Morgunblaðið - 10.10.1969, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 1060
Þjáir einangrun
rannsóknastoínanir
atvinnuveganna?
— Frá umrœðum á ráðstefnu 5U5 um
rannsóknir og tœkniþróun
SAMBAND ungra Sjálfstæðis-
manna gekkst fyrir ráðstefnu
um rannsóknir og tækniþróun,
sem stóð mánudag og þriðju-
dag. Var ráðstefnan haldin í
Tjamarbúð. Fluttu ungir vís-
indamenn þar athyglisverð er-
indi, sem umræður síðan spunn
ust út af. Var ráðstefnan mjög
vel heppnuð. Helztu málaflokk
ar, sem ræddir voru em: hag-
nýtar rannsóknir, undirstöðu-
rannsóknir og skipulagsmál og
tækniþróun. Til ráðstefnunnar
var boðið sérstaklega öllum sér
fræðingum við rannsóknar-
störf, en öðrum áhugamönnum
var heimil þátttaka. Um 70
manns sóttu ráðstefnuna.
Jónas Elíason
Fyrstur talaði Jónas Elías-
son byggingaverkfræðingur
hjá Orkustofnun. í upphafi
benti hann á að þörfin fyrir
raninsóknir væri mikil. Þjóðar-
framleiðsluna kvað hann vera
yfir 20 milljarða á ári og laus-
lega áætlað kvað hann 90 prs.
þeirrar framleiðslu hagnýta
sér einhvers konar tækni.
Hann kvað rannsóknarþörf-
ina ekki almennt viðurkennda í
þeim mæli, sem rannsóknar-
menn teldu nauðsynlegt, þótt
öllum væri fullkunnugt um gildi
rannsókna og verkaskiptingar.
Rannsóknarstofnanir ríkisins
bera því vitni. Síðan ræddi Jón
as um uppbyggingu raforkuiðn
aðarins og áætlanir og spurði:
Hvaða áhrif hafa þessar áætl-
anir á rannsóknarmál, ef af
verður? Síðan sagði hann:
„Stærð verkefnisins má lýsa
með nokkrum tölum, sem allar
eru mjög lauslega áætlaðar.
Tiltækt orkumagn er um 60
milljarðar kílówattstunda á ári
eða 60 terawattstundir, mun
það vera um 60 föld núverandi
raforkuframleiðsla. Þar af eru
35 twh vatnsafl og 25 gufuafl,
en þá er nóg varmaafl eftir
handa iðnaði, þó umrætt gufu
afl sé tek'ð í raforkufram-
leiðslu. Um helming þessarar
orku er hægt að virkja fyrir
um 30 aura á kílówattstund
sem gefur söluverðmæti 9000
Mkr á ári. Kostnaður við bygg
ingu orkuveranna yrði um 60
milljarðar en kostnaður við
byggingu iðjuveranna um helm
ingi hærri. Þessi iðnaður
mundi veita um 10.000 manns at
vinnu.
Þessari uppbyggingu mætti
ljúka á 20 árum og ef reiknað
er með 2.5 prs. af stofnkostn-
aði orkuveranna í rannsóknir,
verða það um 1500 Mkr eða um
75 Mkr-ári að meðaltali. Rann
sóknir vegna iðjuveranna er
erfiðara að áætla, en ef reikn-
að er með 1.5 prs. til að segja
eitthvað er um 1800 Mkr að
ræða eða 90 Mkr-ári að með-
altali. Þess ber þó að geta að
þessi meðaltöl segja aðeins
hluta sögunnar, dreifing rann-
sóknarfjárins verður að vera
slík að rannsóknimiar séu vel
á undan fjárfestnigunni til að
skila árangri, en í dag eru þær
nánast á eftir.
Telja má að í dag séu um 25
Mkr varið árlega til rannsókna
af þessu tagi, svo að um 7-
földun verður að ræða eigi hin
umræddu ársmeðaltöl að nást.
Og þó hinar nefndu tölur hafi
verið ónálkvæmar eðli njálsins
samkvæmt, tel ég að um rétta
stærðargráðu á aukningu rann
sóknarstarfseminnar sé að
ræða.“
Síðan lauk Jónas máli sínu á
þessa leið:
„En ef við leggjum út í raf-
orkuiðnað í stórum stíl áin und
angenginna rannsókna, þá end
ar það að öllum líkindum með
stóráfalli, einhverju glerverk-
smiðjuævintýri í æðra veldi.
Og þegar að því kemur stoðar
harla lítt þó einhverjir útlend
ir verksmiðjueigendur tapi líka
peningum, við verðum alltaf
þeir sem sitja uppi með sárasta
ennið“.
Jónas Bjamason
Næstur talaði dr. Jónas
Bjarnason, efnaverkfræðingur
hjá Rannsóknarstofnun fiskiðn
aðarins. Erindi Jónasar fjailaði
um tengsl rannsóknarstofnana
atvinnuveganna við atvinnu
vegina annars vegar og svo
hins vegar við fjármála- og
ákörðunarvaldið og aðrar
stofnanir. Jónas sagði að ein-
angrun þjóði allar fimm. rann-
sókiniaisitiofniainiir aitvimmiuveg-
anna að einhverju leyti, en að
sjálfsögðu mismunandi mikið.
Taldi hann að aðalforsendur
tækniframfara stórþjóðanna
væri hindrunarlaus tæknifar-
vegur frá undirstöðurannsókn
um yfir í framleiðslufyrirtæki.
Síðan ræddi Jónas Bjarna-
son um tregðu fyrirtækja til
að hafa á hendi rannsóknar-
starfsemi. Hann kvað algeng-
asta viðkvæðið vera, að fyrir-
tæfkiin væru of Ktjl og þaiu
hefðu ekki efni á að hafa sér-
fræðinga í þjónustu sinni.
Hann kvað þetta í sumum til-
fellum rétt, en í mjög mörg-
um rangt. Hann kvað minni fyr
irtækin geta keypt sér sérfræði
lega ráðgjafaþjónustu hluta úr
degi. Sum fyrirtæki kvað hann
byggja afkomu sína beinlinis á
þekkinigu og nefndi til máln-
ingarframleiðendur. „Alvarlegt
er þetta ástand“, sagði Jónas,
„að stórfyirirtæki með hundruð
milljóna veltu telji sér í skjóli
einangrunaraðstöðu, ekki skylt
að fnamkvæma rannsóknir til
framleiðsluendurbóta. Má þar
til nefna Sementsverksmiðjuna,
Áburðarverksmiðjuna og fóður
blöndunarfyrirtækin. Hér eru
margfalt meiri fjármunir í veði
en sem samsvarar veltu hvers
fyrirtækis. Gæði sements hafa
áhrif á endimgu svo til allrar
steinsteypu í landinu, og gæði
áburðarins hafa bein áhrif á
alla búfjárafurðaframleiðslu
bænda. Fóðurblöndunin er mik
ill ábyrgðarhlutur og hefur
bein áhrif á hluta af afurða-
framleiðslu bænda. Ekki er nóg
að blanda fóður eftir erlendum
forskriftum. Fóðurþörf ís-
lenzks búpenings getur auð-
veldlega verið frábrugðin. f
þessum tilfellum er tregðulaus
upplýsimgamiðlun frá framleið-
anda til neytenda og öfugt mjög
nauðsynleg, en því miður virð-
ist vera mikill misbrestur á
því. Eðlilegast er að viðkom-
andi rannsóknarstofnanir séu
tengiliður milli framleiðenda og
neytenda. Erlendis skapast
nauðsynlegt aðhald vegna sam
keppnd, og er það æskilegast."
Þá lét Jónas Bjamason í
ljós þá skoðun að ríkisforsjá í
öllum hlutum sé óæskileg, en
nauðsynleg meðan fyrirtæki og
framtaksmenn skirrast við að
notfæra sér sérmenntun. „Of-
trú á eigin getu og brjóstvit
hefur kostað þjóðina mikla
fjármuni", sagði hann.
Undir lok erindis síns sagði
Jónas, að erfitt væri að gera
ákveðnar tillögur, því hversu
fallegar sem þær væru á papp-
írnum strönduðu þær auðveld-
lega á persónulegum mótþróa
og tregðu. „Ég álít“ — sagði
hann, „að aðalatriðið sé: „Rétt-
ur maður á réttum stað“ hvort
sem um sérfræðinga, starfs-
hópa, forstjóra eða nefndir er
að ræða. Sérhvert kerfi, sem
miðar að því, stuðlar að fram-
förum. Starf hverrar nefndar
eða starfshóps verður aldrei
betra en mennirnir, sem vinna
í þeim.“
Dr. Bjarni Helgason, jarð-
vegsfræðingur hjá Rannsókn-
arstofmm landbúnaðarins tal-
aði næstur. f upphafi erindis
síns gat hann þess að trúlegt
verðmæti laindbúnaðarafurða
landsmanna um 3000 milljóndr
á áiri í verði til bænda. Bænd-
ur miumu á sl. ári hafa varið
hátt á 4. hundrað milljónum
króna til kaupa á tilbúnum
áburði og fóðurbæti og líkur
benda til að upphæðin verði
eigi lægri í ár. Heildarfjár-
magn, sem varið er til reksturs
í sambandi við rannsóknir á
sviði landbúnaðar munu nema
um 20 milljónum á þessu ári, ef
allt er týnt til. Bjarni sagði að
sumum fyndist þetta há upp-
hæð og illa borga sig, en rann-
sóknarmönnum fyndist upphæð-
in lítil og það miðað við verð-
mætin. Upphæðin er töluvert
langt innan við 1 prs. af fram-
leíðsluverðmæti.
Bjarnd Helgason gat þess að
erfitt væri að sannfæra menn
um ágæti rannsókna. Nefndi
hann dæmi úr ullariðnaðinum.
Hann sagði að sýnt hefði verið
fram á með erfðarannsóknum
að með sérstökum vinnubrögð
um mætti bæði hafa áhrif á lit
og gæði ullarinnar og gera
hana þannig að stórum verð-
mætari vöru til fjölbreyttari
vinnslu og útflutnings en ver-
ið hefur um langt skeið. For-
stjóri búvörudeildar SÍS hefði
síðan í sumar lýst því yfir í
Mbl. varðandi bollaleggingar
Stefáns Aðalsteinssonar, sér-
fræðings í ullarrannsóknum, að
rannsóknirnar hefðu ekki gert
iðnaðinum kleift að greiða eyri
meira fyrir ullina og að menn
væru orðnir langeygir eftir ár-
Bjarni Helgason
angri. Með öðrum orðum rann-
sóknirnar höfðu ekkert gagn
gert að dómi forstjórans.
Dr. Bjarni Helgason kvað
hér einmitt hafa gerzt að menn
kunna ekki að gera grein-
armun á niðurstöðum r^nn-
sókna annars vegar og hagnýt
ingu niðurstaðnanna hins veg-
ar. Menn rugla þessu saman
og dæma svo rannsóknarstarf-
semirna eftir því. í þessu til-
viki hafa bændurnir ekki
treyst sér til þess að hagnýta
niðurstöðurnar vegna þess, að
þeirra gróði er enginn, nema
því aðeins að iðnaðurinn í
heild láti líka í ljós áhuga með
því að greiða hærra verð fyrir
betri vöru.
í lok erindis síns sagði
Bjarni:
„Upplýsingastarfsemina þarf
að stórbæta, — ekki bara hjá
Rannsókniarstofinun laindbúnað-
arins, heldur hjá öllum hinum
rannsóknarstofnunum. En til
þess að svo verði þarf lífsneist
inn að vera uppi á toppinum
líka, því að án hans einangrast
starfsemi rannsóknarstofnan-
anna, þótt gagnlegt og merki-
leigt starf sé þar unnið“.
Næstur talaði dr. Ragnar Ingi
marsson, byggingaverkfræðign
ur hjá Rannsóknarstofnun
byggingariðnaðarins. Hann taldi
mikið og gott starf hafa verið
unnið á undanförnum árum, en
Ragnar Ingimarsson
þrátt fyrir það væri mikil
óánægja á meðal þeirra, sem að
rannsóknunum vinna. Taldi
hann að orsakanna væri helzt
að leita í tveimur meginþátt-
um: skipulagningu rannsóknar
mála og fjármögnnn rannsókn-
armála.
Þá gerði Ragnar að umtals-
efni skipulagningu rannsóknar
mála Við hliðina á ramn'sóknar
stofmumimini gagðd hanm að sett-
ar hefðu verið á laggirnar ráð
og nefndir, stjórnir og ráð-
gjafanefndir, svo að vísinda
mennirnir rötuðu inn á réttar
slóðir. Bygging starfseminnar
yrði þá sem píramídi, sem sneri
toppinum niður. Þar væru vís-
indamennirnir, en yfirbygging-
ingin væru stjómirnar og ráð-
in. Hann taldi að áhrifa vís-
indamanna gætti allt of lítið í
stefnumótun á breiðari grund-
velli. Jafnvel yfirmönnum ein-
stakra deilda væru gefin tak-
mörkuð völd. Ragnar tók fram
að þá mætti heldur ekki koma
í veg fyrir að utanaðkomandi
hugmyndir kæmust að.
Um fjármögnun rannsóknar-
mála sagði Ragnar að Rann-
sóknarstofnun byggingariðnað-
arins hefði aðeins fengið fjár-
framlag 1967 sem nam 6 mill-
jónum króna, en áætlað er að
það ár hafi verið byggt fyrir
3—4000 milljónir króna í land-
inu. Orsakanna til þessa skiln-
ingsleysis kvað hann kannski
að leita til rannsóknarmann-
anna sjálfna. Þeir hefðu ekki
komið fjárveitingavaldinu til
hjálpar til þess að skapa hljóm
grunn fyrir auknar fjárveiting
ar til rannsókna. Þá taldi hann
launalög ríkisins mikinn drag-
být á starfsemi rannsóknar-
stofnana, ekki væri unnt að
laða hæfa menn til aðstoðar-
starfa á rannsóknarstofnunum
og ógemingur væri fyrir sér-
fræðinga að starfa óskipta við
rannsóknir nemia um stuttan
tíma.
Dr. Halldór Elíasson, stærð-
fræðingur hjá Raunvisinda-
Halldór Elíasson
stofnun Háskólans ræddi um
undirstöðuramnisóknir. Hann
sagði í upphafi að rannsókniir í
raunvísindum hefðu að jafnaði