Morgunblaðið - 30.05.1969, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 30. MAÍ 1969
arblómið. Þó miá sj‘á, á stöku
stað, hin grænhví'tu blám og ljós
grænu þúíur þúfusteinbrjótsins
gægjast fraim í .maísól’ina, og upp
til fjalla fer lækjasteinbrjótur-
inn að opna sán smiávöxniu, hivítu
blóm við læki og dýjaveiítiur.
1 nótt hefur vorið verið á ferli.
Og vorið er ekki af baki dottið,
því áður en fólk kom á fætur
í morgun
var fyrsta grasið úr moldinni
sprottið.
T. G.
EFTIR ÓLAF B. GUÐMUNDSSON
MYNDIR: EINAR Þ. GUÐJOHNSEN
oikkar fyrsitu blómium á vorin,
en sem fáir veita eftirtetot.
Uppi í meJljaðriniLBm, þarna
fyrir ofan, hittium við tvo gaimila
kunninigja, krækiberjalyng og
smjörlauf. A’llir þetokja kræiki-
berjalynigið, en færri vita að af
því eru tiil tvær tegundir, kræki-
lyng og krummalyng. Krækiliyn.g
Vetrarblóm
Nei, vorið er eikki af baki dott-
ið!
Þó að hafís herji enn úr norðri
og veturinin teygi fannafinigur
sína niður í miðjar BsjuMlíðar, er
vorið þegar á ferl’i í sóClvermdum
Wllettaspruingum ofan við Mógilsá
-og siuður við Kleifarvatn og víð3
vegar um landið. Þar er vetrar-
blóm — lambarjóminn — fyrsti
vorboðinn meðal íiglenzkra villi-
blóma ,búinn að staðfesta valda-
töbu vorsins og storkar nú víkj-
andi vetri með því að strá sínu
rósrauða blómi.lkrúði í spor hans
um gráa mellkollla, kletta og
kOlunigur.
Það er sízt að undra þó að vetr
arbltómið sé okkur Is'lendingum
kærast bltóm'a, því það hefur
möngum verið boðberi bjartari
d'aiga etf'tír lanigan og diimiman vet
ur. Auik þess er .jurtiin umdurfög-
ur, hvar sem á hana er l'iltið,
enda eftirsótt garðbióm um víða
veröld. Það er skrítið, að al-
mennimgur virði.t lönguim rugla
saman vetrarblómi og lamba-
grasi. Þó eru þessar jurtir alls
eklki líkar, ef vel er að gáð, og
auk þess er lambagrasið töluivert
eeinna á ferðinnd ó vorin.
Vetrarblómið er einn af stein-
brjótunuim, en af þeiim eru tald-
ar vaxa 14 teigundir hér. Enginn
þeirra er þó jafn árri.u® og vetr
Hér sunnanlands sakina ég einn
ar jurtar, sem órjúfandi er tengd
vorinu og vatrarblóminu í
bernslkuminniniguim mírnum frá
Norðurlandi, en það er vorperl-
an. Þessi simiávaxna og undur
fíngerða jurt, var fyrsita blómið,
isem heilsaði voriniu heiima við
bæinn. AMit í einu, einn góðan
veðuirdag, voru þútfnatooðliar og
móabörð þaíkin figléttu hiailími
af örgmáum hivítum bllómum. Um
vorperluna segir Stefián Stefáns
son svo í Fióru íslands: „Þegar
hún er í fuOlium bláma, eru mela
börðin, þar sem milkið er af
henni, til að sjá, einis og væru
þau stráð p>erlum“. Þessi perla
vorsins virðist l'ítið hafa sig í
frammi sunnamllands, enda í
Lambagras
er hófsóleyjan, eða lækjasóleyjan
um það bil að kl'æðast í spari-
fötin. Ljósigræn blöðin og græn-
guilir, búgtinir bltómiknaippar igægj
ast upp úr blauitri og bálllflfrosinni
mýrinni. Henni er elkfld fisjað
Melskriðnablóm
Flóru talin ófundin á Suður- og
Suðaifcturlandi. Líkiega leynist
hún þó ihér ag hvar, því elklki fer
miikið fyrir henni. Að minnsta
kosti ratosrt ég á hana uippi í Laka
gígum í fyrrasumar og veilt ég
þó ekki tifl að hennar sé getið
áðúr á sunnanverðu miðhiálend-
iruu.
Á röflti um hollt og hæðir, í
háfllfsivalri vorgolunm, ber sirtt af
hverju fyrir auga.
í keldlu, neðan við túnifótinn,
ið er auiðþeikkt ó því að bliómin
enu einkynja, þ.e.a.s. karllblóm
og ’kvenb’.ióm siitlt á hvorri pllöntu,
en á krumimallyniginu eru bllóm-
in tvíikynja. Þetta eést vel á
berjuniuim, því á kruimimaiberjun
uim hamga visnaðir fræflarnir við
berið. Smjörlaufið, eða grasvíðir
inn, er ein atf oflrtkar harðgenustu
p’öntum og breiðir siftit fagur-
græna lauiftratf um lautir og há-
fja'Illarinida jaifnkkjótt og snjóa
fleysir. Það hefiur nú komið í ljós,
að það er ein helzta fæða rjúp-
unnar otokar mitoinn Muta árs
og nötfnin smjörlauf, geldinga-
Holurt
saman lækjasóleyjuinni oklkar.
En ætfl'i roenn hafi álmennt gert
sér það ljóst, að hún er afflveg
Skínandi gott garðbfllóm, sem
sómij- sér og dafnar prýðilega þó
hún sé fluitt úr 'kelldiunni simni
og sett innan um „suðræn blóm,
sófllvermid í hlýjurn garði“. Hún
lætur ekki hlut simn fyrir nein-
um.
„Lambaigrasið ljó*?a,
litkar rmei oig barð,
og sóleyjar sprertta
sunman við igarð“.
Lambagrasið er mú að vísu
llítið farið að sýn-a sig, þó efast
ég elkki uim að við gærtium flundið
eitt og eitt blám 'hérna í móun-
um, ef við lleituðum vel, en sunn
an undir gömfliu tóttarbroti eru
brennisóley og túnfífill komin á
vettvamg. Þau lláta sig ekfci vanta
þessir tryggu leilkfólagar ís-
lenzkra barna uim aldir, oig bros-
and'i sumartoveðja.
í ralkri flaut, fyrir ofan tún-
garðinn, retoumist við á llítið
bltóm, sam etaki lætur milkið yfir
sér. Ljósigræn blöðin reyna þó að
teygja i.iig uipp úr igrasimu áður en
það hœtaikar um af, en bfllómin,
sem eru Ijósblá með döklkifjóiiu-
bliáum æðuim, eru undurtfögur,
þar sem þau ber í gráa simurót-
ina. Þetta er mýrfjólan, eitt af
Hófsóley
lauf og sauðkvistur benda til
þess, a'ð það hafi þóbt gott til
beitar.
Hærra uppi á melmu'm er mel-
skriðnablómið, sem er einn af
alllra fyrstu vorgeubumutm otokar,
farið að sálldra símum drifhvítu
blómistoúfuim um sófllvermda urð-
ina — og eftir ndkkrar vikur
Mómistrar hér líka holurtin, sem
l'íka heitir fálkapungur, mela-
pungur, galtarpungur, geldinga-
gras, , pokagras, pungagras,
flugnablóm og flugnabú. Kært
barn har mange naivne, Begir
Dans'kiurinn, svo þessi litia mela-
jurt hetfur amnað 'bvort verið okk
ur afar toær eða vakið huigmiynda
flluig ökkar sérstaklega á annan
Wátt og þá lílkfliaga hefllzlt með
1-iín.u skrítna sköpufliagi, hinum
uippblásna bi'kar (pungnum),
sem ávaiTJt er tfullliur aí smiáflug-
'uim, sem sætoja í bunanigsvötov-
ann. Margir halllda að jurtim veiði
flliuigur, en svo er eklki. Þetlta er
miesti mieinleysingi. Fliugurnar
eru þarna bara í kurteisislheim-
sókn.
Bn.n einn ættingi hoflurtarinnar
og 'lamibaigrassins Skartar þarna
á meinum sínum sbóru, hvítni
blóm.um. Það er músareyrað, vel
búi'ð, í gráiutm loðfel'di, enda veit
ir eklki af, því „hvass er hann
og kalidiur aif Esjunni enn“.
í kfllettabelti ofar í hfllíðinni er
sitt alf hverjiu að sjá. Klebtarnir
eru gflóðvolgir í sólinni og þarna
kann vertrarblámið við i-ilg. Þarna
vex flíka milkið af helluhnoðra
ag urðahnoðra, sem enn eru þó
ekki famnir að blómigast. í 'þurri
grastó, með vingul og þursa-
skegg, sem heflur týMit sér á tæpa
snös, finnum Við bæði grávor-
blóm og túnvorblóm, eða haga-
vorblóm, í bróðerni. Mörgrjirn
gengur ilfla að þekkja þea a tví-
bura í sundiuir. Bllómin eru að
vísu 'Hk, en grávorblómið er með
tfjöflida blaða á s'tömgfliinum, atftur
á móti eru srtönglar túnvorbflóms
ins blaðfáir eða blaðlausir. Auk
þess er grávorblómið enn loðn-
ara. Það er reyndar eftinbelktar-
vert 'hve margir þe isara vongesba
ak'kar eru hlýliaga kfliædldÍT til
að verjast vorkufldiU'nium.
Hérna fyrir neðam otakwr, I
skriðuinni, er þó eimn silílkiur að
glænæpast. Stór, hiárlaiu®, græn
blöð flliæða upp úr gráiu grjótiniu,
þar sam enginn jarðveiguT virð-
isrt vera. Þetta er Ólafssúran, sem
Hlka heitir fjallakál, súrkál og
hrútablaðka. Eins og nöifnin
bendia tifl, er þetta igömiuil og góð
mytjajurt, enda ágætis hrásaflat,
eins og sumir ferðálanigair kann-
ast við. Uim Ólafsaúruna segir
®ér Björn Haffldón-.son í Sauð-
laulksdal í Grasnytjium frá árinu
1'7I83: „Tifl. matar mé haina brúlka,
sem allmennifliaga súru, og með
sama tilllbúnimgi till ýmisrar mat-
gj'örðar".
Túnsúran, eða blöndustrokkur
inn, sem roangir kaila rangflleiga
hundasúru er reyndar Mka far-
im að bllómstra hérna í Wleitt'U'n-
uim. Þetta roun vera hin „al-
mennileiga súra“ séra Björms, og
'sem 'hér var notuð ti'l ýmiiss konar
Þúfusteinbrjótur
ma'targerðar, meðal annars til að
búa till rétt, sem kailflast súrna-
ttappa, og þykir sælgæti“, segir
séra Björn. Við stingiuim upp í
Oklkur einu ljósgræniu, mjúku
blaði. Sætsúrt bragðið er f’erskt
og sivalandi — eins og vorigolan.