Morgunblaðið - 30.05.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MAÍ 1909
SKÓLASKÁLD
NÝR GRETTIR.
Höfundar: skólaskáld niennta
skólanna fjögurra síðustu
2—3 ar.
Útgefendur: Skólafélög M.R.,
M.A., M.H. og M.L.
1969.
MENNTASKÓLASKÁLDSKAP-
UR er m.a. merkilegur fyrir
það, að sé allt með felldu, ber
hann vitni þeim stefnum og
Btraumum í bókmenntum, sem
greiðasta leið eiga að ungu
fóiki. Bókmenntaáhujgi mennta-
tskólanema gengur lenigst í því,
að þeir gerast sjálfir skáld, eða
skólaskáW er víst réttara að
Segja. Það skiptir ekki máli
hvort skólakskáldin halda áfram
að vera skáld að lokinni skóla-
gön/gu, heldiur hitt að kynni
þeirra af bókmenntum og tengsl-
in við þær, verða þeim oftast til
góðs. A'ð minnsta kosti ætti bók-
'menntaiðja ekki að tefja fyrir
andlegum þroska þeirra. En því
má ekki gleyma, að einmitt í
menntaskóla heifst oft ferill
merkra skálda, og eru fjölmörg
dæmi um það á íslandi. Skóla-
Skáld er virðingarhieiti, eða ætti
minnsta kosti að vera það. Til
Öæmis er jafn þekkt skáld og
Guðmundiur Guðmundsson aldrei
kallaður a nnað en Guðmundur
skólaskáld, jafnt í tali manna
og á prenti.
1 „Eg minnist sextán akálda í
fjórða be(kk“, segir Tómais Guð-
!mundsson í frægu ljó'ði, sem
einnig fjallar um hve létt það
veittist mörgum „að leggja nið-
ur það litla, sem þeir höifðu af
andagift." Ég efast um að í ís-
lenskum menntaskólum hafi áð-
ur verið fengist .við skáldskap
með jafn góðum árangri og bók-
in Nýr Grettir, gefur til kynna.
Sum þessara skólaiskálda eru
meira að segja furðu sjálfstæð,
bæði hvað stil og efni var'ðar.
Ljóð Mjallar Snæsdóttur
þurfa til dæmis ekki á þeirri
afsökun að haflidia, að þau séu
Sfcólasikáldskapur. Eitt þeirra
nefnist Svart ljóð:
inn í myrkrið
burt frá dögunum sem brugðust
mér
mn í þögnina
þar sem ég heyri ekki lengur
gleðisöngva þeirra hinna
inn í skuggann af tunglinu
eftir hliðargötu sem enginn
annar fer
ætla ég að ganga
lengi
þangað t il andardráttur minn
rennur saman við goluna frá
sjónum
leita mér að steinvölu
eða fáeinum sandkornum
sem ég get falið í lófa mínum
um lei'ð og ég legigst á jörðina
sem er köld og rök
leggst á jörðina
með handlegginn undir höfðinu
og læt eins og einnig ég eigi
mér eitthvað
og segi myrkrinu
segi myrkrinu að ég sé ekki
bara aUslaust einmana
mannsbam
að ég eigi fjársjóð
gimstein gull í lófa minum.
Og þegar birtir
gref ég hendur minar í votan
sanddnn
og bið öldurnar að koma
og sækja mig.
" Hrafn Gunnlaugsson á firnm
ljóð í bókinni. Þau sýna að Hrafn
er efnilegt Ijóðskáld. Ástaljóð
hans eru nýstárleg, bæði fersk
og opinsbá, eins og til að mynda
Grátt silfuir:
Enn man ég þá nótt.
Ekbi vindinn sem blés í kaun í
frostinu.
Ekki tungl'ið sem flæddi inn á
teppíð.
Aðeins undrið i myrkrinu.
Óhagstæðir verða dagamir.
Tilviljunarkenndir fundir
og vandræðaleg auglit á manna-
mótum
tala sínu máli
— en ég læt eins og ekkert sé
og elda grátt silfur við sjálfan
mig.
Enn man ég þá nótt.
Undrið;
þetta sameiginleiga þýfi okkar
sem við vilj'Um helzt ekki
kannast við.
Skemmtileg eru Ijóð Rúnars
Ármannis Arthurssonar, einkum
ljóðið Heima. Sama er áð segja
um gralilaraleg ljóð Kristjáns
Guðlaugssonar, og verður upp-
haf hins kostulega saimsetninigs
Af íslenzkum þingmönnum, að
nægja sem sýnislhorn:
Sjáðu litfliu fíflin, í flibba og
fannhvítri skyrtu
með fjórsnúna keðju úr gulli
við fínbúið úr.
Þeir sitja gjarnan mæddir á
salgylltum þingum
og þrasa og fjasa
ráða fram úr vandræðum,
armæðum,
vandikvæðum heiillar þjóðar
Hagmælska Þórarins Eldjárns
og odðaleikir hans ættu að koma
lesendium bókarinnar í gott
skap. í bókinni eru lí'ka atihygl-
isverð ljóð eftir Arthur Björg-
vin, Björg Óladóttur, Einar
Ólaífsson, Gretti Engilbertsson,
Guðrúnu Ásu Grímsdóttur, Pál
Biering, Pétur Þorsteinsson og
fleiri.
Á svipaðian hátt og ljóðskáld-
in bregða á leiik í Nýjum Gretti,
hæðist Sigurður Jakobssion að
alíþýðlegri frásaignarliist í sög-
unni Réttardagur. Þetta er bráð-
fyndin skopstæling, eins og stutt
lýsing á Þorláki noikkrum sann-
ar:
„Þorlákur tók vel á móti okk-
ur og kastaði á okkur kersknis-
vísu af þvi að við vorum heldur
seinir.
Jæja kapparnir knáu
komnir eruð þið loksirrs
til karlsins hians Þorláks á
Skyrstöðum.
Þorlá'kur er sveitarskáld og
hefur komið út aftir hann bók í
Reykjavík sem heitir „I eftir-
'leit". Hann var líka í útihlutun-
arnefnd listamannalauna til
dauðadags, eða þegar hann
brann inni ásamt tveimur
kanarífuigluim Njáli og Bergfþóru
rétt fyrir jólin 1958.“
Sama ærslafengna skop er að
finna í fnásögninni Á hrúta-
sýningu, eftir Ólaf H. Torfason
og einnig í þættinum um Jens
Worm, eftir Þórarinn Eldjárn.
En sagnagerð skólaskáldanna
einkennist ekki bara af gaman-
miálum, alvarleg viðleitni til
sagnagerðar eru sögurnar Regn,
eftir Aðalstein Ingólfsson, Tveir
menn, eftir Gest Guðmundsson,
Spámaður aknættisins, eftir
Gretti Engillbertsson, Óræður
draumur, eftir Gylfa Gunnlaugs-
son, Brot, eftir Halldór Runólfs-
son, Milfli veru og. leiks, eftir
Hrafn Gunnflaugsson, Myndir úr
þorpi, eftir Pétur Gunnarsson,
Mæðgin, eftir Rúnar Hafdial
Halldórsson og fleira mætti tína
•til.
Um þær breytingar, sem eiga
sér stað í Mfi unglingsins, kemst
Hrafn Gunnlauigsson þannig að
orði í Milli veru og leiks:
„ÞÁ: Hann: Bólugrafinn. Of
stuttar buxur. Græn peysa.
Rúskinnsskór. MömmustrákuT.
— NÚ: Fjarri móðurmjólk og
ávítunamrðum. Gelgjuskeið.
Þörf. Annað líf. Annar miaður.
Menn. Kjallaraherbergi. Vín.“
Kristjana P. Magnúsdóttir á
einþáttung i bókinni: Kertin.
Kristjana notfærir sér m. a. auig-
lýsingar í sjónvarpi í fjarstæðu-
kenndum leikþætti sínum. Ljóð
hennar Bergið ókleifa, kemur
upp um sömu gáskafuliu tján-
ingarþörf og Kertin.
Það er erfitt að gera upp á
milli skólaskáldanna 1 Nýjum
Gretti. Allt efni bókarinnar
segir sina sögu. Og ég' geri ráð
fyrir, að ekki sé það létt verk
að dæma um, hvort þetta unga
fólk nær betri árangri í sögutm
sínum eða ljóðum. Að vísu eru
flestar sögurnar mun forvitni-
legri en obbinn af ljóðunum,
kannski vegna þess að nú vÍT'ð-
ist sagnagerð vera frekar í tísku
en ljóðlistin, sem áður hafði yf-
irhöndina. Það eru alltaf að
koma fram nýir sbáldsagnafaöf-
undar á íslandi, en minna fer
fyrir. ljóðsikáldunum. Mér finnst
trúlegt að einhverjir þeirra, sem
birta tilraunir sínar og æfingar
í Nýjum Gretti, eigi eftir að láta
bókmenntirnar till sín taka síð-
ar meir.
Jóhann Hjálmarsson.
Jóhann Hjálmarsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
SVEINN KRISTINSSON SKRIFAR UM:
KVIKMYNDIR
Enginn fær sín örlög flúið
(Nobody Runs Forever)
Framleiðandi: Betty E. Box
Leikstjóri: Ralph Thomas
Æsiispennandi er hún auglýst
þessi mynd, og má það að vissu
leyti til sanns vegar færa, og
þar með mundi ég líka telja kosti
henmar að miklu leyti upp talda.
Nökkuð diregur það þó úr spenm
ingniuim, að mamini finmist m-aður
hafa séð þetta allt áðuir, í ör-
litið breyttri mymd. Þessar „al-
þjóðlegu" njósna- og glæpamynd
ir fjalla ekki aðeins um svipað
efni inmbyrðis, heldur virðaist höf
umdar þeirra einnig hafa lítimm
áhuga á að reyna að skapa til-
breytni í efnismieðfferð eða tækni
meðhöndlun. Jafnvel leikarar
hinna ýrnsu mynda viæðast draiga
dám hver af öðrurni, þeir bregð-
ast oftast á of líka hátt við svip-
uðum tilvikum í túlflauin sinni.
— Ef glæpamenm væru upp til
hópa svo hugmymdasniauðir sem
þeir eru gerðir í mörtgum þess-
ara mynda, væri klefanýtinig
fangelisa efiauist enm betri en nú
er.
Kvikmynd þessi er sögð byggð
á skáldsögu eftir Jon Cleairy.
Bkki hefi ég lesið hana, og á
þess rauinar ekki að vera þörf,
til að njóta kvikmyndar, sem
byggð er á sögu, þar sem kvilk-
mynd falýtuir ávallt að byggja
sinn eigin heiim, eigi húm að
teljast sjálfstætt listaverk. Það
væri því fávíslegt að reyma að
mynda sér fastmótaða Skioðun um
gildi sögu, þótt maður hafi séð
kvikmynd eftir henni gerða. —
Það er ekki ýkja-vandasamt að
gera lítinn og óvamdaðam grip
úr miklum og góðuim efniviði
í sem fæstum orðum fjallar
kvikmyndin um ástralskan leyni
lögtregluimanin, sem sendur er í
Skyndi til London, til að hafa
henduir í hári háttsetts áStralsíks
stjórmarfulltirúa, þar, em hanm er
talirnn seflour um morð eiginkonu
sinnar. Þessi lögtreglumaður er
„töff“ náumgi (Rod Taylor) og
karnn að lemja frá sér, emda
þarf hamn mjög á því að faalda.
Stj órn arfulltrú inm reymiist þólip
unmenni (Chriistoplher Plummer)
og ber ekki meina morðhneigð
utan á sér, og sasrna er að seigja
um þáveramdi eiginkonu hans
(Lilli Palmer). Þau talka Taylor
tveim höndum og reyma að gera
honum lífið sem huggulegast á
allan máta. Einikaritari Plumm-
ers er einnig indæliskvemmaður.
Já, stjónnarflulltrúinm var meira
að segja svo indæll að játa á
jig afbrotið undir fjöguir auigu,
strax og Taylor faefúr máls á
því við hamrn. En segist bara
ökki geta snúið alveg strax heim
þar sem hanm sitji mú mikilvæga
ráðstefnu til útrýmingar huingr-
inu í heiminum.
Þeiir dagar, sem Taylor verð-
ur að bíða eftir fórnarlambi
eíniu, reynast mjög viðburða-
ríkir, því stjórmarfulltrúanium er
gerð hver fyrirsátin á fætur
annarri og reynt að myrða hann.
ÍÞað fellur í hlut Taylors, að
vernda hann, og reynist hamm
ötull og traiustur við það starf.
— En apuirningin er, hverjir sáu
sér hag í því að myrða brota-
• manminin? Voru kammski einhverj
ir samsekir honium og óttuðust
' iuppljóstruin? Spurniingarmar
hrúgast upp, og spennan vex.
Við Skiulum lofa henni að vaxa.
Væri efldú noklcuð sniðugt af
Háskólabíó að veita svoma ein-
um atvinnulausum og vandvirk-
Hafnarbíó
HÚMAR HÆGT Að KVÖLDI
(Long days jouirney inito
might).
Kvikmynd þessi er gerð eftir
sammefmdu leikriti Eugene O’-
Neill, sem frumsýnt var að hom
um látmum árið 1956. Leikstjóri
myndarininar er Sidney Lumet
og gerir íhanm mjög litlar breyt-
ingar á leilkritimu og verður að
teljast afrek að fá samt út svo
góða myndlá)
Myndin segir frá fjölSkyldu.
Faðirinn er leikari, var mjög
efnilegur, en staðnaði í hlutverki
sem tryggði homum góða fjár-
hagslega afkomu, vegna ótta við
fátækt bemskuáranma. Móðirin
var falleg ung stúlka, menntuð
í klausturskólum, sem hreifst af
hinum unga leikara og giftist
honum. Hin stöðugu ferðalög leik
arans og líf í sumarhúsi, sem
hún gat ekki þolað, urðu henni
ofviða. Þegar hún þurfti að leita
læknis og maður henm'ar leitaði
til lélegs læknis í sparnaðar-
skyni, byrjaði hún að nota mor-
fín og hélt því áfram.
um Hásflcólamanmi sumarvimmu
við að koma emskum texta nokk-
urn veginn klakklaust yfir á ís-
lenzka tungu? Buirtséð frá þeirri
sjálfsögðu þjónustu, sem það
væri við kvikmyndahúsgesti, þá
væri þá alténd einum atvinnu-
leysimgjamum færra.
Eldri sonurinn er misheppn-
aður, kominn yfir þrítugt, hefur
reynt að skrifa og leika en hvoir
ugt gengið. Drekkur hann illa
og er illur við vín. Yngri son-
urinn er sagður vera hugmynd
O’Neill um sjálfan sig á ynigri
árum. Hann er viðkvæmur og
gefinn fyrir skáldskap, en reynir
lítið að yrkja, þó að margt bendi
til hæfileika. Hann er nýkominn
heim af sjónum, þar sem hanm
hefur ferðazt víða um Iheirr^
Söguþráðurinn er ekki mikill.
I byrjun leikur vafi á hvort
yn'gri somurinm e,r mleð tæringu
í luniguim og kemiur í ljós umidir
lokin að svo er. Móðirin er ný-
komin heim af hæli, þar sem
reynt var að lækna hana af eit
urlyfjaneyzlu. Vona allir að það
hafi borið árangur, en svo reyn
ist ekki vera.
Það er opinberun að sjá, hvem
iig O’Neill sviptir lögum yfirborðs
ins af sálarlifi þessa fólks og
maður Skyggnist inm í djúp sálar
lífsins. Tilfinningalíf alls þessa
fólks er eins og kvika. Senni-
lega segir ekkert eins mikið um
þessa mymd og uirumæiHi gagn-
rýnanda, sem sagði: „Hún sýnir
okkur alla þá hryllilegu hluti,
sem fólk getur gert hvert öðru,
í nafni ástarinnar.
Faðirinn er leikinn af Ralph
Richardson, móðirin af Katharine
Hepburn, eldri sonurinn af Jason
Robards jr. og yngri sonurinn
af Dean Stockwell. Ekki má á
mil'li sjá hvert ieikur bezit. Ölfl
gera sínum hlutverkum skil með
óvenjulegri snilld. Hlútverk móð
urinnar og eldri sonarins gefa
tilefni til meiri sveiflna í tilfiinm
ingum en hin tvö, sem eru stilli-
legri. Sérstaklega vil ég benda
fólki á að taka eftir raddbeit-
ingu karlleikaranna í myndinnii,
Það er ekki oft, sem maður hefur
tækifæri til að heyra slíkt.
Þessi mynd er þess eðliis, að
þeir sem hafa áhuga á kvik-
myndalist og leiklist, geta ekki
réttlætt að láta hjá líða að sjá
hana.
Þýðing á textanum er til vand
ræða gölluð.
Dæmi: I hata your guts. —
Ég hata hörku þína.. Þetta er
efldki flullnægjandi. Það er til mióg
af fólki í þessu landi, sem skil-
ur ensku betur en svona.
ÓS
ö m í>y||iimMfíM§>
Stærsta og útbreiddasta dagblaðið
u
1 Jezta auglýsingablaðið
S.K.
ÓLAFUR SIGURÐSSON SKRIFAR UM