti að vera endirinn en ekki
upphafið að menntun", bætti
hann við og skýrði þannig hvers
vegna sérhæfing og einstaklings
hyggja tilheyrðu fortíðinni.
„VARÐHUNDAKERFI"
f stað háskóladeildanna eiga
að koma víðtækari deildir, „Sek
tionen“. Það verður á valdi
hvers einstaks rektors hve marg
ar þær verða. Prófessor Heidorn
leggur til að þær verði aðeins
þrjór við RostockháskóOia, ein
fyrir Tækni- og náttúruvísindi
ein fyrir Félagsvisindi og listir
og ein fyrir læknisflræði. Á
þenruamihátter hægt að laiðskilja
atgjörlega lækninin og eflmafræð
inginin, gagnfræðinginn og sál-
fræðinginn.
Til þess að tryggja að allt
fari flram á réttan ög sléttan
hátt og að ekki skapizt tæki-
fæiri til neinskonar „neðanjarð-
ar “ andstöðu gegn kerfinu, hef
uir verið ákveðið að skipa fjölida
nefnda, sem halda eiga fundi
regluliega, og gegna hlutverki
einskonar ,,varðhunda“. Hverri
deild verður stjórnað af sér-
stakri flramkvæmdanefnd (Rat),
sem sæti eiga í kjörnir prófess
orar, fyrirlesarar, stúdentar og
ful'ltrúar hinna vinniandi stétta
— þ.e. í atvinnulífinu. Þetta
framkvæmdaráð mun haldia mán
aðarlega fundi til þess að ræða
vandamál, sem upp kynnu að
koma, og „hafla yfirumsjón“ með
vali fyrirlestra, sem fluttir eru
stúdentum.
Og svo fulltryggt sé, að eftir
lit verði haft með fraimkvæmda
ráðunum, verður kjörið einiskon
ar yfirráð, Aufsichtrat, til þess
að fýllgjast með þeim.
„Eiin mikilsverðasta breyting
in sem á sér stað með umbót-
um þessum er sú, að stúdent-
inn verður ekki lengur tilgang-
ur menntunarinnar he’ldur undir
gefinn henni“, sagði prófessor
Heidorn við mig. „Hann mun
verða hluti kerfis algjörrar
þátttöku. Og prófessorinn, hinn
almáttugi prófessor með völd
til þess að ákveða hvað skuli
kenna og hvaða bækur skuli
lesa, dagar hans og aðferða
hans eru taldir.“
SKYGGNZT OFAN f KJÖLINN
Tiil góðs eða ills? Líkt og
svo margt annað í Austur-Þýzka
landi, sýnast sumar ráðstafan-
ir Umbótallöggjafarinnar skyn-
samlegar, ef ekki er skyggnzt
ofnáið í hlutinin. Hví skyldu
stúdentar ekki taka þátt í
stjórn síns eigin háskó'la? Hví
skyldi ekki afnema hefðir, sem
rætur sínar eiga að rekja til
Miðalda og opna faðminn fyrir
Tæknibyltingunni? Hví skyld-
um við ekki vita meira um
fjöldann allan af hlutum og
láta þess í stað af því að
vita allt, sem hugsanlegt er,
um einn hlut aðeins? Hví í
ósköpunum ekki?
En það er annað, „hví“,
sem skýtur upp kol'linum.
Þetta er spurning sem ég vairð
stöðugt að spyrja sjálfan mig
til þess að fá innsýn í hlut-
ina. Spurningin „hví“ er að
sjálfsögðu hættuleg, og hana
verður að kveða niður með
hörku í einræðisríkjum, ef þau
eiga að viðhaldast. Með því að
afnema hefðir og einstaklings-
hyggju, sjáfifstæði og persóniu-
leika, eru menn komnir hálfla
leið að því rmatrki að þurrka
út þetta „hví“ og nálgast sköp-
un hins algjöra og sálarlausa
vélmennis í þjóðfé'lagi líku því,
sem Huxley hefur lýst. Ég sá
ljós merki bókar Huxley,
„Brave New WorJd“, hvað
eftir annað í A-Þýzkalandi —
og fannst sem spádómakenndir
„vísindahugarórar“ hans væru
hér að verða að veruleilka.
Til þess að komast að svar-
inu við þessu sórstaka „hví“
verðum við fyrst að lítá til a'hin
arra stúdenta,. sem lifla í öðrum
heimshlutum, og bera þá aaman
við stúdentinn í DDR. Dæmi-
gerð spurn og gæti verið
Hvað eiga stúdentar við eftir-
talda háskóla sameiginlegt:
„Berkley í Bandaríkjunum, Sor
bonne í París, London Schoo'l
of Economics, Frjálsa háskól-
ann í V-Berlín og Rostock-
háskóla?“
KERFIÐ „VALDAR“
STÚDENTANNA
Stúdentar hafa ávallt verið
meðal djarfmæltustu, róttækustu
og herskáustu þegna hvers þjóð
félags. Það er sama hvocrt við
vitnum til árásanna á Axel Spr
inigerbyggingunia í Berlín og
hinnar ölllualvarlegri amábytt-
ingar í París í maí sl., eða
hina reglubundnu „óeirða“ á
Grosvenortorgi í London. Við
sjáum eitt sameiginlegt í þessu
öllu. Nær allir þeir stúdentair,
sem opinberlega taka þátt í
þessum mótmælum og óeirðum,
eru úr Heimspekideildum eða
Þjóðfélagsfræðideildunum. Þeir
eru aílllir í uppreisn gegn ríkj-
andi þjóðfélagsskipan vegna
þess að þeir eru ekki hluti af
henni og eygja litlar vonir til
þess að geta nokkru sinni fund
ið sér sess þar.
Vísindastúdentar, læknanem-
ar, jafnvel sálfræðingar, taka
mjög sjaldan þátt í óeirðunum.
Þeir vita nákvæmlega, hvert leið
þeirna miun liggja, og hafa ekki
áhuga á utanþingsóeirðum. Þeir
eru þegar hluti af hinni ríkj-
andi þjóðfélagsskipan, og vita
aðsæmilega góðar stöður bíða
þeirra þegar að néimi Joknu.
Dutchke, Cohn-Bendit og Tar
ik Ali og þeirra líkar í heimi
hér, finina aiuðunniirm jarðveg
fyrir það sem þeir prédika, þeim
hópi stúdenta, sem er leiðin
ekki einis ljós — sagrafræði-
nema, málastúdenta, félagsfræði
stúdenta, stjórnfræðistúdenta —
fólkinu, sem aðeins veit, að því
kann að reynast erfitt að finna
hið rétta starf við sitt hæfi
þegar að loknu námi.
Væru þessar háskóladeiidir
afniumdar, látið af sérhæfing-
unni, blandað saman víginda-
mönnum og heimspekingum, og
síðan tryggt að hinar nýju
samsteypudeildir yrðu undir
nánu „eftirliti" fjölmargra ráða
og niefnda vinveittum ríkisstjórn
inni, næðist sá árangur að ó-
eirðir á borð við þær, semvið
höfum orðið vitni að í Berlín,
París og London yrðu með öllu
óhugsandi. Ef tryggt er síðan, að
stúdentarnir sjáltfir geti kosið
nokkra úr eigin hópi í þessar
nefndir, þetta gíðan kallað „þátt
taka“ stúdenta, er „meðferð“
fúllkomin orðin.
EKKI NÓG SAMT
Eða a.m.k. því sem næst. Náms
áætlunin má ekki gena ráð fyrir
neinu námsfrelsi. Skv. hinum
nýju Umbótalöggjöf um háskóla
í A-Þýzkalandi, verðuir náminu
skipt í þrjú tveggja ára tímabil
og sjöunda árið ætlað doktors
prófi. Fyrstu tvö árin verða
kennd almenm fræði, næstu tvö
verður eilítil sérhæfing, að lok
um kemur sérhæfing í völld-
um námsflokkuim.
En það er sama hvort stúd
ent hefur ákveðið að læra til
læknis, eða listasögu. Fyrihlestr
ar um Marxisma og Lenínisma
muniu verða Skylduraám engiu tað
síður, og sækja verður þá dag
lega. Stúdentinn verður einnig
að ljúka prófum í Siðfræði,
fagurfræði, og pólitískri skipu-
lagsstarfsemi. Prófessorar og fyr
irlesarar eru einnig neyddir til
að sækja námskeið í þessum
fræðum. Nú, persónulega er ég
mrjög hlynntur þvií að stúd-
entinum sé veitt sem víðtæk-
ust fræðsla utan hins kjörna
sérsviðs hans, og óska þess oft
að svo hefði verið á mínium
háskólaárum. En í þessu sam-
bandi er ég að hugsa um sam-
anburðarkennslu í stjómmál-
um, siðfræði, fagurfræði o.s.frv.
Ef í Rostock (eða Dresden,
Halle, Erfurt eða nokkrum öðr
um a-Þýzkum háskó'la) er gerð
ur nokkur samanburður við pól
itík, áðra en kommúnisma, eir
hann algjörlega einhliða og allt
ainniað en kommúniamiran er rif
ið í tætlur, ef svo mætti segja.
„AÐ ÞJÁLFA ÞEGNANNA"
Eins og á stendur, getur
þetta ekki talizt óeðlilegt. Því
hvaða rúm er fyrir óhlut-
drægni í einræðisþjóðfélagi?
Svo notuð séu orð prófessors
Heidorn: „Við erum ekki að-
eins að þjálfla málamenn eða
sérfræðinga á sviði landbúnað-
ar, heldur þegna í hinu sóáíál-
ískailýðveldi ÍDDR“.
Þrátt fyrir allt, mundi eng-
inn af þessum aðferðum duga,
ef ekki væri séð um að stú-
dentarnir væru hæfilega á-
nægðir — eða a.m.k. ekki hæfi
lega óánægðir. Þar til innrás-
in var gerð í Tékkóslóvakíu,
voru uppi óánægjuraddir með-
al a-þýzkra stúdenta um ósann
gjarna misskiptingu náms-
styrkja. Þeir töldu réttilega að
mismiunuin ætti ekkert rúm
í hinu sósíalska kerfi.
Og vissulega var >um mis-
munun að ræða. Sonur eða dótt
ir verkamanns fékk 190 mörk á
mánuði á gama tíma og af-
kvæmi skrifstofumanns fékk
aðeins 160 mörk. Þetta byggð-
ist alllt á launum foreldranna
og varð ti'l þess að fjárhagsat-
hugun var hleypt af stað.
Stúdent einn í Dresden tjáði
mér: „Við ræddum um þetta
kerfi á mjög gagnrýninn hátt.
Við gátum ekki verið sammála
því, að einn stúdent fengi meira
en annar, og þá sérstaklega
vegna þess að þeir sem báru
160 mörk frá borði, gátu naum
ast dregið fram lífið og urðu
að reiða sig á frekari aðstoð
frá foreldrum síraum. Við fáum
ekki séð hvernig tekjur for-
eldra okkar geti haft nokkuð
að segja í þessum efnum.“
INNRÁSIN HÆKKAÐI
STYRKINN'
Jafnskjótt og merki sáust
þess, að opinská bylting var í
aðsigi í Tékkóslóvakíu — og
leggja ber áherzlu á að sú bylt
ing kom öll frá ráðamönnum
þjóðarinnar en ekki stúdentum
— lýstu yfirvöld menntamála í
A-Þýzkalandi því yfir, að fram
vegis yrðu állir námsstyrkir
190 mörk a.m.k. Þessd upphæð
er álitin nægjanleg af öllum
stúdentum. Sumir fá jafnvel
meira. Stúdent sem er barn for
eldra, sem nazistar ofsóttu, fær
230 mörk á mánuði, og þeir,
sem fyrr hafa uninið dag-
leg störf, en settust síðar í líf-
inu á háskólabekk, ellegar stú-
dentar, sem jafnframt stunda
kennslu, fá allt áð 247.90 mörk.
Pliestir stúdenta búa á stú-
dentagörðum, og deila litlum
en þægilegum herbergjum. Fyr
ir húsnæðið greiða þeir aðeins
10 mörk á márauði. Matur í mat
stofum stúdenta er álíka ódýr,
enda stórlega niðurgreiddur af
ríkirau. Venjuleg máltíð kostar
60 pfenninga Þannig kosta
tvær máltíðir á dag stúdent-
inn aukalega 36 mörk á mán-
uði. Þau 140 mörk. eða svo
sam eftir eru af mánaðar-
styrknum eru því nánast
eyðslufé, því námsbækur (all-
ar að sjálfsögðu sósíalskar)
FramhaW í bls 25