Morgunblaðið - 22.10.1969, Page 14

14
MORiGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. OKTÓBER 1060
Gildi rannsókna
— rœða dr. Halldórs Elíassonar, stœrð-
frœðings, á Landsfundi Sjálfstœðisfl
RANNSÓKNIR eiga sér efldki
langa sögu hér á landi. Segja má
að fyrsta fjárfesting þjóðfélags-
ins í rannsóknastarfsemi eigi
sér stað 1937 með stofnun At-
vinmudeildar Háslkólans, enda
þótt einstalkllingar og félög hafi
unnið menkt brautryðjendastarf
fyrir þann tíma. Það væri því
rangt að ætla sér að meta gildi
rannsóknastarfsemi fyrir þjóðar-
búsikapinn út frá árangri rainn-
sókmastarfsins hingað til. Eins
og greinilega kom fram á ráð-
stetfnu Sambands ungra Sjálf-
stæðismanna um rannsóiknir og
tælkniþróuin nú nýverið, þá þarf
margt að koma til, etf góður ár-
ainiglur á að inlást atf raininlsiólkinia-
starfsemi.
Fjárfesting í rannséknum er
otft fjárfesting til langs tíma, en
niðurstöður þeirra, ef einhverj-
ar eru, geta orðið til ómetanlegs
gagns um ókomin ár. Svo er nú
það að eklki fást alltaf ndðurstöð-
ur, leitin ber elkflsi alltaf árang-
ur. Stærðin á því svæði, sem
vísindamaðurinn þarf að kanna
í leit að hinu rétta svari, er otft
ólkunn tfyrirfram. Sérstaklega á
þetta við um undirstöðurann-
sóknir, en þar opnast otft því
stærri víðáttur þekkimigarlleysifl,
því álkafar sem leitað er. Hins
vegar má oft sjá stærð svæðisims
noiklkurn veginn fyrir fram, þeg-
ar um hagnýtar rannsóknir er
að ræða, enda hefur þá grund-
vöfllurinn verið lagður m.eð
undiinstiöðurannsókinum. Þá er
mikilvægt að veita það milklu
tfjármagni til rainnsóknastarfsins
að hægt sé að kanna það stóran
hluta af svæðinu, að sæmilegar
lfkur séu á því að svarið tfinnist.
Fjárveiting til ranmsókmarverk-
ófnis þarf að komast ytfir ákveð-
ið lágmank, svoikallað þrödkulds-
gildi, ef sæmilleg von á að vera
um árangur. Mig grunar að æði
oft hafi tfjárveitingar til rann-
sóknarverketfha hér á landi efldki
komizt yfir þetta þröskuldsgiidi
og því hatfi fjármagnnð beinlínis
farið í súginn. Jafnvel þótt áir-
angur náist í sjálíu rannsóknar-
stanfinu, þá á þjóðfélagið etftir að
hagnýta sér niðurstöðuna og oft
gætir þar nofldkurrar tregðtL
Þetta atriði var töiuvert rætt á
ráðstefnu SUS og voru margir
sammála um, að tæknimennimigu
oklkar íslendinga væri mjög á-
bótavant og stæði það otft í veg-
inum fyrir nýtingu ranmsóknar-
starfseminnar í atvinnulífimu,
auk þess sem stjórmendur og
skipuleggjendur rannsólkinarmála
hetfðu dkiki staðið í styikfcinu við
útbreiðslu og kynningu á niður-
'stöðum rannsókna. Upplýsinga-
Ktarfsemin væri dkki í iagi.
Vert er að geta þesis að árang-
Ur af rannsókmastarfsemi í land-
inu lýsir sér dkki eingöngu í þeim
miðurstöðum ,sem fást atf rann-
sóknunuim. Ranmsóknastarfið fel-
ur í sér, að vísindamaðurinn er
stöðugt að viðhalda og auka
þekkingu sflma með lestri vísinda-
rita og með samböndum við
stanfsbræðair, til að fylgjast þann
ig jíjaeð nýjungum á sínu sviði.
Á rannsóknastotfunum safnast því
saman þeklkingarforði, sem þjóð-
félagið getur notfært sér á rnarg-
vislegan hátt. Vísindamaðuriinin
er að öðru jöfnu hinnn hæfasti
(keninslulkraftur og getur miðl-
að umhverfinu atf verðmætri
þdklkingu með persónulegum
samböndum. Rannsóknastoflnanir
mynda því ætíð menningarlegar
miðstöðvar ,hvar sem þær eru.
Þetta er strax ástæða tifl. að
leggja áherzlu á rannsóknastarf-
6eimi í helztu vísindagreinum.
Þau ríki eru til, sem hatfa hugs-
að sér að sleppa öllum undir-
stöðurannsóknum a. m. k. og
byggja einungis á því, sem stæiri
þjóðirnar afreka ,enda væru vís-
indagreinar birtar á alþjóðlegum
vettvangi og öllum frjálst að
lesa. Þessi ríki ráku sig fljótt á,
að þetta gekfc dkki Landið
missti frá sér vísindamennina og
hatfði þá enga til að flytja þdkk-
inguna inn og miðla henni. Jafn-
framt lamaðist menntaíkerfið.
Árangur vísindastarfsemi á-
kvarðast dkki sízt af því, að hæf-
ir einstaiklingar veljist til starfs-
ins og að þeim sé búin. góð
starfsaðstaða og ekki sízt góð fé-
lagsleg aðstaða. Vísindamaðurinn
þarf að einbeita sér meira við
vandasöm heilabrot, en gengur
og gerist. Það er því dkki gott, ef
hugsanaþráðurinn er slitinn eins
og otft hendir, þar sem íslenzfcir
vísindamenn þurfa að sinna
aukastörfum, ekki síður en marg-
ir aðrir þegnar þesisa þjóðfélags.
Vísindamenn verða að njóta
frelsis í starfi, því að þeir einir
geta valið heppilegustu startfsað-
ferðir. Þeir verða að geta haft
sambönd við erlenda startfsbræð-
uir og geta myndað með sér
starfghópa til lausnar ytfirgrips-
milklum vandamálum. Þeir verða
að geta komizt í gott vísinda-
bókasaifn, sem því miður er dklki
til hér á landi. Táka veröur tillit
til alls þessa, etf sfcapa á frjóan
jarðveg fyrir vísindastarfsemi í
landinu.
Viisindastetfna unigra Sjálfstæð-
iamanna, sem liggur hér fyrir
landstfundinum, maifcar í fynsta
lagi það átak, sem við teljum
nauðsynlegt að eigi sér stað í vís-
indamálum og miður í öðru lagi
að því, að sfcapa frjóan jarðveg
fyrir vísindastarfsemina, þannig
að fjármagninu til hennar nýtist
sem bezt.
Átakið hlýtur að ákvarðast af
þeirn hagnaði atf rannisóknum,
sem við gerum olkfcur von um. Ég
vil því ræða frekar hagnýtt gildi
rannsóknastarfsemi fyrir þjóðar-
búið. Ég hetf þegar getið þess að
eklki sé hægt að fá fulla mynd af
gildi rannsókna, útfrá því sem
hingað til hetfur áunnizt í þessum
efnum hér á landi. Engu að síð-
ur veitir það nolkkra vísbendingu
og vil ég rifja hér upp nókfcur
atriði, þótt margt hljóti að verða
útundan.
Árangur virfcjanarannsókna
hefur verið geysimikill. Við höf-
um orðið vitni að því, að mifcið
tfjárhagslegt tjón getur orðið af
skorti á rannsóknum til undir-
búningis viifcjunarframlkvæmd-
um. Hins vegar er erfitt að meta
hvensu mikið verr hefði tekizt
um virfcjanir, ef rannsórknir hefði
ákort og hagnaðurinn er því dkki
Ijós. Jafnlframt er enfitt að segja
hve milkið við hetfðum getað gert
betur með meiri rannsólknum. Ég
vil aðeins nefna eitt lítið dæmi,
en það er, að rannsðknir um þétt-
ingu hrauna með framburði jök-
ultfljóta (komu of seint til að nýta
mætti þær við Búrtfelll, en þá
hetfðu sparazt 40 m. Ikr. Ár-
angur atf jarðhitarannsóknum
ætti að vera vel fcunnur, en um
38% ísrlendinga búa við hitaveit-
ur og nýttur jarðvanmi nemur
um 16% af orkunotkun þjóðar-
innar. Vitanlega er hægt að bora
dftir heitu v^tni með happa og
glapa aðtferðinni, en ég er hrædd-
ur um, að við höfum dkki efni
á því, hver borhola er dýr. Þær
undinstöðurannsáknir, sem fram-
kvæmdar hatfa verið á eðlistfræði-
stoifu Rannsóknastofnunar Há-
flkólans á grunnvatnsrennsli lofa
góðu um að oklkur íslendingum
tafcist að fcomast langt tfram úr
öðrum þjóðum í öflun þdkkingax
á eðli vatnsrennsli-s neðanjarðar
og jarðhita, enda þótt margt sé
óunnið til að svo megi verða.
Samt höfum við þegar veitt veru-
lega tælkniaðstoð erlendis við
nýtingu jarðhita, eins og kunn-
ugt er.
Hár byggingakostnaður er
mörgum mikill þyrnir í augum,
en hitt er þó öllu verra, þegar
dýr mannviifci skemmast eða
eyðileggjast vegna fákunnáttu
um íslenzk byggingaretfni og á-
hritf veðurfars. Dæmi um þetta
eru mörg og er að finna í höfn-
um, ratfonkuverum, vegum og
húsbyggingum. Miikið hetfur á-
unnizt í þessum efnum vegna
starfa Rannsóknarstofnunar bygg
ingariðnaðarins ,en því miður
hetfur stotfnunin dkki fengið fjár-
magn til að sinna sjálfstæðum
rannsólknum, en verðuir að
byggja refcsturinn á þjónustu-
startfsemi svo til eingöngu.
Flestum er ikunnugt um þátt
Hafrannsófcnastofnunar í aufc-
inni veiði og nýtingu sjávar-
Dr. Halldór Elíasson.
dýra. Á Rannsólknaistotfnun fisk-
iðnaðarins var guluvandamálið
leyst endalega til ómetanlegs
gagrus fyrir saltfiskframfleiðend-
ur bæði hér heima og erlendis,
en gufluslkemmdir á saltfiski
ullu á sínum tíma milklum verð-
lækkunum. Áætlað er að bólu-
setning sauðlfjárs við gamaveiki,
með bóluetfni, sem fundið var á
Keldum, fcomi í veg fyrir 50—60
milljónir fcróna árlegt tjón atf
völdutm þessa sjúkdóms. Þessi
upptalning verður að nægja,
þótt margs sé ógetið. Ég hefld
samt, að atf henni sé ljóst að
rannsófcnastarfsemin hefur marg-
falt borgað sig. iHér við bætist að
árangur atf rannsóknastanfsemi
'heldur átfram að sfcila arði um
ókomin ár, vegna stöðugrar not-
kunnar þeirrar þekfcingar, sem
aflað hetfur verið.
Eins og ég gat um í upphafi,
þá höfum við íslendingar dkki
langa reymslu af rannsókna-
starfsemi. Ég held að augu jafin-
vefl sumra vísindamanna ökfkar
séu tfyrst nú að opnast fyrir því,
hve mörg brýn verfcetfni liggja
ósnert, enda hatfa rannsóknir
þær sem framfcvæmdair hatfa
verið opnað marga nýja mögu-
leika. Það má því telja eðlilegt
að allur ailmenningur geri sér
dkki grein tfyrir því, að jafn
hversdagsleg iðja einis og fisfc-
veiðar, figkiðnaður, landbúnað-
ur eða húsbyggingar þurfi vís-
indalegrar rannsóknar við. Það
þarf einmitt vísindamann til, til
þess að sjá hvað er flóflrið við
það, sem flestum tfinnst einfalt.
Sam dæmi má nefna minkarækt,
gem mönnum er nú tíðrætt um.
Við sendum einfaldlega menn til
Dammerlkur og Noregg til að
læra listina og flytja þekking-
una inn í landiö. En er það nú
Víst að hægt sé að nota sömu
aðferðir við minkaræfct hér á ís-
landi eins og í Danmörfcu eða
Noregi? Þegar Danir byrjuðu
með minlkarækt á Girænlandi og
notuðu fisikifóður, þá urðu þeir
fyrir gífurlegu tjóni vegna þess
að minkurinn þoldi dklki þann
fislk, sem í hann var látið, og
einfaldlega sneri fótunum upp
í lotftið eða ónýttist. Málið er
dklki svo einfalt eins og það
sýnist, tfóðrið verður að rann-
saka ,svo og aðrar aðstæður.
Það er býsna algengt að ís-
lenzikir framlkvæmdaaðilar telji
sig geta notað erlenda tækni-
þekkingu eins og hún (kemur fyr-
ir erlendis og telja sig því ekki
þurfa á íslenzkri vísindaistarf-
semi, eða jatfnvel tæfluiimennt-
uðum mönnum að halda. Er-
lendis er þetta allt betra segja
þeir og því ekfci að nota það.
Þetta er oft hægt. Það er stund-
um hægt að byggja upp fram-
leiðslu samkvæmt erlendri fyrir-
mynd, ef þá tækniþdklkingin
liggur á lausu. En ’hvernig reiðir
framleiðslutfyrirtódki af, sem er
á eiftir í þróun, en það hlýtur
það fyrirtæfci að vera, sem
byggir á tælkniþeikfcingu frá
keppinautum sínum, en hugsar
ekfci urn sjállfstæða nýaköpun.
Augljóslega er það ekki sam-
keppmiistfært tifl lengdar, nema þá
í akjóli einokunaraðstöðu á
heiimamarfcaði. Þau framleiðsflu-
svið eru vandfundin, þar sem
við íslendingar höfum verið
samlkeppnisfærir á erlendum
mark.aði. Það er helzt í sjávar-
útvegi og það hefur bjargað
ciklkur hingað til. Eftir stríðið
höfðum við einir fjármagn til að
byggja upp tfislkisflripaflota oklk-
ar og gátum nýtt til þess er-
lenda þdkíkingu. Hér við bætist,
að sjómenn ofckar hafa verið
vakandi við að endurbæta veið-
arfæri og nottfæra sér nýjustu
tækni, þeir hafa beinlínis sfkap-
að aðstöðu fyrir norsikan iðnað
í smíði fislkileitartækja. En ég
iheld, þó að velgemgni óklkar
í sjávarútvegi sé mikið því
að þafldka, að aðrar þjóð-
ir hatfa eflriri séð ástæðu til
þesis að veita miklu tfjármagni
till rannsókna á sjávarútvegi,
þar sem fislkur er sáralítilil hluti
af þjóðarframleiðslu þeirra. Hjá
Norðmönnum t. d. einungis um
3 prósent. Við höfum mifcla
möguleiika á að komast í fyrsta
sæti í matvælaiðnaði á sviði
fiskvinnslu, etf við einungis
kostum kapps við eflingu rann-
sðkna og tæknimenntiumar á
þessu sviði í samræmi við fram-
lag fiskiðnaðarins í þágu þjóðar-
framleiðslunnar. Dettur annars
ndklkrum manni í hug, að við
getum keppt við aðrar þjóðir
á erlendum mörfcuðum, ef við
byggjum eingöngu á sértfræði-
þeklkingu erlendis frá. Hvað
mundi t. d. gerast, ef Svisslend-
ingar gæfu ofckur Álverksmiðj-
una og hún ætti að fara að
keppa við þá og aðra álfraim-
leiðendur. Hún væri sennilega
fcomin á hausinn eftir þrjú ár,
því þá væru keppimautarnir
komnir með nýjar framleiðslu-
aðferðir. Við tölum um efnaiðm-
að, tölum um verkstmiðjiur í
sjóefnaiðnaði, olíulhreinsunarstöð
og þungavatnsverlksmiðju svo
eitthvað sé netfint. Það er ágætt.
En eiklkert heyrist um að við
munum þurfa á fólfci að halda,
sem sé memntað til að valda
þessum verlkefnum, dklki heyris
miflrið um að ástæða sé til að
reisa rannsófcnarstofnun í etfna-
veriktfræði. Hins vegar er Rann-
söknarráð rikisimis önnum (katfið
við að láta athuga hvemig venk-
gmiðjumar ættu að líta út. Svo
önnum katfið, að það gleymdist
að ástæða væri til að rammsaka
t. d. jarðhitasvæðið á Reylkja-
nesi. Orkustofnun átti bara að
útvega heita jaxðsjóinn og tfékfc
pening til að bora. Nú þetta lag-
ast nú vonandi, en við verðum
að reyna að hugsa fram í tim-
ann. Það er vissulega meira
spenmandi að reisa verflcsmiðju,
en að bíða eftir einhverjum
rannsófcnum, en við verðum að
gjöra svo vel að bíta í það súra
epli, þegar við dkki hötfum hugs-
um í því að slkipuleggja rann-
sóiknir tfram í tímanm. Við höd-
um sáðan heimstyrjöldinni laulk
staðið 1 miklum framkvæmdum
og við höfum satfnað miistökum
í digran sjóð. Nú ættum við að
atihuga þessi mistök og læra af
þeim. Við ættum að hugleiða
'hvens vegna við höfum dregizt
aftur úr nágrannaþjóðum okkar
í tækniþróun.
Árið 1950 vörðum við álífca
stórum humdraðshluta þjóðax-
tdknanna til rannsökna og Sví-
þjóð eða um 0,2 prósent. Á sama
tíma voru þessi útgjöld 0,3
prósent hjá Norðmönnum og 1
hjá Bretum og Bandarífcjamönn-
um. Árið 1966 eru þessar tölur
orðnar 0,4 prósent hjá oikfcur,
1,1 prósent hjá Narðimönnum,
1,5 prósent hjá Svíuim, 2,3
prósent hjá Bretum og 3,3
prósent hjá BandarJkjunum. Á
sama tíma ukust að vísu atfköst
menntalkerfis dklkar, en að öðru
leyti stóð það svo til í stað. Við
höfum einfafldlega eklki séð á-
stæðu til að fjárfesta í tækni-
þróun að neinu marki. Ef svo
heldur sem horfir verður sam-
keppnisaðstaða odflkar gagnvart
erlendum vinnumarfcaði þannig
eftir 5 ár, að ættjarðarástin
hrekkur hvergi nærri til að
halda hæfasta fóifcinu í landinu,
sí 1 d eða elkiki síld.
Ég er samt eklki að spá því að
svo fari. Ég hef fulla trú á þvi,
að Sjálfistæðisflokfcurinn marki
nú stefnu í vísindamálum með
framtíð atvinnuveganna í huga
og beiti sér fyrir því í ríkisstjóm,
að átak eigi sér stað til að koma
rannsóknum yfir þann þrösiculd,
sem vérður að komaflt.
Ungir Sjálfstæðismenn leggja
fram hér á þessum landsfundi
vísindastefnu, þar sem tfynst er
sett það mark, að sá hluti þjóð-
artekna, sem fer til rannsókna,
aukist að meðaltali um a.rn.k.
0,2 prósent á hverju ári næstu
5 árin, þaninig að eftir 5 ár verði
hundraðshlutinn kominn í 1,5
prósent, eða að við verðum þá
komnir þangað sem Norðmenn
eru núna. Sumum finnst ef til
vill skrítið að ákveða heildar-
útgjöldin fram í tímann, í stað
þesis að áætla þörfina á hverjum
tíma. Það er gert vegna þess, að
þörfin er þj#í sem næst ótak-
mörkuð, henni verður dkki full-
nægt. Spumingin er einungifl
hvað við höfum marga vísinda-
menn tiltæka tifl að standa að
rannsóknum og hvað þjóðin er
reiðubúin að fjárfesta mikið í
rannsóknuim, jafnvel þótt það
tadki nokfcur ár að verulegur ár-
angur byrji að Skila sér. Hitt er
rétt að gera verður ráðstafanir
til þess að fjármagni til rann-
sófcna sé varið skynsamlega og
starf vísindamanna nýtist, en um
það er síðan fjallað í vísinda-
stefnu ungra Sjálfstæðismanna.
Bent er á nauðsyn þess, að gert
sé yfirlit yfir mikilvæg rann-
sclkniaveirlkefni cg þeálm raóað
eftir mikilvægi, en fjáirveitingar
byggist á rannsóknaáætlunum
frá rannsóknastofnunum eða
starfshópum vísindamanna. Bent
er á, að ldkaákvörðun um hlut-
falllslegt mikilvægi rannsókna-
verlkefna sé í eðli sinu pólitísk,
en hún verði að byggja á undan-
gengnu sérfræðilegu mati um
álitshæfni verfcefna, marikmiði
þeirra og líkum á árangri á til-
settuim tíma.
Verlkefnin eru óþrjótandi. AIl-
ar undirstöðurannsóknir vegna
hatfnarmannvirlkja vantar. Geysi-
mifclar rannsóknir vegna virkj-
unarframkvæmda og nýtingar
jarðhitans eru óhj ákvæmilegar,
ef byggja á upp orkuifrekan iðn-
að og þessar ranmsóknir verður
að skipuleggja langt fram í tím-
ann. Sement okkar er í lágum
gæðaflolkki, þegar um veiga-
milkflia mannvirfcjagerð er að
ræða og var t. d. dkiki notað við
Búrfelll eða Sundahötfn, Jarð-
vegslkort er eiklki til af landinu
og rannsóknir á áburði vantar.
Jarðfræði landsins er enn lítt
(klumffi. V.iðtoúið er að soinid- og
malareifni gangi til þurrðar á
stórum svæðum innan 10—15 ára
vegna nota sem afaníburðar á
vegi. Or'salkir byggingaskemmda
eru lítt kannaðar, þar vantar
gkip*ulegar rannsóknir. Undir-
stöðurannsóknir á landgrunninu
vantar. Möguleikar á bættri nýt-
ingu neyzluifisks og nýjum fram-
leiðsiuaðferðum í figkiðnaði eru
milklir.
Niðurstöður rannsókna má
Framhald á bls. 2Í