Morgunblaðið - 05.06.1970, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. JÚNÍ 1»7«
13
ATHYGLI fólks um allan heim beinist nú að landinu
Perú í Suður-Ameríku. I jarðskjálftunum þar er talið að
yfir 50.000 manins hafi þegar beðið bana og þó séu ekki
511 kurl kominn til grafar í bókstaflegri merkingu, því
að mjög er hætt við, að hjálp berist ekki nógu tíman-
lega til þeirra, sem liggja særðir, matarlausir og hjálp-
arvana undir hrundum húsum á mjög víðáttumiklu
svæði. Þá bárust enn fréttir af frekari jarðskjálftum
þar í gær og er því óvíst nema enn meiri hörmungar
séu í vændum. Þetta eru heiftarlegustu jarðskjálftarnir,
sem orðið hafa í Perú á þessari öld og þeir hafa náð til
um 600 mílna langs svæðis meðfram strandlengju lands-
ins og sums staðar til borga og þorpa hátt uppi í Andes-
fjöllunum.
Hvert er svo þetta land, sem jafn skelfileg ógæfa hef-
ur dunið yfir? Hverjir búa þar, hver er saga þess? Hér
á eftir verður í stuttu máli reynt að skýra frá því helzta,
sem þetta land snertir.
péturswtríð, þegiar fhier frá
Chile tók höfuðborgána L.íma
á sdtt vald og hélt 'hetrani eán
þ-rjú ár. Þá var lanidisbóikia-
safnið í bomg'inmi breinmt oig
háskóliinm ræmidaxr öllu niemna
nöíktiuim veigigtjiuim sámum. Eftir
Eflirlifendur leita týndra heimila sinna í rústum þorps í grennd við Chimbote.
prjómumam miklu róttækari
umibætur í þjó'ðfélaigsimiáluim
em flestar fyrri rífcisstjórmiir
land'sámis einis og skápitimigiu
stórjarðeigna, em fáimienm aiuð-
stétt hefur átt mestarn hliuta
rsektaðis lamidis.
Verulegur hluiti hálendisiins
er i 3—4000 metra hæð —
dalirnár dýpri, en fjallgarð-
arnár hærri. Margir tindar
rísa í 5—6000 mietra hiæð.
Hæstur þeirra er Huiasearam í
Cordillera Blamoa, uim 6800
mietra hár. Loftslaig. í Perú
er allbreytil'eigt frá eómiuim stað
til ammiars. Perústraumuriinin,
seim renrnur mieðfraim landiiniu,
veldiur því, að meiginfhluti
strandlemigj'UJiiniar er eitt þurr
asta og aulðm'arlegaista svæði
jarðiar oig svalara ern breidid-
argráðium svarar. Meðalárs-
kveikt á eldspýtuim, niema
þæir séu geymdtair í loftþétt-
uim uimbúðiuim. Þarna eru líka
mestu skógliemdin, en sfeógar
eru lítoa miklir í döluim og
fjallahlíðiuim hálemidianinia.
Saimigönigur eru ödðuigar í
Perú og verður víst seint
komið í viðumianidi horf, þótt
taisvert hafi femigiizt áorkað
í því efni á uinidiamförmiim ár-
urni. Ameriisfca þjó'ðlbraiutim
toemur bruinamdi morðiain frá
Equador, igeySklt suðuir enidi-
laniga strandlemigjiuinia og hverf
ur í rykmieklki suður yfir
landaimæri Ohile. Frá hemini
gianiga þ'verveigir upp í hálömid
in. Járnbra'Utir liiglgjia einniig
upp í hálöind'm og er braiut-
im frá Callaio og Linia eitt
miesta mamn'virkii siinnar teg-
undia.r. Húrn fifcrar sig upp í
meiira en 4760 metra hæð,
liggur utan í næistuim lóð-
réttum bergvagigj'Uim, spinmiur
sig upp jarðgömig eftir gonm-
lögðum sp'O-ruim og verður
sum staðar að aka út á afleggj
ara til þess a'ð „bakka“ upp
aðra ieið. Á síðuistu árum
hafa fluigvélar oæðiiið mikil-
vægur þáttur í samigömgu-
kerfinu.
FÓLKIÐ
Og þá er að v’ítojia að fól'k-
inu sjálfu. Ekkert fulikomið
miamintal er til í landimiu, en
íbúafjö'ldiin'n er áætlaðiur 11
—12 miilj. Er rauiniar mjög
örðuigt að tilgreina eiinihverja
áikveðna tölu. Milli 40—50%
af lamidismöminum teljaist
óblamidiaðdr Indiíámiar, mieistís-
ar eðia .kyniblemdimigar eru
mofckru færrL Hreinir Evrópu
mientn eru kianmisiki liðlaga
10%. Stó-r hluti Indiánamma
talar ekki spæiniskiu, heldur
alðeimis hi'n.ar fomu tumigur
sínar, „quachua" og „aym-
ara.“ Indiáiniam'ir búa laing-
flestir upp á hálenidiinu, þar
sem meira en helminigur
landsfólkisins býr. Fjöldi
þeirr'a iifir einiainigmuðu lífi
við forna hsetti á hálæigustu
bygigðaisvæðu'nium. Sumir
að vísu við námuigröft og á
búgörðum stórbænda, en
aörir og fleiri raökta kar-
töfluir sínar og bygg og ala
kvi'kfénað sinn utan við
garða samifélagsims, leggja
óveruilegan skenf til hins
sameiiginlega þjóðarbús og
njóta jafniframt liti'l'ls af gæð-
um þjóðfélagsins. Lúf þeiira
er fátæfc’iegt og fru'mstætt.
Þeir tyggja mikið „coca“ —
sem er þeirra muminitóbak —
drekka iúa, búa við hörmu-
lieig húsakynni og mairgir við
tæpa heilsu. Fáir íbúar Róm-
Framhald á bls. 19
LANDIÐ
Perú er þriðoa stærsta
lamd Suður-Amieriku og er að
flatanmáli 1.285.210 ferkm.
Norðuroddi laindisimis liggur að
mdðbaiuig er. syðst neer þaið að
Chile milli 18. og 19. gráðu
suiðurbreid'dar. í noirðvestri
Um alddr var Perú ruafn-
'kenimdast allra lamdia í Suður-
Amer'iku.. Þar voru höfuð-
stöðvar lamid'néimis Spámverja
í álfummá og þamgað séttu
Spámiverjar gedpilegam aulð
guills oig fleiri mélma. Larnd-
ið átti þá glæsta fortíð að
bafcii, þar siem var ríki Infc-
arninia og Spánve'rjiar ætluðu
sjálfuim sér glæista framtíð
þar einmig. Sú saiga er nú
lönigu liðiii. Japnivel fj'arlætgð-
in sjálf er hætt að gera fjöil-
in blá í þes.ai laindi.
Sam Martim lýsti yfir sjálf-
stæðd Perú 28. júlí 1821. Em
þá var ber uindirkonumigs
Spámverja enm ósdigraður uppi
í fj'ölliumium. Bólivar, miesta
sjálfstæðishetjia Suiður-Amier-
íkiu siiigraði banm í tveimur
höfuðorrustum í áig'úst og
desiamiber 1824. Síðan stjórn-
alði hann landimiu skiamima
hríð, en 1826 hélt htamin aft-
ur niorður á bóigimm. Eftir það
hafði herinm öll tögl oig haigld-
ir í Perú; allir forsetar lamds-
ins til 1872 voru he'fmiemm að
atvimniu. Hver byltimigin rak
aðra og j'afnframit áttu sér
stað langvinmiar og flókmiar
deilur við gramihirí'kini, þar sem
vopndn voru látin tala. Ör-
lagarí'kast var svoikiallað Salt-
Land hörmunganna
ECUADOR
PERU
'/*
Huocho
UPPTÖK
JAftÐSIOAlfTAKNA
AIIMA
\%
KYRMHAF
Piico !•'
Kort þetta sýnir, hve víS-
áttumikiö svæðið er, þar sem
jarðskjálftarnir undanfarna
daga hafa átt sér stað.
hitirnm í Límia er nálægt 20
stiigum en mieðiailúrkomain inm-
am við 40 mm. Norðar á
ströndimni er hún sumis stað-
ar meiri en miimind hvairve'tnia
suoraar. Á bálendinu er hita-
stigið að sjálfsötgttu mjöig mis-
jafnt eftir hæðurand yfir sjáv-
armál. Árssveifla hitairas er
lítil en dægiurisvieifliam hims
vegar ærin. Næturraar í And-
esfjöll'Uim eru míistimigisisivalar
og í hærri bygglðuim miá bú-
ast við næturfrositi í hvaiða
márauöii ársims siem er. í aust-
aista hluita landsiinis, austar.
Anideofjallammia rigndr mjöig
mitoið oig þar er að flmrnia upp-
tölk Amiazomifljótsiiras, vatns-
mestu elfar í beiimi. Þarma er
þvítikur ratoi í loftimu, að
það er saigt að ekiki verði
Frá Huaraz — Borgin er rústir einar ailt að 95%. Sennilega verður jarðýtu beitt á það sem
eftir er og borgin jöfnuð algjörlega við jorðu. Þar biðu að minnsta kosti 5.000 manns bana.
i
i
I
1
i
1
í
i
]
I
I
I
j
(