Morgunblaðið - 29.08.1970, Blaðsíða 12

12
MOR'GUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1970

Útgefandi M. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Rítstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttasljór.i Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Rítstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-80.
Áskriftargjald 165,00 kr. á mánuði 'mnanfands.
f iausasölu 10,00 kr. eintakið.
VERÐBÓLGU V ANDINN
/Áhætt er að fullyrða, að al-
” menningur í landinu ger-
ir sér ljósa grein fyrir nauð-
syn þess að koma í.veg fyrir,
að víxlhækkanir kaupgjalds
og verðlags leiði til nýrrar
verðbólguöldu. Skömmu eftir
gerð kjarasamninga í vor
sneri ríkisstjórnin sér til Al-
þýðusambands íslands og
Vinnuveitendasamb-ands ís-
lands með tiimælum um, að
þessir aðilar tækju upp við-
ræður um leiðir til þess að
koma í veg fyrir slíkar víxl-
hæfckanir.
Augljóst er, að kauphækk-
anir, sem eru meiri en svo, að
atvinnureksturinn standi
undir þeim leiða til verðlags-
hækkana. Hér er einnig við
það vandamál að etja, að
gjaldþol einjstakra atvinnu-
greina er mjög mismunandi.
Inn í þá mynd, sem nú blasir
við augum kemur einnig sú
staðreynd, að veruleg verð-
bólga er nú í helztu viðskipta
löndum okkar og leiðir hún
til hækkunar á þeim vörum,
sem við kaupum frá þeim.
Allir þessir þættir eru til þess
fallnir að magna verðbólgu
hjá okkur og er það gömul
saga og ný, sem við höfum
reynslu áf.
Það er verkefni ríkisstjórn-
arinnar og fulltrúa verkalýðs
og vinnuveitenda að fjaila
um leiðir til þess að koma í
veg fyrir að ný verðbólgu-
alda skelli á. Þessir aðilar
hafa þegar haldið með sér
fund, en næsti fundur þeirra
verður á þriðjudaginn. Eins
og Jóhann Hafstein, forsætis-
ráðherra, benti á í Morgun-
blaðinu fyrir nokkrum dög-
um, er ríkisstjórninni að
sjálfsögðu skylt að leggja
fram sínar hugmyndir um
lausn þessara vandamála í
viðræðunum en hins sama
verður að vænta af fulltrú-
um verkalýðssamtakanna og
vinnuveitenda.
Síðustu daga hefur því
verið haldið fram í kommún-
istablaðinu, að ríkisstjómin
undirbúi „nýja stórárás“ á
launþega eins og blaðið hef-
ur komizt að orði með því
að taka vísitöluna úr sam-
bandi eftir 1. september n.k.
Kommúnistar vita fullvel, að
þetta er fjarstæða. Engar
ákvarðanir hafa verið teiknar
um að taka vísitöluna úr s'am
bandi né um aðrar ráðstafan-
ir í því sambandi. Viðræður
aðila eru á algjöru byrjunar-
stigi og því engin niðursitaða
komin í þeim.
Það er einnig alveg ljóst,
að til þess að ráðstafanir til
varnar nýrri verðbólguöldu
beri tilætlaðan árangur þarf
að nást um þær samstaða
milli ríkisstj órnarinnar og
Alþingis annars vegar og að-
ila vinnumarkaðarins hins
vegar. Það hlýtur að vekja
nokkra furðu, að Þjóðviljinn
gerir tilraun til þess að
breiða út ósannindi af því
tagi, sem áður var að vikið
vegna þess, að blaðið hefur
einmitt undanfarna daga lýst
áhyggjum sínum yfir því að
um of hafi verið látið undan
kröfum launamanna í samn-
imgumum í vor og að sú und-
anílátssemi geti leitt til „bull-
andi óðaverðbólgu“ eins og
blaðið hefur komizt að orði.
Er þess að vænta, að Þjóð-
viljinn beiti frernur áhrifa-
mætti sínum til þess að koma
í veg fyrir, að svo illa takist
til, en að halda á lofti full-
yrðingum, sem eru með öllu
rakalauisar.
*
Osannindi Framsóknar
T forystugrein Tímans í gær
er því haldið fram,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
talið það „þjóðamauðsyn“
að efna til kosninga í
haust. Þetta er rangt.
Af hálfu forystumanna
Sjálfstæðisflokbsins hefur
þvi aldrei verið haldið fram,
að þjóðarnauðsyn krefðist
þess að haustkasnimgar færu
fram. Hins vegar hefur Sjálf-
stæðisflokkurinn talið það
æsikilegt miðað við allar að-
stæður. Hinn stjórnarflokkur
inn var ekki á sömu skoðun
og mat aðstæður á annan
veg, en að sjálfsögðu verður
það ekki til þess að Sjálf-
stæðisflokkijrinn svíki gerða
samninga eins og Framsókn-
armamma er vandi.
Þvi er eimnig haldið fram í
Tímamum, að forystumenn
Sjálfstæðisflokksins hafi vilj-
að komas't hjá því að halda
auka-landsfund í haust. Enn
fer Tíminn með rangt mál.
Miðstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins hafði ákveðið að efna til
landsfundar, ef kosningar
yrðu í haust og átti sá lands-
fundur að fara fram 11. og
12. september. Eftir að ljóst
varð, að kosningar yrðu ekki
ákvað miðstjórnin að lands-
fundur yrði ekki haldinn á
næstunni en engin frekari
ákvörðun hefur verið tekin.
Eins og sjá má er forystu-
grein Framsóknarblaðsins í
gær samsafn af þvættingi og
ósannindum og er það í sam-
ræmi við þann málstað, sem
Framsóknarflokkurinn berst
fyrir.
KRISTJÁN ALBERTSSON:
A ÞINGYÖLLUM
Lögberg
Hvern dag á sumri leggur
fjöldi manns leið sína upp til
Lögbergs, en fjölmennustu hóp-
arnir eru útlendir ferðamanna-
flokkar, hver af öðrum. Ég fæ
ekki betur séð en að nauðsyn
beri til að bæði Lögberg og
Snorrabúð verði á næstu árum,
og svo lengi sem þörf þykir, af-
mörkuð véböndum, sem banni
þar allar mannaferðir, nema við
sérstök tækifæri. Annars virðist
viðbúið að gróður á Lögbergi
muni stórum spillast, eða hverfa,
og Snorrabúð verða að flagi.
Grassvörður hennar er nú þeg-
ar viða sorfinn til moldar und-
an fótatraðki.
Vér mættum vera þess minn-
ugir, að ef ekki hefði illa til
tekist, myndum við eiga Lög-
berg í mun upprunalegra horfi
en nú er. Lengi fram eftir öld-
um hélzt þar rúst hins forna
mannvirkis, miklu betur varð-
veitt en siðar varð. Sumarið 1724
kom til Þingvalla i fylgd Páls
Vídalíns lögmanns, Jón Ólafs-
son frá Grunnavík, hinn nafn-
kunni ritari Árna Magnússonar,
og segir svo frá, að á Lögbergi
hafi þeir fundið ferhyrnda
hraunsteina, flesta grasi vaxna,
og „stóðu so sem í hálfhring á
gjábarminum, eins og hrunið
hefði af vestari hluta hringsins
inn í gjána.“ Steinamir, segir
hann að verið hafi „eins og til-
höggnir, og mátulegir að sitja á,
sem aðrir stólar."
Sumarið 1880 rannsakaði Sig-
urður Vigfússon Lögberg og
kvaðst í skýrslu sinni hafa rek-
ið sig á „Iítinn og stuttan grjót-
bálk“ í miðju mannvirkinu. En
— „nú sér hans lítinn vott, og
varla með neinni vissu,“ segir
Matthías Þórðarson i annarri bók
sinni um Þingvöll.
Honum þykja að sjálfsögðu
frásagnir Jóns Ólafssonar og
Sigurðar Vigfússonar stórlega
merkar, því af þeim geti menn
gert sér fullkomnari hugmynd
um hið forna Lögberg, en ann-
ars hefði verið hægL Ég ætla
að mörgum þyki fróðlegar íhug-
anir og niðurstöður þess manns,
sem bezt mun hafa glöggvað sig
á hinum forna þingstað, og með
því að höfuðrit Matthíasar Þórð
arsonar um Þingvelli er fellt
inn i hina miklu Sögu Alþingis,
seim muin í fæistri hönidum, akial
ég taka hér upp það sem þar
segir:
„Með því að hugsa sér upp-
hækkunina hærri, flatari og
jafnari, og með þessum steinum
i hring, fá menn hugmynd um
það (Lögberg) svo sem það hefur
að líkindum verið um 4 alda
skeið, þ.e. frá þvi um 1300 og
þangað til um 1700. Vér sjáum
hér einmitt það tvennt, þær
tvenns konar umbætur á hinum
ákjósanlega stað, sem augljóst
var, að þörf hefur verið á að
gera: Áhleðsluna eða upphækk-
unina og steinsætin á henni.
Með áhleðslunni var glögglega
afmarkað það svæði á Lögbergi,
sem ætlað var lögsögumanni og
þeim öðrum, er áttu eða máttu
vera þar, og jafnframt var hall-
anum eytt með henni. Með stein
unum var bætt úr brýnni þörf;
það var óhjákvæmilegt, að hafa
sæti á Lögbergi. En steinarnir,
sem sáust þar á miðöldunum og
allt til 1724, en þá var velt nið-
ur í ána, hafa sennilega ekki ver
ið sæti sjálfir, heldur munu þeir
hafa verið svo sem fætur und-
ir trébekkjum, er festir hafa ver
ið á þá, máske um þing hvert.
Engar líkur eru til, að þar hafi
verið svo margir steinar, sem
þar skyldu geta fengið sæti
margir menn. 1 annan stað voru
steinar óhentugir að sitja á. Tré
bekkir öldungis sjálfsagðír og
venjulegir, og að festa þá á
steina, veitti meiri styrk og
festu. Slikir trébekkir eða pall-
ar hafa að líkindum einnig ver
ið þar, sem lögrétta var. Lög-
sögumannsrúm á Lögbergi hef-
ur sennilega verið í miðju. Ef
til vill stafar litli grjótbálkur-
inn, sem Sigurður Vigfússon
fann þar 1880, frá einhverjum
umbúnaði þar viðkomandi því.
Sennilega hefur þar verið sæti
lögsögumanns, þótt gera verði
ráð fyrir, að hann hafi staðið,
er hann sagði upp lög eða mælti
annað til alþýðu manna. En eft-
ir að lög höfðu verið skráð á
bókfell, snemma á 12. öld (1117
—18 o.s.frv.), má ætla, að
hann hafi sagt lögin fram eftir
því, sem stóð á bók hans, og þá
haft hana á stalla eða nokkurs
konar bókastól." Þá segir Matt-
hías Þórðarson, að fornleifar
veiti „hina áþreifanlegustu,
óhrekjandi sönnun fyrir því,“ að
Lögberg hafi verið „hér á gjá-
bakkanum eystri og lægri, þar
sem þetta einkennilega og mikla
mannvirki frá fornöld er nú.“
Sagnariturum og söguhöfund
um fyrri tíða láðist að bjarga
mörgu því frá gleymsku, sem
nú myndi þykja hvað forvitni-
legast, þeim sem láta hugann
dvelja við líf og háttu á Þing-
völlum til forna. En eins og nú
er komið veit ég ekki til að neitt
hafi verið ritað, sem fremur en
athuganir og tilgátur Matthias-
ar Þórðarsonar bregði ljósi á
hvernig umhorfs muni hafa ver-
ið á Lögbergi á söguöld, og
lengi síðar.
Hraunsteinunum á Lögbergi
var velt niður í ána! Jón Ólafs-
son frá Grunnavik segir frá
þessu: „Þá tókum við upp, velt-
um niður af Hallinum og gerð-
um stillur af við eyrarendann
sunnanverðan, fyrir neðan lög-
réttuna, so ganga mátti þurrum
fótum, fyrst yfir á Fógetahólm-
ann, og síðan settum við stig-
steina þaðan yfir kvíslina, so
ganga mátti heim að Þingvöllum
þurrum fótum, og þurfti ei hest;
en þó álpuðust sumir af ógætni,
vanstillingu eður drykkjuskap
stundum út af þeim.“ Þetta þyk-
ir Matthlasi Þórðarsyni að von-
um dapurlegt niðurlag á hinni
merku frásögn Jóns Ólafsson-
ar; segir að mönnum hljóti að
sárna við hann og félaga hans
— og ekki síður við húsbónda
hans — að þeir skyldu verða til
þess, að spilla þessum helgustu
fornleifum landsins." Steinarnir
séu nú „hofnir, sokknir í sand
og möl í ánni og á eyrunum, og
verða vandfundnir aftur með
vissu."
Björn M. Ólsen segist þó hafa
fundið einn þessara steina 1880,
getur þess í ritgerð 1893, og
annan síðar, að því er haldið er
1903; hann segir 1907 að tveir af
steinunum hafi fundist. En
hvergi verður séð að neinn hafi
hirt um að þessir steinar yrðu
varðveittir, og má þykja í meira
lagi furðulegt úr því Ólsen ekki
hikaði við að telja, að þetta hafi
verið hinir fornu Lögbergsstein-
ar. „Á eyrunum þarna niður- og
suðurundan sjást nú aðeins
mjög fáir svo stórir steinar, og
virðist varla hægt að fullyrða
um nokkurn þeirra, að hann sé
einn af þeim steinum, er þeir