Morgunblaðið - 10.02.1970, Blaðsíða 17

MORGUNIBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1970
17
Bækur þegja ekki
heldur hrópa og kalla
Ræða Sigurðar Bjarnasonar við úthlutun
listaverðlauna Norðurlandaráðs
okkar tortíming
Lars Johan Werle.
ÆTTI ég í tilefni dagsins að
segja ögn af viti, antnað en
þökk — hlýt ég að einhverju
leyti að fjalla um ástandið, þ.
e.a.s. hvernig veröldin, og þar
með talin Norðurlönd, koma
fyrir sjónir lifandi, dansks lista
manns. Hvað knýr rilthöfund til
að skrifa, hvaðan sætir hann
áhrifum — félagslega, stjóm-
málalega, listrænt séð — hrær-
ist hann í lífinu sjálfu eða
stendiur hann fyriir uitan., tékiur
hann afstöðlu til vandaanála sam
tíðarimnar, eða er hann skeyt-
ingarliauis, býr hann tál liist listar
innar vegna eða er hanin einnig
fræðari og spámaður? Hvað er
„listamaður”, og er maður „lista
m(aður“? Bn fynst og fremislt:
hvennig er umhorfs hér?
Við erum stoltir af okkur,
Norðurlandabúar, því að vel-
megun okkar er mikiil. Saman-
borið við afganginn af heimin-
'Uim, stömiduim viið fnemsltir. Um
iþað er enigum biöiðiuim að flettia,
Og við íbemum imleð idkkur viltn-
eslkjiunia um þesisa yifihburði, Ihvair
sem við förum. í Svíþjóð
kveinka mernn sér að vísu eilítið
undan þvi hversu riisið er sagt
lágt á siðgæðinu, og sem Dani
fær maður orð í eyra fyrir
sitt af hverju, klámsýningar og
óiöglagan úitÆliutniinig á klámi.
En hver skyni gædd manneskja,
sem álengdar stendur, hlýtur að
Lars Johan Werle í Þjóúleikhúsinu á sunnudagskvöld;
Óperan er tjáningarform fyrir
mannleg vandamál
„SPRENGJUM ölll ópenufhúsdn í
lioft upp“.
Þetta eru stóryrði, sem anmar
stríffsaðilinin í rökræðn.1 mnm um
óperu í samtíðinnd beitir óspart
— rökræður, sem hinn þekkti
hljómsveitairstjóri og tónskáid
Pierre Boulez kom af stað fyrir
'niokkruim ánuim. Gg vissiuðieiga eru
tii þaer Uiiffar óperulífsins, se.n
samræmast eklki 'kiröfum tímans.
Til eru sömgsniilflii.nigaæ, sem við
ihyiOum með lófataki, húrraihróp-
wn og lafsamtegum skrifum og
við leggjuim á ok;k> :r að Sbainda
í b'ðröð heila mótt og borga síðan
himiniháar upphæðir íyrir að fá
að sitja og hlusta á þá, klædd
oklkar bezbu fötum. Og aiuð-
sveipni ókkar við þaið hetfð-
bundna eir ótvíræð: hundrað ána
gamleir óperur hafa mun meina
laðdráttairafll á fólk en ný venk —
þessi úrellta afstaða áheyrenda
igilidir því miður í ölliu svoköflliuðu
„lalivarlegu" tónlistarlífi og í
blöffiuim er j'afiman meina skrifað
uim hvaða „túllkun" á gömliu
m'eisturuniuim sé bezt, heldur e*n
sbefniuir og aðstæðiuir niút'ímatóin-
listair; djassinm og poppið bafa í
þessu tilliliiti betri stöðu.
En — óperan býður samnar-
lega einmig upp á allt aðrar og
rhygiliverðar flramtíðarsýmir: Óper
an er a'ð ákveðmu leyti leikhús-
form, þar sem tómlistin er burð-
arásiinin ásamit með orðumum og
sviðsl'eik. Þalð hefur sýnt sig að
sllíikt 'leilkhúsform geiíiur fjallað
uim V'eigaimikiii efni fyrir okkar
tíð og ráðið úrslitum uim memm-
imgair'þróuniinia í fjöimörigum verk
um frá þessari öld. Ég þarf að-
eims að minima á verk þeinra
Aban Bengs, Luigi Dallla Piccoias
og Hindemiths og hér á Norður-
löndum til dæmis Ainiara eftir
Blcimidaihl, Gruvain efltir Rauita-
vaara-s og Labyrinten eftir Nör-
gaard.
Það væri að bera í bakkafullll-
an lækiinm og auk þasis óþarft,
éf ég færi nú að reyma að sanr.a
þvílík mauðsyn það er afS eiga
þessi vetrik og reyndi þa'nmig mieð
reynislu og þékkimgu að bak-
hjarli a'ð upphefja tilvist ópenu-
formsíns. En ég gemg út fr'á því
seim geifmu, að ópeira geti verið
tjánimgarflorm fyrir mamnlieg
vandamál, bæði hvað viðvíkur
sál'rainiuim erfiðleikuim, sem óháð
eru tímia og rúmd og svo einmig
þeim erfiðleikum, sem bumdmir
eru ákveðmum tíroaibi'Lum — fé-
l'agstegum, trúarleigum, pólitísk-
um, siðfræðilegum eða á anmiain
hátt veruleilka, sem mótazt af
umhverfimi.
Vilð skullium seim sagt ekki
spremgja óperulhúsin í Loft upp,
þar sem við höfum móg rými fyr-
ir bæði gamila og mýja list. Mömg
óperulhús á megimfllaindimu voru
eftir styrjöldima emdurbyiggð saim
vizlkusaimllegia í siínium fyrri stil
— Miinahen og Vfraarlbong eru
góð dæmi þessa. Þetta voru mis-
tölk, sem imaran baifa iðrast siíðar;
þaininig rígbuimdu memrn slköpumar
star'fið í formi, sem var saimlhæft
þörfum göml'u verkiamraai. Þar aif
l'eiðairadi komu þessar byiggimigar
í veig fyrir mýja 'listsköpun, og
nýjar leiðir og taikmiairikaði mögu
lailkamia á því að má til fjölimemin-
ari áheyre'radahópa en áður.
Við skulum stefraa alð því á
Norðuinlöindum að byggja sveigj-
am’Jeg tónlistairleikhús, án þess að
halfa mörkin of skýr millli áhorf-
eradasaiar og sviðsims; það getur
varið kiriin'g'tótt, feirlkamtað. ávalft
eða spíriulaigað, faist cóa færan-
Framhald á bls. 18
játa að féilagslega og efnahag®-
iega höflum við máð lanigt. Um-
talsverð flátækt þekkist ekfci,
enginn rýkur um koll á götum,
svo að hann sé ekki reistur viO
aftur, eða að minnsta kosti flubt
ur þamga/ð siem tök eru á aið
Ibann mlái fótflestu lað miýjlu.
Ef sú spurning væri lögð al-
mennt fyrir Norðurlandabúa:
hvemiig finnst ýkkur að búa hér,
myndu flestir svara því til, að
það væri harla gott — ef frá
væri talið veðrið og skattanniir.
Við viljiuim 'eklki slkiptav dirýlldwiini
er mikil. Þó að ýmsar annarleg-
ar og framandi raddir staðhæfi,
að við þjáumst af þumglyndi og
sjálfsmorð séu algengari hjá
okkur en anraars staðar, vitum
við, að það sbafar einvörðungu
af því að hagskýrslur eru full-
komnari hjá okkur en í van-
þróuðu löndunum.
f frömsku blaði gat nýlega að
líta greiningu á Norðurlandabú
um. Um hituna þar eru margir,
því að Frakkar fylgjast með
okkur af öflund og hneykslun í
sieinm. Þessi igrieim vair öirwitlisfllag
og út í bláinn. Við láeum þa.rna
um okkur vélmenn.in, steypt í
mót vel'ferðarþjóðfélagsirLS, til-
finningasl'jó, nánast sjúk, þeg-
ar kyn ferffismáil eru anmars veg
ar og gersmeydd eimstaklinigis-
ibyiggjiu. Það síðiasibmaflnda var
kannski hvað mest móðlgandL
Okkur hlaut að skiijast að Fraikík
ar líta á okkur sömiu auigúm og
við iítum Kímverja og negra:
þeir eru ailir einis.
Við sijáuim' emgin viair.iflkvæði é
því að greina mun á okkur,
m.a. vegna þess að við töiuim
óMkar tunigur, þó svo að ftesibar
sóu aif sama uppruna. Jú, við
getuim gengið enn lemgra oig við
urkenmt að við þekkjum einnig
tifl inn.byrðis samkrp'pni, kannslki
meira að segja til mismuraun-
ar. í Dammörku er enn iitið á
Svía sem erkióvininn „hann ar
fullur eins og Svii” — við er-
Framhald á bls. 19
Hátbvirta samkama,
Forsetar Norðurilandairáðs
Ibjóð'a yðiur velkamin til þessarar
samikomu í hinu íslenzka Þjóð-
'Ileikhúsi. Það er oss mikilll heið-
ur að bjóða sérstaktega vel-
feomna hingað heiðursgesti vora,
hina ágætu lisitamenm, rithöfund
inn Klaius Rifbjierg frá Dan-
mörku og tónskáMið Lars Johan
Werle frá Svíþjóð. Nænvera þess
ara listamanna er þeseu fjöl-
menna þiragi norrænna stjórn-
imiálamanna og aðstoð'arman n a
þeirra mikiil sómi. Bókmemnta-
verðlaunum Norðurland.aráðs er
niú úthliuitað í níiunda sinn og
hflij'ómiistairverðlliaunu'm í þriðj.a
sinn.
í veraldarsögunni er ofbiega
greirat frá afrekum stórvelda,
hernaðarlegum siigrum stórfursta,
koraunga og keisara. Á blaðsíð-
um sogunnar úir og grúir af þesg
um frásögmum, En saigan geymir
eirrnig frásagnir af afrekum höfð
imgja í riki aradams. Saga þeirra
afreka er saga þróunair og fram-
sóknar menningairinnar, frá örófi
alda alflt tijl vorra daga.
Tilgamgur Norðiurlaindaráðs
með listaverðil'aunum er að örva
og efla hið skapandi liistastarf
meðal þjóðia vorra og leggja þar
með norræmmi menningu lið. Yér
gerum oss ljóst, að vér lifum
ekki á einu saman brauði. And
legur þraski verður að haldast í
hendur við efmalegar og tækrai-
legar framfarir. Sálin mó ekki
dragast aftur úr. EFTA, sameig
inlegi markaðurinn og Nordek
eru gagmleg og þýðingarmikil
tæki hinraar efnahagslegu þró-
unar í þjóðflélagunium.
En lisitin er stórveldi andans,
stórveldi sem berst hinmi já-
kvæðu bairábbu fyrir aukmium
þroska maraneskj'unnar og inni-
haldsríkara lffi flólfcsins gegnum
aldirnar. Verðlaunahafar vorir
eru am.bassadorar þessa stórveld
is. — Predikarinn, somur Davíðs
komumgs segir í hinmi helgu bók,
fyrsta kapitiula 8. versi':
Augað verður aldrei satt af að
sjá og eyrað verður aldrei
mett af að heyra.
Þessi spekiorð eru jafn lifandi
í dag og þau voru fyrir þúsund-
um ára. Augu vor verða aldrei
mett af að lesa góðar bókmiennt-
ir og eyru vor þreytast aldrei á
að heyra fagra hlj ómflist. Þvert
á móbi ha’lda listirnar áfram að
gleðja hug og hjarta kynslóð-
anraa, geyma hugsumarhátt
Ræða Rifbjergs 1 Þjóðlelkhúsinu á sunnudag:
þeirra og endurspegla gleði
þeirra, vonbrigði og mótga.mg.
Gamliar og nýjar bætour túlka
manmleg örlög í hinni þrotlausu
barátbu þjóðanna fyrir tilveru
þeirrá.
Harpa hlj'óml'istarimnar hrærir
stremgi manmlegra tilfinninga,
upphefur þær frá hinu hvers-
dagslega, göfgar þær og frjóvg-
ar.
Bækur eru ekki dauðir hluitir,
heldur lifandi. Þær þegja ekki,
heldur hrópa og kalla. Enn þamn
dag í dag heyrum vér, norrænar
þjóðir, rödd Snorra oig Saxós.
Habent sua fata libelli, segir
latneskur málsháttur, bækur
hafa sín örlög, misjöfn eing og
manima. Sumar fá bókmenmtaverð
laun Norðurlándaráðs eða Nob-
elsverðilaun, aðr.ar fá engin verð
laun, önrnur en þau, að geymiast
og lifa á vörum fóllksins. Eiinnig
það eru sigurla'un and.ams.
Tímarnir breytast og menn.irin
ir m.eð. Samt enidiurtekur sagan
sig frá öld til aldar. Fortfeður
vorir gengu fyrir konumga og
Framhald á bls. 18
Sigurður Bjarnason, forseti Norðurlandaráðs, afhenti Klaus Rif-
berg verðlaunin.
Án listar bíður