Morgunblaðið - 11.02.1970, Blaðsíða 13

MORiGUíNBXjAíÐIÐ, MIÐVIiKUDAOUR lil. FEKRÚAR ITO
13
veitir gerviþungun
Áhættan svipuð
Viðtal við Porkel Jóhannesson prófessor
Pillan svokallaða er ákaflega I
ofarlega á baugi uxn þessar mund
ir. í erlendum blöðum sjást
greinajr og fréttir, sem segja frá
umræðum og rannsóknum vegna
hugsanlegrar aukningar á blóð-
tappa, krabbameini, kyndeyfu o.
s. frv. vegna notkunar pillunn-
ar. Og nú síðast kemur orðið öst
rógen mikið fyrir í slíkum umræð
um. Talað er um að halda inni-
haldi östrogen í pillunni innan
við 50 míkrógrömm og rætt hvort
ekki megi framleiða pillur til
getnaðarvarna með eintómum |
progestíni, e<n þessi tvö efni eru
kvenhormónar í pUlunni. Hvem
ig á svo vemjulegur lesandi að
geta áttað sig á því um hvað mál
ið eiginlega snýst?
Við leituðum til Þorteels Jó-
hiaíwieasoniar, prófessors á Rann
sóknastoÆu í lyfjafræði tii að
spyrjast fyrdr um hivort eifihverj
ar neglur væru um hliuitföll þess
ara efna í getnaðarvarmapillum,
sem hingað eru fluttar. Fenigum
viið hann til að útskýra hvaða
efni' þetta eru, af hverju þau eru
notuð, og hvernig verkiun þeirra
er og ge-tnaðarvamapilluinnar í
heild. Hamn byrja'ði að úitskýra:
— Talað er um að tíðalhri'ngur
konuininar sé 28 daigar. Þá er
reiknað mieð bliæðimgum fyrstu
fjóra dagarna. Síðan verðúr egg-
los í miiðjum hringnum, þ.e. á 14.
diegi eðia 10. diegi eftir að blæð-
ingar hætta. Þá losrnar egg úr
eggj astokfcnum, venjudega eiitt
egg í senn. Ef koman þumgast
efcki, en möguleitear á þumigum
eru taidir einna miestir skömmu
fyrir og eftir egglos, þá hefjast
bllæðinigar aftur um það biil á 28.
diegi eða 24 dögum eftir að blæð
ingar hættu síðast. Sumar hafa
styttri tíðahrinigi, aðrar lengri.
En við göngum út frá meðalteon
unni. Nauðsynlegt er að átta
sig á þessu í uippihafi.
— Nú er tíðahrimignum stýrt af
kven,kymshonmiónum, sem mynd-
aist í eggj astokkunuim. Þessum
kvenkynslhormónum er aftur
stýrt af hormónum, sem myndast
í heiladiniglinum. Og öfughlut-
faliasamiband er á milili þeesiaira
tfeggja tegunda af honmónum,
þamnáig að því meira sem er fyrir
hendi' af hormónum er myndiast
í eggj a.stokkunum, því minna
myndaet af heiiiadinigulshormán-
um. í fyrra helmdngi tiíðahrings-
ins er rí'kjandd hormón frá eggja
stokfcumum., sem nefn>ist östrog-
en. Mest er magn.ið af þessu
efni fáum dögum fyrir egglos. f
síðara helmingi tíðahringsins. er
einnig verulegt ma.gn af östrog-
eni til staðar. En síðari helm-
inigurinn m a-rkast þó fyrst og
fremsit af öðru efnd frá eggja-
stofckunum, svofcöliiuðu progest-
enoni. Nú, ef konan þungast, þá
heldiur áfram myndun östrogens
og progesterons í eggjastolkkun
um og er því stýrt frá leigkök-
unnd, að því er ætlað verður.
>ungist hún efcki, þá hættÍT
þessi myndun östrogens og pro-
gesterons, þainnig að bliæðinigar
hiefjast á venijulegan hátt.
— Nú er það svo, að í pillunni
svonefndu er venjuilega blandað
saman nokkru magni af östrog
eni og nokkru magni af progest-
eroni. Séu þeissir hormónar gefn
ir sam.an, eins og venjulega er
geirt flrá því á fynsta degi eftiir
bHæðingar og áfnam í 20—21 dag,
þá má fá fnam noktourn veiginn
eðliileg.ar blæðin.gar fáum dögum
eftiiir að hætt er að tatea piiluna.
Þannig he'lzt, að þvi eir virðist,
eðiiili&gu.r tiðalhriinigur. Þessi gjöf
á östrogeni og progestaroni í
piilliunni breytir samnit sem áður
ýmsu, þanini.g að um óvemjuleg-
an tíðahrinig er í naun að ræða.
Ýmsar breytingar vieirða í leginu,
eggj astokteunumi, í stoeið o.s.frv.
Það sem mest er um vert, er að
egglos á sér yfinleitt ekfei stað.
Þó er ekki endan'lega sannað,
svo óygigjandi sé, að egglloshindr
ist í öilum tilviteum 'hjá mönn-
um. Það er hins vegar sannan-
legt við dýratiilraunir, t.d. með
kanínur. Ef þessar töflur eru
tekinar, kemur ýmiiislegt annað
fram, sem getur vairnað getnaði'.
f fynsta lagi að slímhúðin í leg
inu bmeytist þannig, að hún verð
ur fjandsamlegri egginu. í öðru
lagi breytist slímið í leghálsinum
og verður þykkt og ógegnum-
fært fyrir sæðið, þannig að
minnd möguieiiki' verður á að það
komist í legið en ella.
— Þetta er sem sagt grund-
völlurinn fyirir því að þessi pilla
er tekin, þ.e. með því að gefa
aukið magn af östrogeni og pro-
gesteroni, getum við stuðlað að
því að egglos eigi sér ekki Stað.
Samtímis verða ýmsar breyting-
air, sem stuðla að þvi að vama
getnaði, eins og áður vair sagt,
segir Þorteell.
— Eru allair „pillur“ úr þess-
um efnum?
— Já, allar pillur, sem eru á
markaðinum, em úr þessum efn
uim. Progesiteron sjálft er raun-
ar ekki viirkt við inntöku og em
því í pillunum önnur efni svip-
uð því, þ.e. svokölluð gestagen
efni eða progestin. Af þessum
pi.ll'um eru þrjú afbri.gði. í fyrsta
lagi er tekið ákveðið magn af
östrogeni og gestageni saman í
um það bil 21 dag. Það er hin
venjulega aðferð. f öðru lagi má
gefa eingöngu östrogen á fyira
helmingi tíðahringsins, og síðan
bæði östrogen og gestagen á
seinni helmingi. Þannig er það í
eðlilegum tíðalhring, eins og við
sögðum áðan. Svo þessa seinni
aðflerð má kalla lífeðlisfræði-
lega réttairi, en það er þó eng-
inn eiginlegur munur á þessum
tveimur aðferðum. Pillur af þess
um tveimur gerðum em hér á
markaði. Þriðja afbrigðið af
getnaðar v arn a töflnm er enn á
tilraunastigi í flestum löndum,
en það byggist á því, að ein-
göngu er gefið gestagen. Með
þeim er að öllum líkindum ekki
hægt að koma í veg fyrir egg-
los. Hins vegar verka þær mjög
á slímhúðina í leginu og slímið í
leghálsinum og geta komið í veg
fyrir getnað fyrst og fremst af
þeim sökum.
• BLÓÐTAPPAHÆTTA
— Nú er úti í heimi mikið far-
ið að tala uim aukaverkanir og
alls kyns hugsanlegatr hættur,
sem samjflara séu pillunni, t.d. eir
talað um hættu á blóðtappa-
myndun í fótum, sem svo geti
losnað og farið í hjartað eða
lungun.
— Já, það er rétt. f stórum
dráttum er það þannig, að búast
má við svipuðum aukaverteunum
og þeim, sem geta orðið um með
göngultímann. Hættan af völdum
blóðtappa er að mínu viti mjög
lítiL En sú hætta virðist veira
I svipuð og þegar koniur ganga
með. Alltaf er fyrir hendi sú
spuming, hvort eigi að leggja
þessa hættu á einhverjia konu.
Þegar hún þungast, þá tekurhún
þessa áhættu. Við að taka pill-
una þungast hún etókd, en teknr
samt á sig svipaða áhættu.
— Nú vilja sumir setja mark
ið við 50 miikrógrömm af öströg-
eni, sem æskilegt hámark í pill-
unni. Er það östrogenið, sem
verkar þannig með tilliti tilblóð
tappahættu?
— Flestar aukaverkainir pill
unnar má rekja til östrogens, þó
að sumar, eins og óreglulegar
blæðingar og væntanlega höfuð
verk, megi rekja til gestagens.
A hinn bóginn ber þess að gæta,
að östrogenið heflur öruggari
verfcun til að hindra egglos. Þess
vegna eru töflur með östrogeni
að jafnaði öruggari til að koma
í veg fyrir getnað. Og segja má,
að þær töfluir, sem nú em notað-
ar, veiti 100% örugga vam, séu
þær notaðar réttilega. Séu töfl-
umar eingöngu úr gestageni,
em þær hins vegar ekki eins ör
uggar. Ég held að þessi hug-
mynd um 50 mikirógramma regl-
una sé tiltölulega ný af nálinni
og heldur lausleg. Hitt er svo
amnað mál, að ég hygg réttlæt-
anlegt að minnka yfirleitt östr-
ogenið í pillunum. En þá skul-
um við líka minnast þess, að þar
er eitthvert lágmark, sem ekki
má faira niður fyriir, því þá
minnkar notagildi taflanna með
tilliti til getnaðarvama.
• GERVIÞUNGUN
— Nú, ýmsar aðrar bneytingair
geta orðið við notkun pillunnair,
segir Þorkell ennfremur. Sykur
þol getur breytzt á sama hátt
og sést hjá fólki með byrjandi
sykursýki. B lóðþrýs ti n.gur get-
uir hækkað. Það geta orðið ýms-
ar breytingair á fitumagni blóðs-
ins, sem eru óæskilegar. Ogbæði
östrogen og gestagen hafa til-
hneigingu til að valda bjúgi.
Þessar auikaverkanir, sem fylgja
pillunni, koma fæstair á óvart,
því þama er raunvemlega um
að ræð'a gerviþungun. Þegar
kona er þunguð, þá á sér ekki
stað egglos, einmitt vegna áfram
haldandi myndunar östrogens og
progesterons, eins og áður segir.
Svipað ástand myndast við töku
pillunniair. Það er gerviþungun,
sem aðeinis er nofin með vissu
millibili — pillan er tekin af kon
uninii, svo að hún geti haft tíðir,
eins og venjulega. Þannig em
þessar aukaverkanir allar eða
flestar skilj anlegar.
— Þið sem fylgist með inn-
flutningi á lyfjum, hafið þið ein
hverjar neglur um það, hve mik
ið östrogan megi vera í pillunni?
— Nei, í lyfjaskrámefnd, sem
tekur afstöðu til sbráningar á
öllum séirlyfjum, hefur saltt að
segja verið níkjandi ákaflega
mikið frjálslyndi varðandi þess-
ar töfluir. Við höfum tekið til-
Mi til ýmissa atriða, t.d. hvort
blandan í töflunum hefir tilætl-
uð áhrif, þ.e. hvort hún getur
komið í vqg fyrir getnað, ef hún
er tekin neglulega. Við höfum
ennfremur tekið tillit til hugs-
anlegra aukaverkana og eitur-
verteana, sem gætu fylgt þessum
pillum. Sömuleiðis hugsanlegna
fósturskemmda og fleiira, sem ber
að aðgæta. Hins vegar höfum
við ekki viljað gena svo mjög
upp á millí lyfja, ef þessum skil
yrðum er fullnægt. Við höfum
ekki sett nein mörk um það,
hvort ættu að vera 50 mikro-
grömm, 75 miterógrömm eða 100
mifcrógrömm í pillunum. í lyfja-
storárnefind höfium við lSka liltið
þannig á, að betra væri að hafa
meira en minna úrval af þess-
uim töflum. Viltiað er, að ein kona
fær aukaverkaniir af einni teg-
und, þó að önnuir gerd hienmi ekki
tU. f slíkum tilvikum er nauð-
sjmlegt að læknirinn geti skipt
um. Ef ég man rétt, þá eru 13
tegundir af þessum töflum á
markaðinum. Þær em:
Anovlair, Delpregnin, Enavid,
Eugynion, Feminor 21, Gestovex,
Nonovui, Norlestrdn, Ortího-No-
vin, Ortho-Novin 1/80, Ortho No
vin SQ, Ovulen og Pirevision.
• SKYLDUSKOÐUN
— Úr því að ýmsar breyting
ar geta orðið á heilsufari kon-
unnar, þegair hún tekur pilluna,
sams konar og á þunguðum kon-
um er þá ekki ástæða til að
fylgjast reglulega með þeim með
lætenisskoðum, alveg eins ogkon
um, sem eiga von á bami? Koma
kannski á skýlduskoðun?
— Jú, það er vafalau'st lauk-
rétt. Einkum er það að mínu
viti mikilvægt að konan sé skoð-
uð vel áður en hún er sett á
þessar töfluæ. Við slíka skoðun
þairf að athuga hvort hún er með
æðahnúta, hvort hún sýnir
merki um sykursýki, hvort hún
hefur háan blóðþrýsting o.s.flrv
Skylduskoðun? Ég er eiginlega
vanbúinn að svara þeirri spum
ingu og er líklega heldur eteki
rétti m/aðurinn til þess. Ég sé þó
í rauninni ekkert, sem mælir
gegn því, en ýmislegt mælir með
því. Ef kona á t.d. að taka slítea
píllu neglulega í eitt ár eðaleng
ur, þá fyndist mér, að óathug-
uðu máli, að það ætti að vera
sjálfsagður liður í heilzugæzlu
eftirliti að hafa eftirlit með
henni.
— Heldurðu að almenningi sé
nægilega ljóst hvaða áhætta
tekin er? Dálítið hefur verið
rætt um það erlendis, hvort
fræðslan um þetta sé nægilega
mikil, þannig að kona skilji, áð
ur en hún byrjar, að taka töfl-
urnar, hvað um er að ræða?
— Hvað einistaklinginn varð-
aæ, skal ég ekki segja hvort svo
er. En alls staðar í læknisfræði
er til staðar sjónarmið, sem nefn
ist „calculated risk“ eða vegin
áhætta. Því meira knýjandi sem
lyfjameðferðin er, þeim mun
meiri áhættu getur maður leyft
sér að taka.
— Þegar rædd er áhætta sam-
fara pillunni í erlendum blöðum,
er oft tekið fram, að engin leið
sé að bera saman tölur, því að
ekki sé til nein vitneskja um
dauðsföll af völdum ólöglegra
fóstureyðinga, dauða við barns-
burð eða á meðgöngutíma o.s.
frv. En það þuirtfi auðvitað að
koma á móti. Hefurðu séð nokk-
uð slífct?
• EKKI ÞÆR YNGSTU
— Nei, það er auðvitað erfitt
að kasta tölu á ólöglegar fóstur
eyðingar og slíkt. En min pers-
ónulaga skoðun er sú - og ég
undirstrika að það er mín eigin
stooðiun — að engin ein aðtferð tl
getnaðarvama sé einhlít. Ég álít
að notagildi pillunnar sé mikið,
þar sem um er að ræða reglu-
legt kynferðissamband og þar
sem af einhverjum ástæðum er
óæskilegt að konian eigi fleiri
börn. Sé aftur á móti um að
ræða fólk, sem ekki lifir í fösbu
kynferðissambandi, hvort sem
það er gift eða ógift, þá eigi aðr
ar aðferðir oftast fremur rétt á
sér en pillan. Svo við komum
beint að málinu, þá held ég, að
eins og samgangur kynjanna er
orðinn núna, og það strax á
gagnfræðastigi, þegar engar „an
standsdömur“ eru með í ferð-
um á hvítasunnumót eða amnað,
þá megi ganga út frá því sem
vísu að í mörgum ti'lvdteum sé
mjög frjálslegur kynferðismórall
þegar á uniga aldæi. En ég held,
að það sé ekki heppilegt að
setja slíkar stelpur á pilluna.
Þarna er vafalaust oft um' mjög
losaralegt og tilviljunarkennt
samband að ræða og ég tel þær
of ungar til að taka hugsamlega
áhættu af aukaverkunum. Það
er alveg sama og að leggja á
þær þungun. Þess vegna held ég
að full ástæða sé til að leggja
meiri áherzlu á að kenna stúlk-
um á þessu aldunsskeiði umhett
una, sem sett er á leghálsinn eða
eitthvað slíkt. Satt að segjaheld
ég, að það sé ábyrgðarhluti að
kenna þessu fólki ekki í skólun
uiíi meira um ráð, sem notuð eru
Framhald á bls. 16