Morgunblaðið - 02.12.1970, Qupperneq 13

MORGXJWBUfflH), MH>V EKXJDAGXM 2. DESE3MBKR. 1970
13
Ávarp Baldurs Guðlaugssonar 1. desember:
Baráttuaðferðir verða að
fylgja þjóðfélagsþróun
— Sanngjarnar kröfur fái viðunandi afgreiðslu
sé þeim fylgt eftir af festu og ábyrgð sínum á framfæri. I
!m ekki eru
aimr anægoir mieo sulk býti.
Einn helzti hugmyndafræðing-
ur róttækxa, erlendra stúdenta
undanfarin ár, Herbert Maxcuse,
heldur því fram í skrifum sínum
um hið þrúgandi umburðarlyndi
í vestrænum lýðræðiisrfkjum, að
hið svonefnda skoðanafrelsi og
skoðanajafnrétti i þassuim rí'kj-
um komi engan veginn að tilætl
uðum notum. Styrkur rikjandi
viðhorfa og mótunarmáttur kerf
isins sé slikur, að ekki verði rask
að, og skipti þá engu, þótt allir
skoðanahópar hafi sama rétt til
umsvifa. Umiburðarlyndi kerfis-
ins gagnvart andstæðuim skoðun
um sé fyrst og fremst kerfinu
sjálfu tii framdráttar, því vegna
villu-trúar ainnar á jafna mögu-
leika allra skoðanahópa innan vé
banda kerfÍBÍnss haldi menin
vemdarbendi yfir þvi. Jafnframt
séu umbuðarlyndi þjóðfélagsinfl
settar skorður vegna hins lög-
boðna ofbeldis eða kúgunar, sem
valdbafar ástundi með aðstoð lög
reglu og herliðs og vegna for-
réttindaaðstöðu áikveðinma hags
muna og „sambanda" þeirra. En
hvaða ráð kann þá sá ágæti mað
ur, Marcuse, við þeasu mÍHrétti?
Jú, hann viH einfaldlega tak-
miarka mál- og fundarfretsu
þeirra, sem flytja skoðanir, sem
hann telUr óæskilegar. Tehir
hann, að unnt muni á skynsemis-
og vísindagruindvelli að áikveða,
hverjir siikum takmörkun-um
skuid beittir. — Einhvern tima
hefðu skoðainir af þessu tagi ekki
beLnlinis þótt bera lýðræðis-
kenndum vitni, nerna þá því
,.lýðræðd“, sem suma staðar þekk
ist og feist í því að lítill hópur
manna ákveður, hvað fjóIdanuTn
sé fyrir beztu. Sjónarmið Marcus
es leysa engan vanda þeirxa, sem
vilja vinna nýjum hugmyndum
brautangengi eða kinýja á um
breytingar, því í þjóðfélagskerfi
hans er öll andstaða einfaldlega
upprætt. Nei, vandamál baráttu-
manna þarfnast annarrar úrlauan
ar.
Ég vék áðan að þeárri skoðun
minni, að málefnabarátrta í iðn-
ríki nútímana krefðist nýrra bar
áttuaðferða. Ég hef nefnt nokk-
ur dæmi friðsamlegra aðgerða,
sem hafa haft ábrif, einfaldlega
vegna þess að þær leystu hið
erfiða verkefni allrar málefna-
baráttu, að vekja athygli á bar
áttumálinu og sýraa alvöruna,
sem að baki býr. Ég tel alveg ó-
tvírætt, að íslenzkt þjóðfélag
„tekur sönsum“, ef svo má að
orði komast, að sanngjarnar kröf
ur fá viðunandi afgreáðslu sé
þeim nægjanlega fylgt eftir af
festu og ábyirgð. Vaira veirður
mjög við útbreiðslu þeirra hugar
óra, að ráðamenn á æðri og lægri
stigum þjóðfélagskerfieina séu

Balður Guðlaugsson,
stud. jur.
fjandsamilegir hagsmunum fjöldi-
ana, að illgirnd þeirra og sérbags
munavernd standi réttmætum
breytinum fyrir þrifum. Sanni
mun nær, að efni þjóðfélag»n«
eru af svo skornum skammti, að
leitast verður við að metta fimm
þúsund á hverjum 5 brauðum ©g
2 fiskum.
Hversu helgan málstað, sem
menn telja sig hafa, álít ég ekki
réttlætanlegt að garaga þvert
gegn landsldgum, efna til upp-
þota, eignaspjalla, líkamlegra á-
taka eða annarrar þess háttar
valdbeitingar. Hversu mjög sem
okkur þykir á okkur hallað, verð
um við ætíð að hafa hugfast, að
enginn er dómari í eigin sök; við
höfum valið okkur stjórnendur,
sem eiga að skipta með okkur
binum takmörkuðu gæðum þjóð-
félagsiras. Standi þeir ekki í því
stykkinu gefst færi á að berjast
gegn endurkjöri þeinra. Við get-
um barizt fýrir breytingum á
Iögum og reglum og beiitt þá öll
um mögulegum og ómögulegum
áréttingaraðgerðum, sem rúmast
innan leljkreglna þjóðfélagsins,
eins og þær eru á hvarjum tíma.
Og yfirvöldum ber að hafa hug-
fast, að jafnframt því sem þeim
er skylt að halda uppi lögum og
rétti í þjóðfélagmu, ber þeim
og skylda til að láta andstæðiraga
þjóðfélagskerfisins og rraótmæl-
endur ná fyllsta rétti sínum inn
an réttarskipunarinraar.
Flest erum við óþreyjufull og
gleymum iðulega, hvilíkrar
þrautseigju og staðfestu er þörf,
vilji meran þoka nýjum máluim
fram eða vinraa nýjum skoðun-
um brautargengi. Sú hefur þó
ávallt verið raunin og svo mun
væntanlega alltaf vérða, þar sem
stjómað er með hliðsjón af
heildarbagsmunum. Það má hims
vegar aldrei henda, að látið sé
undan valdbei'tingu smárna hópa.
Ef menn, hversu heiðvirðíx og
sómakærir, sem þeir annars eru,
verða þess áskynja, að leið of-
feeidis og lögbrota er greiðfær-
asta leiiðin til áranguns er einingu
okkar og frelsi hætta búim.
Iðja kannar kjör
fólks við heimavinnu
VIÐA um lörad spyrja rraenn nú
þedrrar spurmingar, hvaða að-
ferðum þeim sé rétt að beita í
málefnabaráttu, einkum þegar
þeir telja réttmæti skoðana
sainn a og knafna ótvírætt, en álíta
fjaindisamfeglt þ j óðféla gskerfi
hindra eðlilegan framgang mála
aáirana. „Rikjandi þjóðskipulag er
lögbundið ofbeldi," segja sumir
andstæðdiragar kerfisins og telja
sér þar með frjálst að fara út
yfir mörk Iaga og réttar í bar-
áttuaðferðum sín.um; svara of-
beMi með ofbeldi. Við þekkjum
d'ærrai þessa úr fréttum aíðustu
mánaða, — framiji eru eigma-
spjöll, mannrán, fLugvélarán og
beitt líkamlega ofbeldi tdl að
knýja fram kröfur, sem treg-
fega hefur gengið að fá uppfyllt-
ar eftir venjulegum feiðuim. Við
íalendingar þekkjum og af eigin
raun tvö raýleg dæmi, sem telj-
aat mega greiin af sama meiðd;
imnrás stúdentanraa í dsdenzka
sendiráðið í Stökkbólmi og
spreragiragu stíflunraar í Mývatna-
sveilt. — Hver er þörf aðlgerða af
þessu tagi og hver ættu að vera
viðbrögð ráðairraanna? Víkjum þó
fynst um stumd að öðru umbugs-
unarefni, sem sé spurningunni
ira sjálfstæði eirastaklmgsiras í
þjóðfélagiinu.
1 þjóðfélagsumræðum samtím-
ams er því iðulega haldið fram,
að maðurinn sé orðiran þræll srns
eigin sköpuraarverks, þjóðlfélags-
kerfisins. Kerfið hafi öðlazt
sjálfstæða tiiveru og velti áfram
án íiilutunarmöguleika þegn-
aivna, sem það eðli rraálisins sam-
kvæmt ætti að draga dám af.
Skoðanir þessarar tegundar eru
síður en svo nýjar af nálinni.
Ub miðbiik 18. aldar ritaði
fronski heirraspekingurinn Rouss-
eau eftirfarandi: „Maðurinm var
borinn frjáls og hann er hvar-
vetna í hlekkjum.“ Og eitt hundr
að árum síðar ritaði brezki
heimspekingurinn John Stuart
Mill: „Þjóðfélagíð reynir án við-
lagðra refsinga að þröngva hug-
myndum sínum og háttum að
þeiim, sem eru ekki sarna siranis.
Það reynir að hefta þroska
þeirra einstaklinga, sem semja
sig ekki að háttum þess. Það
reynrr eftir megni að hiradra að
slíkir einstaklingar koirai fram.
Það steypiir alla í sama mót.“
Af þessum tilvitnunum sést
glöggt, að meran hafa lengi talið
ejinstiakliiragsþroskanum nokkra
hættu búna af áhrifamætti hins
kerfisbundna þjóðfélagsvilja.
Sams konar skoðarair nú á tim-
una kynrau því að virðasit berg-
mál Iiðiins tíma, enda Ijóst, að
formlegt frelsi einsitakiinga og
ákvörðuiraarvald hafa farið sívax
andi í vestrænum lýðræðisríkj-
uim. Eklci er þó allt sem sýraist.
Tækraivaeðing nútímaras, nauð-
ayn áætlanagerðar og langtímia-
skipulagningar hafa haft þær af-
teiðiragar, að áætla verður þjóð-
félagsþróuinina langt fram í tím-
ann, áætla þarfir þjóðfélaigsþegn
arana og byggja síðan á þvi að
eunstaklmgsbundmr útúrdúrar
geri ráðagerðir ekki markiausar.
Einstaklinigurinin áttar 3ig oft
ekki á hinni utanaðkorraandi mót
un og heldur »ig eiga allt frum-
kvæði að ákvörðuraum síraum.
Við teljum ofekur til dæmia
trú uim, að á hinum frjálsa mark
aði ráði lögmál framboðs og eftir
spurnar; það séu neytendurnir,
sem hafi síðasta orðið um vel-
geragni hverrar vörutegundar.
En þekktur bandariskur hagfræð
iragur, John Kenneth Gailbraith,
hefur hent á, að í iðrrríkjum okk
ar daga móti þarfir og markmið
kerfisins, sem sér okkur fyrir
hvens komiar varningi, saninfær-
ingu okkar og lífsviðhorf í mi'klu
ríkara mæli era við gerum okkur
ljóst. Iðnframleiðsla nútímans
krefjist ára- og jafravel áratuga
undirbúninigsranrasðkna og áætl-
ana og sé því svo komið, að það
sé framleiðandimn, ekki neytand
inn, sem ei'gi frumkvæðið að
mar’kaðsvörum og ákvarði mark-
aðsverðið. Með aðstoð auglýs-
iragatæ'kni séu þarfirraar síðan
skapaðar hjá neytandanum og
honum haldið við efnið.
Við ölumst upp í heimsmyrad
eMri kynslóðar og tökum í arf
siðgæðishugmyndir henmar og
lifsskoðun. Þanrnig ánetjuimst við
til dæmis flest þeim hugsunar-
hættá, að með bættum lífskjör-
um aukist lífshamingja okkar.
Við gerumst þar af leiðandi þátt
takendur í lífsgæðakappihlaup-
inu. Ekki er að efast um, að ýms-
ir finna HfsfyHiingu í hinuim
ytri lífsgæðum, en aðrir kuraraa
að sdtja eftir með sárt ennið; þeir
hefðu máski furadið lífshamimgju
í öðrum gæðum mannlífsins, en
áhrifamáttur þjóðfélagsheildar-
innar leiddi þá á viiligötur.
Ég hygg, að fslendinigum sem
öðrum sé fuLI nauðsyn á að halda
vöku simni gagnvart otfurþunga
hiranar sjálfvirku 'þjóð|élagamót-
unar, rétt sé að viðhafa stöðugt
endurmat rikjandi viðhorfa, svo
ekki verðuim við þrælar okkar
eigin sköpunarverks.
En draga verður glögg skil
milli mótunaráhrifa þjófffélags-
ins annars vegar, en þau hafa vit
anlega þær afleiðingar að eira-
staklingurinn samlagast þjóðfé-
laginu ómieðvitað og þó sjálfvilj-
ugur, og sveigjanleika þjófffélags
kerfisins hins vegar, þ.e. þess
svigrúmis, sem kerfið fær þegn-
unum túl breytiraga, ítandi viilji
borgaramna til þeirra. Þar með
víkur sögunmi aftur að baráttu-
aðferðum í nútímaþjóðfélagi.
Eimn höfuðvandi allra þeirra,
sem eiga erimdi við almenning
eða ráðameran í landi sínu er að
koma erindi sínu tii vxtimdar
þeirra, sem því er beirat til í
hinuim hraðfara heimi er svo
ótrúlega margt, sem tekst á um
tíma okkar og huga. Stöðugt
glymja í eyrum fólks auglýsmg-
ar, áskoranir u-m þrábeiðnir frá
tugum, ef ekki hundruðum að-
ila, sem leitast við að vekja
áhuga þesa, spenndng og eftir-
væntiragu, og vinna það til fylgis
við síraa vöru. Það eru ekki ein-
vörðungu kaupsýslurraenn, sem
reka slík erindi við a'lmeraniing;
nei, sliikt verða allir að gera,
sem hafa eitthvað að „selja“,
hvort heldur það er varningur,
samkorraa, meran eða málefni. Og
hverjar eru afleiðingar þesaa
fraimboða og þessarar saimlkeppmi?
Jú, einfaldlega þær, að fólk verð
ur ónæmt fyrir ölluim hefðbundn
um, látlausum auglýsingaaðferð
um. Eina ráðið til að ná abhygli
almennings er að feta nýjar slóð
ir, sem Iíkfegar eru til að vekja
athygli. Giida þá sömu lögmáliin,
hvort heldur „selja“ á vöru eða
samkomu, miemn eða málefni.
Ég freistast til að einskorða nú
mál mitt við ísfenzkar aðistaeður.
Hér rikir að vísu tjáningar-
frelsi og flestir skoðamahópar
eiga einhvern þaran málsvara,
semn fús er að birta skoðarur
þeirira í útbreiddum málgögnum
sínum. Menn geta því í fæstum
tilvikum kvartað yfir því, að
ekki sé eámhver aðrli reiðubúinn
að opinbera skoðanir þeirria. En
á sama hátt og yfirlætislausu
auglýsdragarnar týraast og eru
gagnslitlar í hriiragiðu nútímans,
eru lesendur og hlustendur frétta
miðla ónæmnir orðnir fyrir hátt
visum, látlausum áiykturaum
himna ýrrasu skoðanahópa, hversu
sammgjarnar, sem þæx annars
kuraraa að vera og leiða hjá sér
hin ýrrasu tilmæli slíkra hópa og
komiaflt sjaldnast það laragt í at
hugunum símum, að þeár upp-
götvi, að þarna sé ef til vill um
að ræða málefni, sem þeir heils
hugar vildu leiggja lið. Nei, ffeat
ir hafa dre-gið utan um sig þykk-
ara hjúp og verða trauðdia sóttiir.
Og handhafar opinbers valdfl,
sem eðii má'Iflins sarakvæmt,
hneigja sýslu sína oft að almenra
ingsáliitinu, geta því leitt hjá sér,
hvort heldur er réttmæta gagn-
rýni eða gífuryrði þessara hópa,
því að alrraenniragsálitið kallar
ekki á nein vdlðbrögð, það hefur
leitt máhð hjá sér.
Þetta eru því miður staðreynd
ir, sem ekki verður gengið fram
hjá. Hefðbundnar aðferðir duga
í fæstuim tilvikum raú orðið í mál
efnalegri baráttu. Menn spyrja,
hvort orff séu gagnslaus orðin í
slíkri baráttu. „Bænakvaksstefn
ara hefur gengið sér tii húðar“,
sagði eöinra af forystumönnum í
lauiraaibaráttu kenraara iniýtega.
Eiran af valdamestu embættis-
mönnum þjóðarinmar um árabil
viðuirkenradi á opinberum furadi
í fyrra, að það væri eðli stjórn-
valda að bregðast ekki vi’ð fyrr
en upp úr syði. Og fyrrum sendi
herra Islarads í Kaupmannahöfn
hefur skýrt frá því, að málaleit-
andr Islendiraga í Kaupraanraa-
höfn um endurbætur á húsi Jóns
Sigurðssonar hafi litinn hljóm-
gruran fengið hjá íslenzkum
stjónravöldum fyrr en danskir
hippar gerðu sig líkfega til að
Ieggja húaið undir sig og slíkt
varð forsíðuiefni dagblaða. >á
fyrst varð handagangur í öskj-
unni. Háskólastúdentar hér
heima hafa og þótzt merkja ýmis
dæmi þess, að áréttingaraðgerð
ir, svo sem setuverkfall, kröfu-
göngur og kröfuspjöld hafi gef
izt vel í baráttu fyrir framgangi
ýmisoa rraála.
Þótt enn séu það fullgild saran
indi, að orð séu til alls fyrst,
verður því ekki mófi mælt, eiraa
og framaragreind dæmi sýna, að
baráttuaðferðir verða að fylgja
sjálfri þjóðfélagsþróuninrai, taka
mið af uppbyggiragu þjóðfélags-
ina og skoðanamiðlun á hverjum
tíma. Því bera menn dreifimiða
í hús,, efna til mótmælagangna
og mótmælasetraa; þeir eru að
reyna að veikja athygli á baráttu
málum sínum í von um umræður
og samhug almennmgs og auk-
inn skilning ráðamanna á mikil
vægi málefnisina. Spurniragin rís
þá enn: Hvaða mörk á að setja
baráttuaðferðum? Er beiting lík
amlegs valds einhvem tíima rétt
lætanfeg í málefnafegri baráttu?
Er hugsanlegt, að nauðsyn kunrai
að bera til að fótuim troða lög og
ríkjandi siðgæðóavenjur tid árétt
iragar kröfum, sem við másiki telj
um réttlætiskröfur og álítum víta
vert að staðið sé gegn? Vitan-
fega hlýtur svar manna við þeafl
um spumingum að mótast að
nökferu af akoðunum þeirra á
þj óðfélagskerfinu, sem við búum
vrð. Telji meran ríkjandfi þjóð-
skipulag lögbundið ofbeldi verð
ur afistaða þeirra til baráttuað-
ferða ömraur en hinna, sem telja
kerfið mótast af vilja meirihlut
ans, og sdtji heild arh agsmu ni r í
fyrirrúmi. Ég nefndi áðan, að á
fslandi ríkti tj áraingarfrelsi og
ættu þvr allrr skoðanahópar þess
jaflnan kost að koma skoðunum
IÐJA, féliag verksmirðjufólks r
Reykjavík, vininur raú að því að
vekja atftygli fólfes, sem viranur
við ýmiss konar h’eim'avitnrau, svo
sem við prjónaskap og saurraa-
sikap fyrir fyrirtæfci, á þerám
hliuinnindum, sem fyligja því að
vera i verkailýðsfélagi.
Hafa forsvarsm'enirí IÖju látið
í Ijós þá stooðun váð Morgura-
bliaðið, að greiðisla fyrir heirraa-
virarau sé í ftes'tum tdlviikuara
mijög lág og uradir viðurkenTid-
um töxtum. Teija þeir, að við
peysuprjón beri viðkorraandi
ekM meóra úr býtura ein sem
svarar fjórðuingi af iágmark*
timiakaupi. Eranfremur segja for-
svarsmenn Iðju, að fólk, sera
tekur að sér siík verkefnd og er
ekki félágsibumdið í verkaiýðs-
félagi fari á mis við þýðinigar-
miilkrl hlUTmriindi, sem eru þvi s»m
fara að vera í veikalýðsfélagi
og raefna þar tdi lífeyTÍssjóði
vertoalýðs f élaga n na, sjúkrasjóO!
og réttrrm trl a'tvi'nrrufeysiiisbóte.
Hafa forráðamenin Iðju hug á
þvi, að fólk, sem vÍTmiur slisk
störf, sem að of®n greinér snúi
sér tiff félagsiins og kyntnd sér
þessá atriðfi.