Morgunblaðið - 22.10.1969, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAOUR 22. OKTÓBER 1,969
19
íram um launamál opinberra
starfsmanna, og þótt öldurnar
haffi sýnzt hafa risið nokkuðhátt
Stundum, og þá einkum s.l. vet-
ur í sambúð ríkisins og opin-
barra starfsmanna, þá er þó sam
búð opinberra stairfsmanna og
ráðuneytisins sem betuir fetr eng
an veginn svo slæm, sem sýnast
kynni af þeim deilum og mála-
rekstri. Ég tel þær aðgerðir fjár
málaráðuneytisins að haga
greiðslu vísitöluuppbóta til op-
inbertra starfsmanna í samræmi
við gildandi reglur á vinnumark
aðimuim þar til endanlegir kjara
samningar tókust s.l. vor, hafa
verið réttar og óhjákvæmilegar,
eins og öll málsatvik voru. Hins
vegar tel ég jafn eðlilegt, að
Bandalag starfsmanna ríkis og
bæja reyndi að leita réttar síns,
sem það taldi vera fyrir hendi,
og að lokum krefjast úrskurðar
Kjaradóms um, hvenær vísitölu-
uppbæturnar skyldu taka gildi,
enda þótt að öðru leyti tækjust
auðveldlega samningar milli að-
ila um vísitöluuppbætumar sjáif
ar og kjarasamningana í heild.
Tel ég, að hvorugt þetta þurfi
að leiða, eða hafi raunar leitt
til nokkurs fjandskapar milli for
ráðamanna opinberra starfs-
manna og ráðuneytisins. Við úr-
skurði Kjaradóms í þessumdeilu
málum hefi ég ýmislegt að at-
huga engu síður en forráða-
menn B.S.R.B., en tel hvorki við
eigandi né neinum til gagns að
gera þær athugasemdir mínar
hér að umtalsefni. Það sem mestu
máli skiptir er, hvort tekst að
ná samkomulagi um það alls-
herjarstarfsmat, sem unnið hefur
nú verið að mánuðum saman, en
sem tekið hefur það langan tíma,
að sam,komiui'ag varð um það .nilli
ráðuneytisins og B.S.R.B. að
fresta um 1 ár kjarasamningum
þeim, sem raunverulega hefðu
átt að fara fram fyrir þessi ára
mót í trausti þess, að starfsmat-
ið verði þá tilbúið og á það
hefði þá reynt til hlítar, hvort
samkomulag gæti um það tekizt.
Nú þegar liggja fyrir grundvall
artillögur þeirra manna, sem að
starfsmatinu hafa unnið, um upp
byggingu þess, og hafa nú aðilar
þessar tillögur eða ramma starfs
matsinis, ef svo má segja, til at-
hugunar hver fyrir sig. Svo sem
alkunnugt er, þá hefur sá vandi
skapazt í sambandi við samtök
opinberra starfsmanna, að há-
skólamenntaðir starfsmenn hafa
langflestir klofið sig út úr ’banda
lagi starfsmainna ríkis og bæja
og heimtað sjálfstæða samnings-
aðild. Ég hefi ekki farið dult
með það, að ég teldi það mjög
ógiftusamlegt, ef að tveir og þá
væntanlega síðar enn fleiri að-
ilar yrðu samningsaðilar af
hálfu opdnberra starfsmanna, og
mundi slíkt leiða til aukinna
vandræða í samningum. Ég hefi
þess vegna lagt á það ríka
áherzlu, að Bandalag háskóla-
manmia og Bandalag starfsmanna
ríkis og bæja gætu með eiin-
hverjum hætti komizt að sam-
komulagi um samaðild að kjara-
samningum í framtiðinni. Þess
vagna hefur verið fajllizt á þá
ósk Bandalags háskólamanna, að
þeir hafi einnig aðild að því
starfsmati, sem nú fer fram, og
mun vafalaust endanleg afstaða
til starfsmatsins ráða miklu um
það, hvort að einhver grundvöll
ur fininst undir samstarfi milli
Bandalags háskólamanna og
B.S.R.B. í framtíðinni um kjara-
málin.
Orlofsheimili B.S.R.B.
Um tveggja ára skeið hefur
verið í fjárlögum 1. millj. kr
fjárveiting til orlofsheimila op-
inberna starfsmanna á vegum
Bandalags starfsmanna ríkis og
bæja. Á afmæli B.S.R.B. fyrir 2
árum afhenti ríkið Bandalaginu
land undir orlofsheimili í sam-
ráði við stjórn Bandalagsins. Við
nánari athugun hefur stjórn
Bandalagsins eklci talið þetta
land hentugt til byggingar or-
lofsheimila, en hefur í þess stað
fest kaup á öðru landi. Stjórn
B.S.R.B. hefur sótt á að fá rík-
isframlag til orlofsheimila miðað
við ákveðna prósentu af greidd-
um launum rikisstarfsmanna. Á
þessu stigi þykir ekki auðið að
fallast á þá beiðni, enda þarf að
athuga miklu nónar, hverjir
skuli hafa ráðstöfunarrétt slíks
fjár, m.a., hvort samtök ríkis-
starfsmanna verði áfram ein
heild eða deilist í fleiri hópa, en
sanngjarnt þykir með hliðsjón af
fyrirhuguðum orlofsheimilisfram
kvæmdum B.S.R.B. að hækka
fnamlagið á næsta áæi úr 1 millj.
í 2.5 millj.
Unnið að hagrœðingu
og sparnaði
af op. hálfu
Unnið hefur verið á þessu ári
að hagsýslu- og hagræðingar-
verkefnum á mörgum sviðum í
ríkisrekstrinum. Hef ég í fyrri
fj árlagaræðum vikið að ýmsum
þessara verkefna, sem hljóta að
taka langan tíma, en ýmislegt er
nýtt af nálinni, sem komið hefur
til athugunar og þurft hefur að
sinna á yfirstandandi ári. Fjög-
urra mianma undirmefnd fjárveit
inganefndar, undir foirystu for-
manns nefndarininar, hefir allt
þetta ár unnið að athugun ým-
issa þátta ríkisirekstrarins, þar
sem nefndarmönnum hefur helzt
þótt tilefni gefast til athugunar
með spamaðarmöguleika fyrir
augum. Hefiæ hagsýslustjóri og
menn hans veitt nefndinni alla
tiltæka aðstoð og auk þess hef-
ur hagsýslustofnunin sjálf unn
ið að ýmsum verkefnum, sem til
hafa fallið, eða henni hafa ver-
ið falin af rífeisstjórninni. Sjálf-
ur hefi ég átt umræðufundi með
undinniefnd fjárveitinganefndar
og sé ég ástæðu til þess að þakka
mefndarmönnum öllum fyrir það,
með hvílíkum áhuga og samhug
þeir hafa unnið að verkefnum
sínum og vona ég einnig, að þeir
hafi ekki ástæðu til að kvarta
yfir því, að hagsýslustofnunin,
ráðuneytið eða ég persónulega
hafi ekki tekið ábendingum
þeirra vel. Tel ég reynslu þeirra
tveggja ára, sem undimefndin
hefur starfað tvímælalaust hafa
sannað það, að áfram eigi að
halda þessari nánu samvinnu
milli fjármálaráðuneytisins og
fjárvedtinganefndar Alþingis, og
sú samvinna sé líklegasta leið-
in til að fá fram komið nauð-
synlegum skipulagsbreytingum
og hagræðingu í ríkisrekstrinum
þar sem slíkt þykir nauðsynlegt
og æskilegt.
Bifreiðamál ríkisins
í fast form
Mér þykir rétt að víkja sér-
staklega að bifredðamálum ríkis
ins af því þau hafa stundum ver
ið í brennipunkti, bæði í blöð-
um og einnig hér á hinu háa Al-
þingi. Hefur ýmsum þótt seint
ganga að koma þeim málum í
fast feerfi, en ég tel alla þá, sem
málið hafa kmfið til mergjar,
hafa komizt að raun um það, að
hér er um viðfantgsefni að ræða,
sem er mjög flókið og erfitt úr-
lausnar, enda mundi það annars
hafa verið leyst fyrir löngu, því
að það hefur verið á dagskrá
í minnsta kosti tvo áratugi. Mér
þykir því vænt um að geta skýrt
frá því, að endanleg niðurstaða
er fengin varðandi frambúðar-
skipan bílamála ríkisins. Varð
samkomulag um heildartillögur í
málinu milli hagsýslustofnunar
ráðuneytisins, undirnefndar fjár-
veitdnganefndar og bíla- og véla
nefndar ráðuneytisins, og hefir
ríkisstjórnin nú í meginatriðum
fallizt á þessar tillögur. Reglur
um bílamálin verða birtar og skal
ég því ekki rekja þær hér í ein-
stökum atriiðum, enda of um-
fangsmiklar til þess, en aðeins
skýra flrá því, að meginniður-
stöðurnar eru þæir, að allir bílar
í eigu ríkisins verði auðkenndir
greinilega og óheimilt verði með
öllu að nota þá bíla nema í þágu
viðkomandi embættis eða stofn-
unar, en svokallaðir „forstjóra-
bílar“ eða bílar, sem hafa ver-
ið til einkaaflnota tdltekinna em-
bættismanna og greiddur af þeim
allur kostnaður úr ríkissjóði,
verði seldir viðkomandi starfs-
mönnum með sanngjörnum kjör-
um og síðan verði gerðir við þá
og aðra ríkisstarfsmenn, sem
þurfa á bíl að halda, fastir samn
ingar um tiltekna bifreiðastyrki
í samræmi við þær þarfir, sem
viðkomandi starfsmaður er tal-
inn hafa fyrir bifreið í sambandi
við starf sdtt. Er nú að mestu
leyti lokið akstursmati opinberra
starfsmanna af hálfu bíla- og
vélanefndar, og merking ríkis-
bíla er þegar hafin. Hins vegar
munu allir gera sér ljóst, að
það er stórkostleg hlunninda-
skerðing að taka bifreið af starfs
manni, sem hefur haft ríkisbif-
reið og ríkið gneátt af henni all-
an reksturskostnað, hvort sem
slíkt má teljast hafa verið eðli-
legt eða ekki. f mjög mörgum til
fellum er hér einmitt um embætt
ismenn ríkisins að ræða, sem að
gegna mjög veigamiklum og
ábyrgðarmiklum stöðum, en eru
illa launaðir, oft miklu ver en
ýmsir undirmann þeirra. Jafn-
hliða því að svipta embættis-
mennina þessum mikilvægu
hlunnindum, tel ég því óumflýj-
anlegt að launamál þeirra séu
tekin til endurmats og því sé eðli
legt, að hlunnindamissirinn falli
saman við þann tíma, þegar
breytinigar eiga að verða al-
mennt á kjörum ríkisstarfsmanna
Nú er ég ekki með þessu að
segja, að viðkomandi starfsmað-
ur eigi að fá hlunnindamissir-
inn bættan að fullu. Slíkt þarf
ekki að vera sanngjarnt og ein-
mitt gallinn á bifreiðaútgerð rík
isins til handa ýmsum embættis-
mönnum sínum í dag er sá, að
þar er um mikla mismunun að
iræða, og fjöldi embættismanna
hefur ekki ríkisbifreið, sem hefði
jafnvel meiri þörf fyrir hana
starfs síns vegna heldur en ann
ar, sem hefur slíka bifreið á
kostnað ríkisins. Það er því nauð
synlegt, að komi til heildarmats
í hlutflalli við laun annarra starfs
manna, að hve miklu leyti hlunn
indamissir sem þessi skuli bætt-
ur upp með beinum launiabótum
viðkomandi embættismönnum til
handa. Af þessum sökum hefur
varið ákveðið að umræddar bdf-
reiðareglur taki ekki gildi fyrr
en 1. júií 1970, en sú dagsetniing
er valin sökum þess, að í samn-
ingum milli ráðuneytisins og
Bandala^s starfsmanna ríkis og
bæja er gert ráð fyrir því, að
hið endurskoðaða starfsmat og
nýir launasamningar, sem á að
vera lokið fyrir næstu áramót,
skuli verka aftur fyrir sig til 1.
júlí n.k.
Bœttir
leigusamningar
Eitt þeima verkefna, sem rík-
isstjórnm hefur falið hagsýslu-
stofnuninni og hefur sýnt sig að
hafa rnikla þýðingu er gerð leigu
samninga á vegum ríkisins og
hefur svo verið fyrir mælt, að
engír leigusamningar ríkisstofn-
ana skyldu vera gildir, nema
hagsýslustjóri staðfesti þá. Hef-
ur þetta í mörgum tilfellum leitt
til þess, að tekizt hefur að ná
hagstæðari ledgusamningum og
jafnvel að eldri leigusamnimg-
um hefur fengizt breytt til lækk
unar, en það er að sjálfsögðu
nauðsynlegt að ná sem hagstæð-
ustum leigukjörum fyrir ríkið og
einnig að samræmi sé í leigu-
málum ríkisins. Á sama hátt hef
ur það haft verulegla þýðingu til
samræmingar og létt vanda af
einstökum ráðuneytum, að tveim
ur trúnaðarmönnum á vegum
fjármálaráðuneytisinis var falið
að úrskuirða þóknanir fyrir öll
nefndarstörf, sém unnin eru á
vegum ríkisins. Einnig þetta hef
ur stuðlað að samræmi og yfir-
leitt verið vel við unað, þótt
stundum hafi sumum nefndar-
mönnum þótt heldur naumt
skammtað.
Ekki grundvöllur
fyrir rekstur
Landssmiðjunnar
Verkstæðisrekstur ríkisins er
mikið viðfangsefni og víðtækt,
sem búið er að vinna að alllengi.
Sérstök nefnd samdi rækilega
skýrslu um þessá mál, og síðan
hafa þau verið til athugunar
bæði í hagsýslustofnuninni og
og loks endanlegar tillöigur kom-
ið til kasta ríkisstjómarinnar.
Viðfangsefnið var í rauninni tvi
þætt. Annars vegar athugun á
rekstri Landssmiðjunnar, sem
sjáanlega hefur ekki að óbreytt-
um aðstæðum neinn starfsgmnd
völl lemgur, og hins vegar að at-
huga möguleika á að sameina
hin mörgu verkstæði ýmissa fram
kvæmdastofnana ríkisins. Lands
smiðjumálið var fyrir nokkru
endanlega afgreitt á þann veg,
að Landssmiðjan skyldi starfa
áfram fyrst og fremst að þvítak
markaða verkefni að vera við-
gerðarþjóniuistutfyrirtæki fyrir
skip ríkisins og ýmsar ríkis-
stofnanir án þess að almennt
væri haggað starfsemi aninarra
verkstæða framkvæmdastofnana
Þótti við fyrstu athugun líklegt,
að með þessu móti mætti tryggja
framtíðarstarfsgrundvöll Lands-
smiðjunnar, en síðar hefir kom-
ið í ljós, að það er ógerlegt, og
þótt ríkisstjórnin hafi ekki enn
tekið endanlega afstöðu til þess
arar niðurstöðu, sem sýnist ótví
ræð, sýnist mér ekki annað vera
fyrir hendi en annað hvort
leggja Landssmiðjuna niður eða
þá greiða verulegan hallarekst-
ur hennar úr ríkissjóði á hverju
ári. Heildarathugun verkstæðis-
málanna er það langt komin, að
sýnilegt virðist, að hagkvæmt sé
að sameina ýmis verkstæði ríkis
stofnana og mun verða að því
stefnt, að endanlegar ákvarðan-
ir varða'ndd þeesi mál verði tekn
ar í vetiur, en þær athuganir
sem þegar liggja fyrir benda all
ar ótvirætt í þá átt, að með sam-
einingu verkstæðis ríkisins og
verkaskiptingu megi koma við
verulegum sparnaði og bættri
nýtingu tækja og vinnuafls. Virð
ist í rauninni rétt að steflna að
því, að koma á fót einni véla-
miðstöð ríkisins, sem síðan leigi
hinum einstöku ríkisstofnunum
vinnuvélar eftir því sem hentar
hverju sinnL
Eftirlit með
bókakaupum
fsleinzfka ríkið heflur eklki úr
það miiklu að spila eða einstakar
opimberar stofnanir, hvort sem
er á vetgum rílkiis eða sveitarfé-
laga, og raunar hafa hieldur
effeki leyffi til þess gagnvart al-
menningi, að fara svo með fjár-
murn, sem því miður tíðkast of
milkið enn í dag, að eifcki er höfð
nægileg samvinna til þess að
tryggja það, að tvær eða fleiri
opintaerar stotfnanir séu eklki að
kaupa teeki eða annan búnað eða
jafnvel sánna söimu verkefnum.
Heflur því til dæmiis verið reynt
að stuðla að því, að rannsókn-
arstofnanir atvinmuveganna
hiefðu um það samráð sín í milii,
þegar um dýr tækjakatup er að
ræða, hvort stotfnanirnar gætu
eikki sameigiinlega notað slík
tælki. Og sams feonar samstarfi
hetflur verið reynt að fcoma á
miilli sjúkrahúsa, en þar er vit-
anlega oft um mjöig dýr tækja-
kaiuip að ræða. Nú síðast hafa
faráð fram viðræður miiili fjár-
mál'a- og menntamáliaráðuneytis-
ins um það, hvort ekki væri auð
ið að feoma á sérstakri skrán-
ingamiðstöð bóka tii þess að
tryggja það, að hin ýmsu opin-
beru bókasöfn væru ekki að
kaupa sarras feonar bætour, hvort
ulm sig, í stað þess að vinna að
því, að hið tatamarfcaða fjármagn
til bófeaikaupa verði notað á
þann veg, að stuðLa að kaupum
á sem fllestum tegundum bóka.
Mlá hér eánífeum nefna ýmiss kon
ar vísindarit, sem yfirleitt eru
dýr, en margar stofnamir, auk
bókasafna, hatfa laigt 'kapp á að
koma sér upp sérstölkum bóka-
söfnum. Hlýtur slíkt samstarf
um skiptingu verfeetfna á þesisu
sviði að vera öllum aðilum til
gagns, því vitanlega er aidrei
hægt að feaupa nemia Mtinn hiiuta
þeirra bóka, sem þörf væri á að
flá til lamdsins. Ætlunin er, að
ráðuneytin beiti sér fyrir slíkri
bókasfcráningu og etftirliti mieð
innkaupum bóka, og er lagt til
að verja fé til Landsbókasafns-
ins, er geri því kleift að ráða
starfsmann, er hefði þessa skrán
ingu og eftir'lit með höndum. Hér
er ekki um stórmál að ræða, en
hefur þó sína þýðingu.
Verða embœttis-
bústaðir staðlaðir?
Á næst síðasta þingi voru sett
lög um embættisbústaði, þar sem
áfeveðið er, að rikið hætti að
byggja embættiisbústaði í þétt-
býli. í framhaldi af þessari laga-
setningu hefir húsameistara rík
isins verið falið að gera upp-
drætti að hentugum embættisbú
stöðum með það í huga, að gerð
embættisbústaða yrði stöðluð,
en það ekki látið vera meira og
minna háð geðþótta eða duttl-
ungum þess embættismanns, sem
af tilviljun er í viðkomandi em-
bætti, þegar embættisbústaður
er reistur, þanndig að víða má
benda á dæmi þess, að embættis-
bústaðir henta alls ekki al-
mennt, þó að þeir geti hatfa hent
að viðkomandi embættiismanmi.
Þetta merkir ekki, að allir em-
bættisbústaðir geti verið ná-
kvæmlega eins, með hliðsjón atf
miismumandi hlutverkum embætt-
ismannamna, sem í þekn búa. Það
ætti tvímælalaust að geta orðið
til sparnaðar og skyneamlegri
nýtingar fjár, að aðeins væru
reistar fáar gerðir embættisbú-
staða, og myndá það einnig létta
vanda af viðkomandi ráðuneyt-
um.
í lögum uim embættisbústaði ef
beinlinis svo fyrir mælt, að em-
bættisbústaðir sem losna á þétt-
býldssvæðum skuii seldir með
opinberu útboði og heflur verið
reymt að stuðla að því, að þeirri
reglu verði yfirl'eitt komáð á um
sölu ríkiseigna. Eru nú í undir-
búningi áfeveðnar tiiliögur, sem
miða að því að koma faistri skip-
an á sölu hvers feonar eigna rík-
isins. Er nauðsynlegt að koma í
veg fyrir það, að grunsemd-
ir vakná um óeðlilega viðskápta-
hætti í sambandi við sölu r£kis-
eigna.
Stofnar ríkið
tryggingasjóð?
Þá er í atihugun, hvort ekki
sé hagkvæmt fyrir ríkið að
mynda eigin tryggimgasjóð í stað
þess að kaupa trygginigar ríkis-
eigna fyrir mikið fé árlega. Bend
ir margt tife að sú skipan gæti
sparað veruliegt fé, en þetta mál
þarfnast þó rækil'egri könnunar.
Enn mun verða lagt fyrir Al-
þiingi fruimvarp það um skipan
opinberra framfcvæmda, sem áð-
ur heflur tvisvar legið fyrár þing
inu áin endanlegrar afgreiðslu.
Á síðasta þiragi var þó mikið unn
ið í þessu máli, leitiað umsagnar
margra aðiíla, og margar eftir-
te'ktarverðar atihuigasemdir og á-
bendingar feomu fram frá ýmsum
sérfróðum aðdlum í þjóðtfélaginu.
Þótt ýmsar breytingatillögur
hafi þar komáð fram, ber þó öM-
um saman um, að frumvarpið í
heild stefni mjög tiá bóta, og tel
ég mdlklu varða, ef koma á við-
unandi sfcipulagi og eflt'irliti á
opinberar framikvæmdir, að
fnumvarpið geti nú orðið að lög-
um á þessu þingi.
Athugun á rekstrar-
grundvelli
Þjóðleikhúss
Sérstöfc athugun heflur farið
fram á rekstnargundve'lli Þjóð-
leikhússins á vegum hagsýslu-
stotfnunarinnar og menntamála-
ráðuneytisins í samráði við Þjóð
leikhússtjóra. Hefur sú atihugun
ledtt til margra jáfcvæðra ábend-
inga, sem ættu að geta stynkt
sitöðu ieifchússiins, en á því er
þrýn þörf, og er fjáirveáting til
Þjóðleikhússins nú miðuð við
þessa a'tihugun. Þá heflur saims
bonar grundvallarkönnun verfð
Framhald á bls. 20