Morgunblaðið - 10.02.1970, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 10.02.1970, Blaðsíða 17
MORGUNIBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1970 17 Bækur þegja ekki heldur hrópa og kalla Ræða Sigurðar Bjarnasonar við úthlutun listaverðlauna Norðurlandaráðs okkar tortíming Lars Johan Werle. ÆTTI ég í tilefni dagsins að segja ögn af viti, antnað en þökk — hlýt ég að einhverju leyti að fjalla um ástandið, þ. e.a.s. hvernig veröldin, og þar með talin Norðurlönd, koma fyrir sjónir lifandi, dansks lista manns. Hvað knýr rilthöfund til að skrifa, hvaðan sætir hann áhrifum — félagslega, stjóm- málalega, listrænt séð — hrær- ist hann í lífinu sjálfu eða stendiur hann fyriir uitan., tékiur hann afstöðlu til vandaanála sam tíðarimnar, eða er hann skeyt- ingarliauis, býr hann tál liist listar innar vegna eða er hanin einnig fræðari og spámaður? Hvað er „listamaður”, og er maður „lista m(aður“? Bn fynst og fremislt: hvennig er umhorfs hér? Við erum stoltir af okkur, Norðurlandabúar, því að vel- megun okkar er mikiil. Saman- borið við afganginn af heimin- 'Uim, stömiduim viið fnemsltir. Um iþað er enigum biöiðiuim að flettia, Og við íbemum imleð idkkur viltn- eslkjiunia um þesisa yifihburði, Ihvair sem við förum. í Svíþjóð kveinka mernn sér að vísu eilítið undan þvi hversu riisið er sagt lágt á siðgæðinu, og sem Dani fær maður orð í eyra fyrir sitt af hverju, klámsýningar og óiöglagan úitÆliutniinig á klámi. En hver skyni gædd manneskja, sem álengdar stendur, hlýtur að Lars Johan Werle í Þjóúleikhúsinu á sunnudagskvöld; Óperan er tjáningarform fyrir mannleg vandamál „SPRENGJUM ölll ópenufhúsdn í lioft upp“. Þetta eru stóryrði, sem anmar stríffsaðilinin í rökræðn.1 mnm um óperu í samtíðinnd beitir óspart — rökræður, sem hinn þekkti hljómsveitairstjóri og tónskáid Pierre Boulez kom af stað fyrir 'niokkruim ánuim. Gg vissiuðieiga eru tii þaer Uiiffar óperulífsins, se.n samræmast eklki 'kiröfum tímans. Til eru sömgsniilflii.nigaæ, sem við ihyiOum með lófataki, húrraihróp- wn og lafsamtegum skrifum og við leggjuim á ok;k> :r að Sbainda í b'ðröð heila mótt og borga síðan himiniháar upphæðir íyrir að fá að sitja og hlusta á þá, klædd oklkar bezbu fötum. Og aiuð- sveipni ókkar við þaið hetfð- bundna eir ótvíræð: hundrað ána gamleir óperur hafa mun meina laðdráttairafll á fólk en ný venk — þessi úrellta afstaða áheyrenda igilidir því miður í ölliu svoköflliuðu „lalivarlegu" tónlistarlífi og í blöffiuim er j'afiman meina skrifað uim hvaða „túllkun" á gömliu m'eisturuniuim sé bezt, heldur e*n sbefniuir og aðstæðiuir niút'ímatóin- listair; djassinm og poppið bafa í þessu tilliliiti betri stöðu. En — óperan býður samnar- lega einmig upp á allt aðrar og rhygiliverðar flramtíðarsýmir: Óper an er a'ð ákveðmu leyti leikhús- form, þar sem tómlistin er burð- arásiinin ásamit með orðumum og sviðsl'eik. Þalð hefur sýnt sig að sllíikt 'leilkhúsform geiíiur fjallað uim V'eigaimikiii efni fyrir okkar tíð og ráðið úrslitum uim memm- imgair'þróuniinia í fjöimörigum verk um frá þessari öld. Ég þarf að- eims að minima á verk þeinra Aban Bengs, Luigi Dallla Piccoias og Hindemiths og hér á Norður- löndum til dæmis Ainiara eftir Blcimidaihl, Gruvain efltir Rauita- vaara-s og Labyrinten eftir Nör- gaard. Það væri að bera í bakkafullll- an lækiinm og auk þasis óþarft, éf ég færi nú að reyma að sanr.a þvílík mauðsyn það er afS eiga þessi vetrik og reyndi þa'nmig mieð reynislu og þékkimgu að bak- hjarli a'ð upphefja tilvist ópenu- formsíns. En ég gemg út fr'á því seim geifmu, að ópeira geti verið tjánimgarflorm fyrir mamnlieg vandamál, bæði hvað viðvíkur sál'rainiuim erfiðleikuim, sem óháð eru tímia og rúmd og svo einmig þeim erfiðleikum, sem bumdmir eru ákveðmum tíroaibi'Lum — fé- l'agstegum, trúarleigum, pólitísk- um, siðfræðilegum eða á anmiain hátt veruleilka, sem mótazt af umhverfimi. Vilð skullium seim sagt ekki spremgja óperulhúsin í Loft upp, þar sem við höfum móg rými fyr- ir bæði gamila og mýja list. Mömg óperulhús á megimfllaindimu voru eftir styrjöldima emdurbyiggð saim vizlkusaimllegia í siínium fyrri stil — Miinahen og Vfraarlbong eru góð dæmi þessa. Þetta voru mis- tölk, sem imaran baifa iðrast siíðar; þaininig rígbuimdu memrn slköpumar star'fið í formi, sem var saimlhæft þörfum göml'u verkiamraai. Þar aif l'eiðairadi komu þessar byiggimigar í veig fyrir mýja 'listsköpun, og nýjar leiðir og taikmiairikaði mögu lailkamia á því að má til fjölimemin- ari áheyre'radahópa en áður. Við skulum stefraa alð því á Norðuinlöindum að byggja sveigj- am’Jeg tónlistairleikhús, án þess að halfa mörkin of skýr millli áhorf- eradasaiar og sviðsims; það getur varið kiriin'g'tótt, feirlkamtað. ávalft eða spíriulaigað, faist cóa færan- Framhald á bls. 18 játa að féilagslega og efnahag®- iega höflum við máð lanigt. Um- talsverð flátækt þekkist ekfci, enginn rýkur um koll á götum, svo að hann sé ekki reistur viO aftur, eða að minnsta kosti flubt ur þamga/ð siem tök eru á aið Ibann mlái fótflestu lað miýjlu. Ef sú spurning væri lögð al- mennt fyrir Norðurlandabúa: hvemiig finnst ýkkur að búa hér, myndu flestir svara því til, að það væri harla gott — ef frá væri talið veðrið og skattanniir. Við viljiuim 'eklki slkiptav dirýlldwiini er mikil. Þó að ýmsar annarleg- ar og framandi raddir staðhæfi, að við þjáumst af þumglyndi og sjálfsmorð séu algengari hjá okkur en anraars staðar, vitum við, að það sbafar einvörðungu af því að hagskýrslur eru full- komnari hjá okkur en í van- þróuðu löndunum. f frömsku blaði gat nýlega að líta greiningu á Norðurlandabú um. Um hituna þar eru margir, því að Frakkar fylgjast með okkur af öflund og hneykslun í sieinm. Þessi igrieim vair öirwitlisfllag og út í bláinn. Við láeum þa.rna um okkur vélmenn.in, steypt í mót vel'ferðarþjóðfélagsirLS, til- finningasl'jó, nánast sjúk, þeg- ar kyn ferffismáil eru anmars veg ar og gersmeydd eimstaklinigis- ibyiggjiu. Það síðiasibmaflnda var kannski hvað mest móðlgandL Okkur hlaut að skiijast að Fraikík ar líta á okkur sömiu auigúm og við iítum Kímverja og negra: þeir eru ailir einis. Við sijáuim' emgin viair.iflkvæði é því að greina mun á okkur, m.a. vegna þess að við töiuim óMkar tunigur, þó svo að ftesibar sóu aif sama uppruna. Jú, við getuim gengið enn lemgra oig við urkenmt að við þekkjum einnig tifl inn.byrðis samkrp'pni, kannslki meira að segja til mismuraun- ar. í Dammörku er enn iitið á Svía sem erkióvininn „hann ar fullur eins og Svii” — við er- Framhald á bls. 19 Hátbvirta samkama, Forsetar Norðurilandairáðs Ibjóð'a yðiur velkamin til þessarar samikomu í hinu íslenzka Þjóð- 'Ileikhúsi. Það er oss mikilll heið- ur að bjóða sérstaktega vel- feomna hingað heiðursgesti vora, hina ágætu lisitamenm, rithöfund inn Klaius Rifbjierg frá Dan- mörku og tónskáMið Lars Johan Werle frá Svíþjóð. Nænvera þess ara listamanna er þeseu fjöl- menna þiragi norrænna stjórn- imiálamanna og aðstoð'arman n a þeirra mikiil sómi. Bókmemnta- verðlaunum Norðurland.aráðs er niú úthliuitað í níiunda sinn og hflij'ómiistairverðlliaunu'm í þriðj.a sinn. í veraldarsögunni er ofbiega greirat frá afrekum stórvelda, hernaðarlegum siigrum stórfursta, koraunga og keisara. Á blaðsíð- um sogunnar úir og grúir af þesg um frásögmum, En saigan geymir eirrnig frásagnir af afrekum höfð imgja í riki aradams. Saga þeirra afreka er saga þróunair og fram- sóknar menningairinnar, frá örófi alda alflt tijl vorra daga. Tilgamgur Norðiurlaindaráðs með listaverðil'aunum er að örva og efla hið skapandi liistastarf meðal þjóðia vorra og leggja þar með norræmmi menningu lið. Yér gerum oss ljóst, að vér lifum ekki á einu saman brauði. And legur þraski verður að haldast í hendur við efmalegar og tækrai- legar framfarir. Sálin mó ekki dragast aftur úr. EFTA, sameig inlegi markaðurinn og Nordek eru gagmleg og þýðingarmikil tæki hinraar efnahagslegu þró- unar í þjóðflélagunium. En lisitin er stórveldi andans, stórveldi sem berst hinmi já- kvæðu bairábbu fyrir aukmium þroska maraneskj'unnar og inni- haldsríkara lffi flólfcsins gegnum aldirnar. Verðlaunahafar vorir eru am.bassadorar þessa stórveld is. — Predikarinn, somur Davíðs komumgs segir í hinmi helgu bók, fyrsta kapitiula 8. versi': Augað verður aldrei satt af að sjá og eyrað verður aldrei mett af að heyra. Þessi spekiorð eru jafn lifandi í dag og þau voru fyrir þúsund- um ára. Augu vor verða aldrei mett af að lesa góðar bókmiennt- ir og eyru vor þreytast aldrei á að heyra fagra hlj ómflist. Þvert á móbi ha’lda listirnar áfram að gleðja hug og hjarta kynslóð- anraa, geyma hugsumarhátt Ræða Rifbjergs 1 Þjóðlelkhúsinu á sunnudag: þeirra og endurspegla gleði þeirra, vonbrigði og mótga.mg. Gamliar og nýjar bætour túlka manmleg örlög í hinni þrotlausu barátbu þjóðanna fyrir tilveru þeirrá. Harpa hlj'óml'istarimnar hrærir stremgi manmlegra tilfinninga, upphefur þær frá hinu hvers- dagslega, göfgar þær og frjóvg- ar. Bækur eru ekki dauðir hluitir, heldur lifandi. Þær þegja ekki, heldur hrópa og kalla. Enn þamn dag í dag heyrum vér, norrænar þjóðir, rödd Snorra oig Saxós. Habent sua fata libelli, segir latneskur málsháttur, bækur hafa sín örlög, misjöfn eing og manima. Sumar fá bókmenmtaverð laun Norðurlándaráðs eða Nob- elsverðilaun, aðr.ar fá engin verð laun, önrnur en þau, að geymiast og lifa á vörum fóllksins. Eiinnig það eru sigurla'un and.ams. Tímarnir breytast og menn.irin ir m.eð. Samt enidiurtekur sagan sig frá öld til aldar. Fortfeður vorir gengu fyrir konumga og Framhald á bls. 18 Sigurður Bjarnason, forseti Norðurlandaráðs, afhenti Klaus Rif- berg verðlaunin. Án listar bíður

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.