Morgunblaðið - 28.03.1971, Blaðsíða 1

Sunnudagur 28. marz 1971
Dickens á yngri áruni.
EniJyn Williams, í gervi Dic-
fccns við upplestur úr verkum
hans öld síðar.
Árið 1916 var faðir Charles
Dickens ráðinn að einni aðai
skipasmiðastöð flotans í Chat-
ham við mynni Medway i Kent.
Framan af bjó fjölskyldan í
Ordnance Terrace 2, sem var
þokkalegt miðstéttarhiverfi. En
árið 1821 fluttist hún í öllu fá-
tæklegra húsnæði nær skipa-
smíðastöðinni i St. Mary’s
Place. Eru þessi búferlaskipti
venjulega kennd óforsjálmi
íjölskylduföðurins. En hvað
sem um það er, þá minntist
Charles Dickens verunnar í
Chatham ævinlega sem mesta
hamingjutíma ævi sínnar.
Þarna í Ch atham kom til
sögunnar sú persóna, sem í
þann tíð fylgdi öll'um miðstétt-
arheimilum og var gjarnan
kjarni þeirra, en það var barn-
fóstran. Þarna komst Dickens
fyrst í kynni við barnasögurn-
ar, þarna hóf hann heimanám
sitt og þarna gekk hann fyrst
i skóla. Þarna samdi hann
fyrstu leiki sina, bæði með sjálf
um sér og i leik við önnur
börn, í Chatham fór hann fyrst
í leikhúsið, las fyrstu sögum-
ar og setti þær á svið í ofur-
lit'lu „leik!húsi“.
í>að var einnig þarna, sem
ungur leikfélagi hans sagði
honum frá „hræðilegum bófum,
sem nefndust róttækir og
höfðu það á stefnuskrá sinni,
að rikisarfinn gengi í lífstykki,
enginn ætti rétt á neinum laun
um og iand- og sjóherinn yrði
lagður niður. Þetta var svo
hræðilegt, að ég lá lenigi nötr-
andi í rúm’i minu, eftir að hafa
beðið þess innilega að róttæk-
ir yrðu sem fyrst tefonir og
hengdir.” Sú róttækni, sem sið
ar meir ásótti Dickens sjálf-
an varð honum ævinlega til-
efni til síendurtekinna slíkra
óttakasta.
Leikfangaheimurinn, bernsku
veröld lifandi hluta og dauðra,
varð sterkasti þátturinn í skáld
sögum hans er þar að kom.
f skáldsögum hans eiga
hús, húsgögn og aðrir hvers-
dagshlutir sér dularfullt, eigið
líf, sem blandast lífi fólks
ins, sem lifir í umhverfi þeirra.
Og nú var þessi leikfanga-
heimur aukinn heimi sagnanna,
heimi uppspunninna sagna og
goðsagnafoenndra persóna.
„Rauðhetta litla var fyrsta ást
in mín. Mér fannst, að hefði ég
fengið að fovænast Rauðhettu,
þá hefði ég orðið alsæll.“ 1 þe®s
ari barnasögu sem er honum
svo ofarlega i huga, kemur fyr
ir amman góða, sem í rauninni
er úifurinn; úlfurinn í ömmu-
gæru. Hrói höttur, Valentine
og Orson, Guli dvergurinn og
fleiri barnasögur, skjóta hvað
eftir annað upp foollinum í
greimum hans og skáldsögum.
1 endurminningunum úr
bemskuheimi hans leggur
hann höfuðáherziu á Þúsund
og eina nótt. Það er sú bók,
sem hann nefnir oftast í sög-
um sinum og bréfum, að und-
anskildu Nýja testamentimu og
verkum Shakespeares.
í Þúsund og einni nótt kaup-
ir Scheherazade sér gálgafrest
dag í senn, með sögum sínum;
hún skilur við soldáninn óðan
af eftirvæntingu í dögun
hverri og dregur aftöfouna
þannig sifellt á langinn. Sögur
Davíðs Copperfields á svefnloft
inu, eru sprottnar af ótta hans
við að missa vernd og hylli
Steerforths, átrúnaðargoðs
síns. Þróunarferill listamanns-
ins Gharles Diokens hófst á
brauðstrits sagnagerð, hafinni
af brýnni nauðsyn og endaði í
samningu þaulhugsaðra sagna
sem áttu sér ýmis föst mark-
mið. Ástæðurnar til þess, að
hann birti skáldsögur sínar i
mánaðar- eða vikublöðum eiga
rætur að rekja til ótvíræðrar
hagsýni. En ég er þeirrar sfooð
unar, að sá frásagnarháttur
Schishrazade, sem fyrr er get-
ið, og Dickens kynntist í æsku
sinni, hljóti samt að hafa haft
áhrif á hann í þessa átt frem-
ur en ekki; þangað hafi hann
upphaflega að einhverju leyti
sótt hugmyndina um þetta
beina samband við lesendur
sina. Prentsmiðjusendiliinn,
sem sifellt beið við dyrnar,
gegndi hlutverki böðulsins.
Það var ekki aðeins Þúsund
og ein nótt, sem vakti hjá Dick-
I ens þa ðjflpu undrunartllflnn-
I ingu, sem fylgdi honum ævi-
langt, heldur og öll önnur þau
ævintýri er honum voru sögð í
bemsku. Plestir góðir sfoáld-
sagnahöfundar eiga sér rætur
í slíifoum ævintýrum, en enginn
jafn djúpar og fastar og Dick-
ens. Og upp af þessum rótum
óx heill skógur imyndana, hiá-
legra, dapurlegra, óttalegra,
sem fléttast inn í mál hans og
ljá því einkennilega og persónu-
lega ljóðrænu og bjóða byrginn
öllu þvi ömurlega skrautyrða-
safni, sem hann hafði við hönd
ina, er hann vildi skrýða mál
siitt, rita „fagurt mál“.
Þessari fyrrnefndu tilfinn-
ingu voru samfara mjög næmt
blaðamannsauiga og eyra fyrir
hljómum umheimsins. Úr öllu
þessu urðu til hinar ferlegu en
heillandi verur, er byggja heim
Dickens. 1 heimi þessum vitum
við aldrei fyrir vist, fyrr en
við erum komin vel niður í
tungutaki höfundarins, hvort
orð hans leiða okfour inn i
miðja náhermda orðræðu, sem
skyndilega hleypir ham og
breytist í torkennilega,
skrýdda útgáfu af sjálfri sér,
er sögupersóna bregður skapi
eða hvort álfheimar eða
tröllheimar, sem voru rétt í því
að ljúkast upp fyrir okkur
verði allt í einu að náfovæm-
lega lýstu borgarhverfi i Lund
únum.
Það var á þessum fyrstu ham
ingjuárum Dickens i Ordnance
Terrace i Chatham, að Mary
Weller, fóstra hans kom til sög-
unnar. Það er svo sem ekki að
undra þótt fóstra barns, sem
sjálft er svo litið vitað um sé
talsverðri þofou hulin. Það,
sem er öllu fremur ein-
kennandi fyrir alla sögu Dick-
ens, er það, að þeir atburðir,
sem tengdir eru nafni fóstru
þessarar eru i ýmsu tilliti svo
mótsagnakenndir að haida
mætti að þarna hlytu að hafa
Framhald á bls. 10.
ANGUS WILSON