Morgunblaðið - 02.06.1970, Page 14

14: MORGUN'BLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚNÍ 1970
Útgefandi
Framkvaemdastjóri
Ritstjórar
R itstjó ma rf u I Itrúi
Fréttastjóii
Auglýsingastjóri
Rftstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
Áskriftargjald 165,00 kr.
i lausasölu
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Þorbjöm Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
á mánuði innantands.
10,00 kr. eintakið.
NIÐURSTÖÐUR KOSNINGANNA
Kvihmyndir
EFTIR
BJÖRN VIGNI SIGURPÁLSSON
FRANSKI leikstjórinn Costa Gavras og
félagi hanis, spánsiki handritahöfundur-
inn Jorge Semprun, sem heiðurinn áttu
að Óskarsvearðlauniamyndinni „Z“, hafa
fyriir akemimistu látið nýja mynd frá sér
fara, og ber hún heitið L’Aveu eða
Játningin. Báðar eru þessar myndir af
pólitíslkum toga spuinnair, en gjörólíkar
þó. „Z“ fjallaöi um pólitískar ofsóknir
og morð í Grikklandi og lýsti aðdraig-
anda valdatöku herforinigjaklíikiun.nar
þar. Ber hún stjó'mmálaslkoðuinum höf-
unda 'sirana gHöggt vitni, enda hefur hún
verið blómstrandi rós í hmappagötum
kommúnista á Vesturlöndum. Yfirleitt
befur hún fenigið frábæra dóma, bæði í
V-Evróipu og í Bandairíkjurauim, en þó
hafa nokkriir gagnrýnendur talið áróð-
ursþ&tt myndarinnar of stóran. Hafa þeir
þá umsvifalaust verið úthrópaðir sem
fasistar, þ.á.m. hinn virti kvikmyrada-
gagnirýraaindi The Guardian, Derelk Mal-
colim.
Mennirnir, sem stóðu að gerð ,,Z“ —
Gavras, Semprun og kvikmyndaleikar-
inn Yves Monstand — voru náraast tekn-
ir í dýrlingatölu af frönsfkum korramún-
isituim eftir að sýniragar á myndinini hóf-
ust og hafnir til skýjana til Skamms
tíma — raánar tiltekið þar til L’Aveu
koim fram á sjónarsviðið. Hún tekur nefrai
lega Slamdky-réttarhöldin í Ték'kóslóvak
íu til meðferðar; eina myrkuistu daga í
sögu kommúnismaras nú á síðari tímum.
Tugþúsundum kvitemyndalhúisiagesta
gefst nú kostur á að fylgjaist
með afdrifum 14 leiðtoga tékkn-
eSkra kommúnista fyrir aðeins
18 árum. Allir voru þeir dregn-
i>r fyrir dómastóla saklauisir, og dæimdir
fyrir að hafa verið handbendi vestrænna
leyniþjónusta. Rudolf Slamsky, aðalritari
tékfcneska 'ko.mmúnistaflokksinis, og tíu
aiðrir voru teknir af lífi, en þrír hlutu
ævilanga fangelsisvist.
Aætlað er, að á næstu árum komi um
2 milljón'ir marana um allan heim til með
að sjá myndina og fái þar með naisiaþef-
inn af hinni óhugnanlegu tilhögun og
framlkvæmd réttairhalda á dögum Stal-
íns. Að sýningu hennar lokinni „fer ekki
iijá því að hugsandi fólk spyrji sig þeirr
ar spuirning.ar, hvort það sé einungis
glappaskot stailínismaras, hvernig rétt-
lætið var fótum troðið í þetta 'sinn, eða
hvort einfhverjir al'varlegir vankantar séu
á hinu komimúnistíska þjóðskipulagi",
eins og einn gagrarýnandinn orðaði það.
L’Aveu er mikið áfall fyrir fransfca
kommúnista, og hefur ekki orðilð til
þess að draiga úr fclofningrauim, sem rífc-
ir innan flofcks þeirra — þvert á móti.
Kommúnistaleiðtogar þarlendir eiga í
mifcluim erfiðleikuim; þeir geta ekki for
dæmt myndina sem fasistíska áróðurs-
mynd og sögufölsun — til þass eru sönn
uinargögnin, sem myndin byggir á, of
sterk. Hún sækir efni sitt í bók eftir Art
hur Loradon, fyrrum aðstoðarutanríkis-
ráðherra Tékkó'Slóviakíu, en hann var
einn hinna þriggja, sem hlaut lífstíðar-
Earagielsi í Slain.sky-r'éttar(höldiuinMm. Bófc
in var gefin út 1968, og þar lýsir London,
því, hvernig farið var með mál hains
fyrir dómstóluim og hvernig hann játaði
á sig afbrot, seim aldrei voru framin, eft
ir að hafa þolað pyntingar og sult í
fangelsi í Slansky-réttarhöldunum. Bófc
féfck uppreisn ári síðar. Hann lítur enn
á sig 801X1 komimúinista.
Þó að haran hafi verið búsettur í Frakk
landi frá því 1963, vildi haran ekki gefa
ú't bóik sína fyrr en útgáfa hennar væri
tryggð í Tékkóslóvalkíu. Örlögin höguðu
því þaninig, aið hainn kcim með haradrit
S'itt að bókirani til Prag daginn sem sov-
ézka innrásarl'iðiið hélt inn í borgina.
Tékikar höfðu sjálfir hug á að kvik-
mynda bófciraa. Þeiim barst svo til eyrna,
að Gavras hefði áhuga á að stjórna mynd
inni, og buðu þeir homum þá til Prag
vorið 1968, þair sam saimikomulag varð
uim frarask-téfckneslka samvinnu. Þegaæ
leið á sumarið breyttuist þó allar ráða-
gerðir. Yfirstjórn tékknesfcrar kvik-
myndageirðar var sparkað eftir innrás-
ina, og eftir það var ekki m.eira minnzt
af Tékka hálfu á töfeu L’Aveu. Gavras á-
kvað þá að ger.a haraa án aðstoðar Téfcka.
Fortíð Gavras hefur gert leið'togum
fraraskra kcimimúnista það ókleift að rtið
ast á myradin'a með sínum gömlu vopn-
um — þ.e. stimpla hana sam fasistíisfca
áróðursmyrad. Sairraa gildir uim aðra höf
uðpaura myndarinnar. Yves Monstand,
sem fer með hliutverk London, hefur uim
langt skeið verið trúr flok’k3in.aður, þó
að hainra teljisf í röðum hinraa frjáls-
lyndari. Semprura ihefur jafraan verið
mjög vinistriisinnaðu'r í skoðunuim og því
engin leið a® taka Skyndilega að kalla
'hann hægri sinraaðan áróðurs-segg.
Einkuim hefur eftinm'áli myndarininar
farið í taugarnar á kommúnistuim, en
þair sésit hvar sovézkir skriðdrekar aka
inn í Prag sumarið örlagairílka, 1968. Með
því eru beinlínis gefin í skyra tengsl miilli
Slansiky-réttarhaMarana og inrarásaTÍnn-
ar. í lokaatriði mydairinnair sjást tékfc-
neslkir stúdentar mála á vegg orðin „Len
ín, va'kna þú. Þeir eru gengnir af göfl-
unuim“.
þetta aitriði er ekki úr bófc Londons,
en mjög í anda hans, því að í henni for-
dæmi.r harara inrarásiina harðlega. Höfund
ar myndarinnar telja hana þó ekki and-
komúníistíílkra: „Við höldiuim ofckur al-
gjörlega innan ramma kommúnismaras.
Myndin er aðeiras beint gegn stalínisima".
segir Seimprun til að myrada og eftlr
Monstand er haft, að ,,úr því að við gerð
um mynd um grísku hershöfðiingjana,
verðum við líka að gera eina uim ógnir
sitalínismaras".
Strangtrúaðir komimúnistar í Frafck-
landi líta þó öðruim augum á myndima.
í málgagni þeirra L’Humianite veltir
Francois Maiurin því fyrir sér, hvort
myndin sé sönn eða sögufölsun. Hann
'heldur því fram, að Londora talki skýrt
fram í bók sinni, að flokkurinn eigi eklki
sök á meðferðinni á horauim, heldur hafi
það verið ríki í ríkirau — öryggislögregl
a.n — er fór öllu sínu fraim án þess að
miðstjórn kæmi þar nærri.
„Hvergi í bókirani finrast ncfckuð það,
sem lýsir þessu ríki í ríkinu sem rétt-
borrau affcvæmi sósíalism.ains", s/krifar
Maurin, ,,en Gavras og Semprun leitast
einmitt við að sararafæra okkur um það“.
Hann heldur því fra.m, að mynd-
inni sé í nauninrai beint gegra franska
komimúnistafloiklknum, og bendir á í því
saimbandi, að í myndinni sé fulltrúi
fraraskra komimúnista látinn vera við-
staddur réttairhöldin.
Hins vegar er það saimdóma álit allra
þeinra gagnrýnenda, sem efcki hafa hagls
muraa að gæta í þessu hugmyndafiræði-
lega stríði, að myndin styðjist við bók-
ina af þeirri nákvæmnd, sem mögulega
verði við komið.
(Heimild: The Observer; Information)
Þjóðmálaumræður dagblaða
Oeykjavík hefur verið
tryggð traust og samhent
stjórn til næstu fjögurra
ára. Þetta er sú niðurstaða
kosninganna á sunnudaginn
sem mestu máli skiptir. Fyr-
ir kosningarnar voru margir
uggandi um, að meirihluti
Sjálfstæðismanna í borgar-
stjórn Reykjavíkur mundi
- tapast og óvissa og glund-
roði skapast í stjórn höfuð-
borgarinnar. Reykvíkingar
tóku höndum saman um að
forða þeirri ógæfu og þess
vegna urðu úrslit borgar-
stjórnarkosninganna fyrst og
fremst sigur Reykjavíkur.
Um leið eru þau mikil trausts
yfirlýsing við Geir Hall-
grímsson, borgarstjóra. Hann
hefur nú gegnt starfi borgar-
stjóra um rúmlega 10 ára
skeið og á þeim tíma hafa
orðið hinar mestu framfarir
í sögu höfuðborgarinnar.
Kosningaúrslitin eru því
einnig viðurkenining á störf-
um borgarstjóra og til marks
um það traust sem borgar-
búar bera til hans.
Fyrir Sjálfstæðismenn
hljóta úrslit kosninganna að
vera fagnaðarefni. Á liðnum
misserum hefur það fallið í
hlut Sjálfstæðisflokksins að
hafa forystu um að leiða
þjóðina fram úr þeim geig-
vænlegu efnahagsörðugleik-
um, sem að henni hafa steðj-
að á þessu tímabili. Þetta
hefur ekki verið létt verk og
lítt fal'lið til þess að afla
Sjálfstæðisflokknum eða for-
ystumönnum hans vinsælda.
En á imdanfömum mánuðum
hefur það komið berlega í
Ijós, að aðgerðir ríkisstjórn-
arinnar undir forystu Sjálf-
'stæðisflokksins til þess að
ráða fram úr vandanum
hafa borið árangur. Hin hag-
stæðu kosningaúrslit fyrir
Sjálfstæðisflokkinn víðs veg-
ar um landið bend.a til þess
að kjósendur hafi viljað
votta Sjálfstæðisflokknum og
forystumönnum hans traust
fyrir það hvemig þeir hafa
haldið á málefnum þjóðar-
innar á erfiðum tímum.
Að loknum þessum kosn-
ingum er Sjálfstæðisflokkur-
inn sterkari og samhentari
•en hann hefur verið um langt
skeið. Því er ekki að leyna,
að margvíslegir erfiðleikar
hafa steðjað að Sjálfstæðis-
flokknum að undanfömu en
flokkurinn befur komið
sterkur út úr þeirri þolraun.
Margir hafa lagt hönd á plóg
inn til þess að svo mætti
verða, ekki sízt þær þúsund-
ir fórnfúsra Sjálfstæðis-
manna um land allt, sem
hafa lagt mikinn skerf af
mörkum til þess að flokkur-
inn mætti ná þeim ánægju-
lega árangri, sem úrslit kosn-
inganna bera vott um. En á
engan er hallað þótt sagt sé,
að þar eigi formaður Sjálf-
stæðisflokksins, dr. Bjarni
Benediktsson, stærstan hlut
að máli.
Það sem að öðm leyti vek-
ur athygli í niðurstöðum
kosninganna er það áfall,
sem Alþýðuflokkurinn hefur
orðið fyrir í Reykjavík, þótt
hann hafi víða annars staðar
á landinu hlotið mun betri
útkomu. Þessi misjöfnu kosn-
ingaúrslit fyrir Alþýðuflokk-
inn styrkja þá skoðun, sem
Morgunblaðið setti fram fyr-
ir kosningar, að þeir nýju
menn, sem höfðu forystu um
kosningabaráttu Alþýðu-
flokksins í Reykjavík hafi
farið inn á rangar brautir og
að ábyrgðarleysið hafi komið
þeim í koll. Þótt Framsókn-
arflokkurinn hafi bætt við
sig borgarfulltrúa í Reykja-
vík hljóta úrslit kosninganna
að vera Framsóknarmönnum
áhyggjuefni. Þeigar á heild-
ina er litið hefur Framsókn-
arflokkurinn staðið í stað og
víða farið heldur halloka.
Þetta er athyglisverð stað-
reynd í ljósi þess, að Fram-
sókn/arflokkurinn hefur verið
í stjórniarandstöðu á annan
áratug og ekki þurft að bera
ábyrgð á óvinjsælum stjómar
athöfnum. Kosningaúrslitin
ættu því að verða Framsókn-
armönmum tilefni til að
íhuga, hvort ekki sé hyggi-
legra að sýna meiri ábyrgð í
stjómarandstöðunni en flokk
urinn hefur kosið að gera
fram til þessa.
Samtök frjálslyndra og
vinstri manna hafa náð
þeim árangri að fá fulltrúa
kjömia alls staðar, þar sem
boðið var fram. Þetta er í
sjálfu sér eftirtektarverður
árangur og til marks um hve
óánægjan hefur verið rík
meðal vinstri manna. Komrn-
únistar hafa orðið fyrir um-
talsverðu áfalli. Þeir em
ekki lengur áhrifamestu and
stæðingar Sjálfstæðismanna í
borgarstjóm Reykjavíkur og
áhrif þeirra þar verða hverf-
andi frá því sem verið hef-
ur.
Kosningaúrslitin í heild
sinni sýna, að kjósendur
kunna að meta ábyrga stefnu
og heiðarleg vinnubrögð.
Sjálfstæðisflokkurinn nýtur
nú ávaxtanna af því, sem
gert hefur verið á erfiðum
ámm. Flokkurinn er í nýrri
sókn.
rfcagblöð eiga að hafa skoð-
” anir, þau hljóta að hafa
þær, því að þau eru vett-
vangur þjóðmálaumræðna.
En það eru margar leiðir fær
ar fyrir blöðin til þess að
koma þessum skoðunum sín-
um á framfæri. í kosninga-
baráttu kemur það ef til vill
skýrast fram, hvaða leið
hvert dagblað telur bezta í
þessu efni. I þeirri baráttu,
sem nú er lokið, hefur þetta
komið skýrt fram. Sumir
hafa flúið í skjól rang-
færslna, aðrir hafa gert róg-
inn að helzta vopni sínu.
Hvomgt hefur borið þann
árangur, sem að var stefnt.
Þess vegna er ástæða til að
vona, að í framtíðinni verði
meiri menningarbragur á
þjóðmálabaráttu dagblað-
anna á íslandi en hingað til.