Morgunblaðið - 28.03.1971, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, SUMNTUDAGUR 28. MARZ 1971
Gustav Mahler og Alma kona hans í Vínarborg
hún hafa verið Mahler trú, því
að slíkt gefið girndarauga „er
ekki meint af hjartans innstu
rót“. Samit sem áðuir var hermi
stundum þetta eðli sitt vel ljóst
og játaði fyrir dagbók simni,
að hún væri „hlýju- og tilfinn
ingalaus“. Ennfremuir: — Alflt,
sem ég geri er útreiknað. Allt
kaldrif jaðir útreikningar.
Þessi óvenjulega hreinskilni
er í sjálfri sér nokk-ur uppbót
á aðra þætti skapgerðar henn
ar. Það er ekki erfitt að áætla
af iestri dagbókar hennar, að
öll hennar ævi hafi byggzt á
„útreikninigum“. Slík brein-
skilni um eigin galla hennar
sannar að minnista kosti, að
hún gat sýnt sjálfri sér hrein
skilni, enda þótt hún kysi
stundum annars að hagræða
sannl-eikainium. í skriifuim sin-
um var hún sjálfri sér verst.
Það vita þeir, sem lesið hafa
óútgefin handrit að hi/num
ýmsu bókum hennar. Allar
mannverur eru safn þversagna
og Alma var þar en/gin uind-
ambekning. Hún var mjög fær
og næm tónlistarkona ogMahl-
er dáði ætíð hæfileika hennar
og færni. Saimt dáði hún
aldrei list hans af heilum huga.
Þrátt fyriir „úbreiknaða" hegð-
un heninar, hafði hún til að bera
nokkra hlýju, sem ásamt töfr-
um hennar og fegurð laðaði
fólk að henni. Hún gat verið
hvort tveggja, afar rausnarleg
og óhemju nízk. í hennar aug
um hafði virðing enga merk-
ingu. Samt sem áður átti hún
nóg sameiginlegt með hinum
grísku gyðjum til þess, að
fólk laut htenni.
Hvers vegna ákvað hún að
giftast Mahler? Enn gefurdag
bókin okkur svairið. Maihler
var að hennar áliti „mikilvæg-
asti, hreinasti maður" og
„mesti sniliingur", sem hún
hatfði mokkru sirani áður hitt.
Það hefur án efa kitlað hé-
gómaigiimd henimar mjög, að
hann varð svo ástfanginn af
henni Einnig vænti hún þess,
að hann mundi uirnbreyta hernni
og „leiða hana upp í þær sömu
hæðir, sem hann byggði". Um
þetta leyti stóð Mahler á fer-
tugu. í fjögur ár hafði hann
stjórnað Vínaróperunni og
skangerð hans var fullmóuð.
Það var vegna þessa, sem hann
heillaði Ölmu, sem þá var að-
eins tuttugu og þriggia ára að
aldri. Það var einnig vegna
þess, að henni þýddi aldrei
að beita yfirráðabrögðum sín-
um við hann. Þar með voru
andistæðumar fullskapaðair.
Við hvern nýunninn sigur sá
hún sjálfa sig aftur í réttu
ljósi og þá fann hún beizk-
lega til stöðu sinnar sem hin
óvirka og óþekkta eiginkona
Gustavs Mahler. Að því stafa
allar „kreppurnar" og „sálar-
kvalirnar", sem hún nefnir oft
lega í bókum sínum.
Hvað Mahler snerti, þá var
hann mun opinskárri í tilhuga
lífi þeirra, en haldið hefur ver
ið. Það sannar bréf nokkurt,
sem hann sendi unnus+-
hinn 19. desember árið 1901,
áður en hann sneri heim frá
Berlín. Alma nefnir þettabréf
í bók sinni, en í þvi bannaði
hann henni að semja tónverk.
Hún brenndi bréfið siðar
meir. Sem betur fer geymir eitt
handrit hennar afrit af bréf-
inu. Þar kemur í ljós, að Mahl
er var vel kunnugt um léttúð
Ölmu og hégómagimi. Hann
ásakaði hana fyrir samskipti
hennar við aðra karlmenn og
bað hana að brenna allarbrýr
að baki 'sér og helga honum
líf sitt. Hún féllst á þetta
vegna ákveðni hans, lofaði að
baeta ráð siitt og sór, að hún
skyldi hætta að semja tón-
verk, enda þótt sá starfi hefði
til þessa verið „eina inntak
lífs hennar.“
Enda þótt Mahler væri að
sönmiu sjálfselsfcur og ráðríkuir
þekkti hann ástina vel. Þetta
sannar fjöldinn allur af smá-
miðum, sem hann sendi Ölmu
á morgnana, er hann var að
leggja í jámbrautarferðir.
Hann sendi þá nógu snemma
frá brautarstöðvunum, til að
hún fengi þá áður en hún fór
á fætur. Umhyggja hans fyrir
henni var þrungin blíðu. Haft
hann ekki fært henni ham-
ingju verður mairani á að
spyrja, hvor't það baifi yfirl-eitt
verið á nokkurs manns valdi!
Hann lifði fyrir tónlist og gat
því ekki helgað sig eiginkonu
sinni algerlega, en vafi hlýtur
að leika á því, hvort hann
hefði raáð betri áriangri, þótt
hann hefði sinnt öllum duttl-
ungum hennar. Alma lýsir hon
um sem ljósvakakenndri veru,
sem lifði ekki í holdinu held
ur andanum. Enn leiðir hún
okkur á villigötur. Mahler var
alls ekki óreyndur í ástum og
hafi hann látið sem svo væri
hefur hann eflaust gert það til
að forðast að vekja afbrýði
konu sinnar. Þær konur, sem
hann hafði elskað voru ófáar,
þegar hér var komið sögu. Er
hann var sextán ára að aldri
varð hann ástfanginn af ungri
stúlku í sumarleyfi. Nítján ára
vairð hainm beiiUaðiur laf Josep-
hine Poisl, dóttur póstmeistar
ans í Iglau og tileinkaði henni
þrjú sönglög.
Síðar varð hann ástfanginn
af söngkonunni Johanna Richt
er og tileinkaði henni „Lieder
eines fahrenden Gesellen". í
Prag féll hann fyrir annarri
söngkonu, Betty Frank, en hún
varð fyrst til að flytja verk
hans á alimaninafaeri. Saimlband
þeirra varð vinsælt umræðu-
efni almennings. I Leipzig ætl
aði hann að hlaupast á brott
með Marion-Mathilde von Web
er, en hún var gift og átti
þrjú börn. Mikið var rætt um
það fyrirtæki. (Öll smáatriði
þess er að finna í endurminn-
ingum enska tónskáldsins Eth
el Smith). Nokkrum árum sið-
ar hafði ástarævintýri hans
með hinni ungu söngkonu
Ann von Mildenburg nærri
gert út um feril hans. Hann
fór leymilegar með ástamál síin í
Vín, því að lífið hafði þá
kerant honum varkáirm'i. Þetta
merkir þó ekki, að hann hafi
litið sj'aildm'air til kveinma. Hamm
var ástfanginn af hverri óperu
söragkoniuinini á fætuir amimairri.
Má hér nefna Ritu Michalck,
þá sennilega Marie Gutheil-
Schoder og loks Selmu Kurz.
Vissulega var ástalíf Mahlers
að miklu leyti loftkennt og
sum þessara sambanda hafa ef
laust verið sakleysið sjálft. En
önnur þeirra voru það vissu-
lega ekki. Hin fjölmörgu bréf
hans til Mildenburg sýna
glögglega fraim á það. Hanm
var sannarlega enginn mein-
lætamaður eða ljósvakavera.
Er hann kvæntist Ölmu hafði
hanm án vafa áhyggjui- aif ald-
ursmuninum, en hann „óttaðist"
yfiirileitt ekki koniuir. Hann elsk-
aði og girntist Ölmu og þeim
kom saman um að staðfesta ást
sína fyrir brúðkaupið. Dagbók
hinnar ungu stúlku er greinar
góð um þetta mál. Nokkrum
döguim eftir fynstu kfeufadeigu
tilraun þeirra gerðu þau aðra,
sem færði þeim „fullkomna
hamim'gju", (eða „Wommie úher
Wonne“, eins og Alma skrifaði
hinn 4. janúar 1902). Hin unga
kona var brátt með barni og
það fæddist tæpum átta mán-
uðum eftir brúðkaup þeirra.
Satt er það að Mahler var
svo upptekinn af tónlistinni og
starfi sínu við óperuna, að
hann sinnti konu sinni minna
en hún hafði búizit við. Sjá'lfs-
elska harns fóiltst í því að veita
hugsjónum sínum og atvinnu
algeran einkrétt á sjálfum
sér. En ætli Alma hafi ekki
verið sjálfselsk að samaskapi?
Hún var aifbrýðisöm, l'éttúðug
og skipti oft skapi og áhuga
málum. Hún var jafn sérgóð
og hún heimtaði mikið af öðr
um. Sárt er að hugsa til þess,
er hún segir í „Ævi minni“:
— Ég viildi ósika 'að hamrn kæmi
aldrei heim, (1903) og i dag
bókinni: — Stundum held ég,
að ég elski hann alls ekki.
Hann angrar mig svo. Mér geðj
ast ekki að lybtinni af honum
og talsmáta hans, eða jafnvel
sörag hams. Hairan er miér eiins
og ókunnugur maður. Áhuga-
mál hans og smekkur eru and
stæð mínuim. —-
f ljóisi dagbóbair Ölmu
óprentaðs handrits hennar og
hinna nýfundnu bréfa Mahlers
verða auðskilin vandræði þau,
sem hjónin striddu við sumar-
ið 1910. Ár hvert sendi Mahl-
er konu sína til hvíldar á
taugahæli. Þvi fór fjarri, að
hann væri áhugalaus um liðan
heran'ar, því að harnn ininit'i stöð-
ugt eftir likamlegri og andlegri
heilsu hennar væri hún fjarri
honum. Héldi hann, að hún
væri eitthvað vansæl setti
hann allt annað á hakann og
hélt til fundar við hana. Slíkt
hið sama gerði hann það sum-
ar, sem hér um ræðir. Um það
ieyti hatfði hún kyninzt arkí-
tektinum Walter Gropius og
æska hans, útlit og ástriðubál
höfðu heillað hana. Þegar þau
skildu og Alma hélt aftur til
eiginmanns síns hófu þau bréfa
skriftir s'ín á milli án vitund-
ar Mahlers. Walter Gropius
játaði þetta sjálfur fyrir mér
og staðfesti einnig þessa ein-
kennilegu frásögn Ölmu í bók-
inni: 1 hugsunarleysi áritaði
Gropius eitt ástarbréfa sinna
til Mahlers í stað ölmu. í
bréfi þessu bað hann hana að
hlaupast á brott með sér. Ölmu
varð ekki um sel, er hún upp-
götvaði þetta slys, og varð mik
ið um óveðrið, sem af því
hlauzt. En það kitlaði óneitan
lega hégómagirnd hennar að
vera nú loks orðin þungamiðj
an í lífi eiginmanns síns. Hann
var viti sínu fjær af ótta við
að missa hana fyrir fullt og
allt. Hann hafði hikað lengi
áður en hanin kværatist þesisari
kornungu konu og nú galt
hann skyssu sinnar og Alma
ekki síður. Loks nú kynntist
hann angist og örvæntingu.
Hann fylltist sjálfsásökun.
Hiaran hafði vamrækt koniu sín'a,
hetf fónraað sér naegilega, („Ég
hef fliitfað fyiriir pappír,“ stuindi
hann á banabeði) og nú var
það of seint. Hún elskaði hann
ekki lengur og sagði honum
það skýrum orðum!
Seinustu mánuði ævi sinnar
elskaði Mahler Ölmu svo heitt,
að líktist hitasótt. Hann vildi
vera við hlið hennar jafnt
dag sem nótt. Er hún var sof-
andi ritaði hann smáorðsend-
ingar, sem hann skildi eftir á
nátt.borði hennar. Hann hafði
áhyggjur af því, að hann upp-
fyllti ekki eiginmannsskyldur
sínar. Hann heimsótti tauga-
lækná í V in, seim aiftuir réð
honum til að tala við Sigmund
Freud. Er þeir reik-
uðu úm stræti Leydenborgar
rakti Mahler vandræði
sín fyrir föður sálfræð-
(oníinental
Nælonstyrktar
viftureimar, vanal.
kílreimar o g kíl-
reimaskífur.
FAE
Arcanol vatns-
verjandi legufeiti
fyrir jeppa og
fjallabíia.
Hjöruliðskrossar
og sturtuhjöru-
liðir í öll tæki og
vélar.
ATH. að véladeildin er opin frá kl. 8 fh. 5 daga vikunnar
FÁLKINN & STAL
Suðurlandsbraut 8
Sími: 8-46-70.

IGNIS BYÐUR URVAL
PG NÝJUNGAR
HÉR ERU TALDIR
NOKKRIR ÞEIRRA
KOSTA, SEM IGNIS
ÞVOTTAVELAR ERU
BÚNAR
Gorðirnar eru tvær — 10 og;
12 \alkerfa.
Hvor gerlf þvter 3 eða 5 kg af
þvotti eftir þörfuni.
Bara þetta táknar, að þér fáið
sama og tvær vélar í einni.
Tvö sápuhólf, sjálívirk, auk
liólfs fyrlr lífræn þvottaefni.
Kafsegullæsing; liindrar, að
vtMin g;etl opnazt, nieðan luin
g;eng;iir.
Börn geta ekki komizt í vél,
sem er í g;ang;i.
Sparar sápu fyrir mintta
þvottarniag;n — sparar um
leið rafmagn.
Veltipottur úr ryðfríu stáli.
Stjórnkerfi öll að framan —
því hag;kvæmt að fella vélina
í ln»rétting;ii i eldluisl.
ÁRANGURINN er:
Hvottadaftur ári þreytu
Dagur þvotta dagur þæfíinda
©
AÐALUMBOÐ:
RAFIÐJAN — VESTURGÖTU 11
SlMI: 19294
RAFTORG V/AUSTURVÖLL
SlMI: 26660
innar. Freud taldi síðar,
að sér hefði tökizt að róa Mahl
er en þar, sem þeir hittust
aldrei framar gat hann ekki
gengið úr skugga um áhrif
þessa stutta fundar. Hvað sem
því líður þá bendir allt til
þess, að þegair hiiran, kröfúharð'i,
ráðríki og sjaltfselski eiigirn-
maður breyttist svo skyndilega
til hins betra hafi það engu
fremur gert Ölmu til hæfis.
Alma þarfnaðist fremur bar-
daga en sigra. Sú er að
minnsta kosti skoðunin, sem
línubil dagbókarinnar færa
manni.
Þessi mynd af Mahler niður
brotnum, afvopnuðum, veik-
burða og ástföngnum um sein
an er einkennilega harmkennd.
Ætli þessi úlfakreppa hafi
flýtt fyrir dauða hans?
Kannski hefur Freud aðeins
gert illt verra með þvi að
rekja fyrir honum eina dag-
stund öll vandræði hans, ræt-
ur þeirra, orsakir og eðli. Hvað
sem um það er þá er vist, að
tíunda symfónían er ekki ófull
gerð vegna vanheilsu Mahlers
eins og margir höfundar hafa
staðhæft. Engin leið er að kom
ast að því, hvort samband er
á milli þessa ófullgerða verks,
úlfakreppu Mahlers og loks
dauða hans nokknuim mánuðuim
síðar.
Dag nokbuinn ræddi ég þenn-
ain hairimle'ik við dóttuir tón-
skáldsins. (Hún man ekki þessa
tíma, þar sem hún var þá að
eins sjö ára gömul). Ég drap
á það, hve rraér fuiradust síð-
ustu ævidagar hins brotna
manns átakanlegir. Ég mun
aldrei gleyrna svari hennar: —
Ef hann sneri aftur til jarðar
innar veit ég ekki, nemahann
langaði eimmiitt till að lilía þeaoa
seinustu mánuði aftur. —