Morgunblaðið - 08.10.1971, Blaðsíða 15

MORGUlNÐLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. OKTÖBER 1971
43
Þráinn Bertelsson:
„Ást okkar logar og lifir“
Um Pál Oiafsson, manninn og
skáldið, ævi hans og ástarljóð
Rætt við Benedikt Gíslason
frá Hofteigi og Jón G.
Nikulásson lækni um „Fundin
ljóðÉ< - ástarljóð Páls, sem
nýverið komu í leitirnar og
hafa nú verið gefin út í bók
„Dýrgripir,“ segir hann.
„Gersimar. Ómetainlegar gersim
ar.“
Þetta eru orðin, sem Beneditet
Gíslason frá Hofteigi viðhefur
til að lýsa „Fundnum ijóðuim",
ástarljóðum Páls Ólaifssonar,
sem nýlega voru dregin fram i
dagsljósið og gefin út hjá
Hetgafelii.
„Páll Ölafsson var alþýðu-
steáld,“ segir Benedikt, sem
þekkir manna bezt Ijóðagerð og
œviferil þessa austfirzka
skálds. Og Beneditet heldur á-
frarn: „Það er marklaust skáld,
sem ekki er alþýðuskáld. Skáid
skapurinn er að binda augna-
blikið, og lifið er eintóm augna
blilk. Skáldið, sem bindur þau
fflest, og gerir það bezt, verður
alþýðuskáld. Eðli skáldskapar
er að mála augnablikið.“
Hvort sem þessi skilgreining
á eðli steá'ldskapar er endanleg
eða ekki er ekki að tvíla, að
Páffl ÓHatfsson er mikill málari
augnabliksins. Sin beztu ljóð
yrkir hann af hita þeirra til-
ifinninga, sem hafa hann á valdi
sinu það augnablikið. Og til-
finningaofsinn er mikill, ást
eða hatur, ekkert þar á milli.
Ef til vill var það fyrir hat-
ursfull níð- og kersknikvæði,
sem hann varð fyrst frægur
með þjóð sinni, en örugglega
verða það ástarljóð hans, sem
munu halda nafni hans á loft
um ókomin ár.
Ástin og hatrið eru þeir meg-
tnþættir í skapgerð Páls, sem
skópu honum örlög og útdeildu
honum gæfu og gæfuleysi.
Hvoru tveggja, ást sinni og
hatri, kunni Páll að lýsa á ó-
gleymanlegan hátt.
Einn óvildarmaður Páls fékk
þessa vísu:
Illa fenginn auðinn þinn,
áður en lýkur nösum;
aftur tínir andskotinn
upp úr þínum vösum.
(Pál átti raunar í málaferi-
um, þegar hann kvað þessa
visu, og var sektaður um 20
krónur fyrir tiltækið, svo að
vlsan er dýr). Annar óvildar-
maður Páls fékk þessar trakt-
eringar:
Hér í hlaðið rógur reið,
ranglætið og illgirnin.
Lygi og smjaður skelltu á
skeið.
— Skárri er það nú fylkingin.
Þetta er ófagur kveðskapur,
en það kvað við annan tón hjá
Páli, þegar hann orti um ást-
ina:
Án þín er sérhver dagur
draumur
og dauðans svartnætti fyrir
mig,
af þvi að dagsins glys og
glaumur
glepur mig frá að hugsa um
þig-
En þegar nóttin blessuð breiðir
blæjuna dökku yfir mig,
hjartað mitt flýgur langar
leiðir,
lifir og unir kringum þig.
Þannig eru öfgarnar i lund-
erni þessa ágæta skálds, brenn
andi hátur eða brennandi ást.
En það varð þó eins og i vinnu
konuskáldsögunum, að ástin
varð yfirsterkari, hún er mun
fyrirferðarmeiri og merkari í
skáldskap Páls heldur en níðið
og skammirnar.
II
Páll Ólafsson fæddist átt
unda dag marzmánaðar árið
1827 á Dvergasteini við Seyðis-
fjörð. Foreldrar hans voru síra
Ólafur Indriðason, síðar prest-
ur á Kolfreyjustað, og fyrri
kona hans, Þórunn Einarsdótt-
ir.
Páll dvaldist í föðurhúsum,
unz móðir hans lézt, þann 30.
janúar árið 1848. Eftir það
fór hann fljótlega að heiman,
og telja sumir, að orsökin hafi
verið sú, að faðir hans gekk að
eiga nítján ára gamla stúlku,
Þorbjörgu Jónsdóttur, ári eftir
lát konu sinnar, og var þá sjálf
ur 53 ára að aldri. Segja sumir,
að ekki sé fráleitt að ætla, að
Páll hafi sjálfur fellt ástarhug
til þessarar stúlku, sem síðar
varð stjúpmóðir hans, og hafi
sú óhamingjusama ást verið á-
stæða þess, að hann fór að
heiman.
Þetta eru raunar getsakir ein
ar, og harla ólíklegar. Þegar
betur er að gáð, bendir fátt tii
þess, að Páll hafi fellt hug til
Þorbjargar, og í hinum opin-
skáu ástarljóðum sínum tekur
Páii margoft fram, að hann hafi
aðeins elskað eina konu um dag
ana — og sú kona hét Ragn-
Þráinn Bertelsson
hildur. Margar ástæður geta
legið til þess, að Páll fór að
heiman, og líklegasta ástæðan
er einfaldlega sú, að hann hafi
ekki kært sig um að ala mann-
inn undir handarjaðri föður
síns. Ungir menn vilja vera
frjáisir, ekki sízt jafnákaflynd
ir menn og Páll Ólafsson.
Þegar Páll fór að heiman, fór
hann að Surtsstöðum í Eyrar-
hreþpi til Önnu systur sinnar
og mágs síns Siggeirs Pálsson-
ar. Hjá þeim er hann um hríð,
en ósætti þeirra hjóna Siggeirs
og Önnu var mikið, svo mikið
að um síðir slitu þau samvist-
um og skildu eftir ellefu ára
hjónaband.
Eftir að Páll fór frá mági sín
um og systur, réð hann sig að
Hallfreðarstöðum, þar sem bjó
ekkjan Þórunn Pálsdóttir. Þar
staðfesti hann ráð sitt, því að
fimmta júli 1856 kvæntist Páll
Þórunni. Hann var þá tuttugu
og níu ára, en Þórunn fjörutíu
og fimm ára og hafði ver-
ið ekkja í tíu ár.
Mjög hafa menn brotið heil-
ann um þetta hjónaband Páls
og Þórunnar. Sumir telja, að
Páll hafi gengið að eiga Þór-
unni í einhverju örvæntingar-
kasti, vegna þess að hann hafi
beðið skipbrot í ástum, er síra
Flugvirkjar - Flugvélstjorur
Félagsfundur Flugvirkjafélags íslands verður haldinn að Brautar-
holti 6 laugardaginn 9. okt. 1971 kl. 13.30.
FUNDAREFNI:
Uppsagnir flugvirkja og flugvélstjóra
hjá Loftleiðum hf.
önnur mál.
STJÓRNIN.
GRETTISG. 8 • REYKJAVÍK
SÍMI 17840 • PÓSTIIÓLF 1296
FYRSTA BÓKAUPPBOÐ VETRARINS
verður haklið í Átthagasaí Hótel Sögu
mánudaginn 11. okt. nk. og hefst það kl. 17.00.
Bækurnar verða sýndar í skrifstofu undir-
ritaðs, Grettisgötu 8, laugardaginn 9. okt.
milli kl. 14.00 og 18.00 og í Átthagasal Hótel
Sögu mánudaginn 11. okt. kl. 10.00 og 16.00.
MUNAS
pllllrlðS
knltlrO
BRUUNÖ
LISTMUNAUPPBOÐ
KNÚTUR BRUUN
Ólafur, faðir hans, kvæntist
Þorbjörgu Jónsdóttur. Þetta er
óneitanlega rómantísk tilgáta,
en þó ósennileg.
1 fyrsta lagi bendir fátt til
þess, að kærleikar hafi verið
með þeim Páli og Þorbjörgu, og
í öðru lagi hafði Páll haft svo
langan umhugsunartíma, að
ljóst er að hann flanaði ekki í
hjónaband i augnabliksörviln-
an. 1 þriðja lagi var Þórunn
væn kona og virðuleg, sýslu-
mannsdóttir, og sterkur og á-
kveðinn persónuleiki, en allt
þetta eru kostir, sem hafa kom
ið Páli, jafn flöktandi og í-
stöðulaus og hann virðist hafa
verið.
Heimilið að Hallfreðarstöð
um mun hafa verið glæsilegt,
þótt tæpast væri þar mikið riki
dæmi. Ekki undi Páll á Hall-
freðarstöðum til langframa, þvi
að fljótlega flytur hann að
Höfða á Völlum, þar sem hann
er í tvö ár, þar til hann flytur
að Eyjólfsstöðum, og býr þar i
tvíbýli með Birni Skúlasyni.
í fyrstu hefur það ef til vtil
verið vináttan við Björn Skúla
son, sem laðaði Pál að Eyjólfs-
stöðum, en innan tíðar kom þó
fleira til. Árið 1865 kemst það
upp, að tíðleikar eru mili'i
þeirra Páls og Ragnhildar, dótt
ur Björns. Reynt er að ráða
þeim málum giftusamlega til
lykta með því að Ragnhildur
fer til Reykjavíkur til þriggja
ára dvalar, en Páll flytur aftur
heim til Hallfreðarstaða með
konu sina og sitt fólk árið 1866.
Ekki báru þessar tiltektir þó
tilætlaðan árangur. Árið 1864
hafði Páll verið kjörinn vara-
þingmaður Norðmýlinga, og ár-
ið 1867 fer hann suður til
Reykjavíkur á þingið fyrir síra
Halldór á Hofi.
Lítið orð fer af Páli sem þing
manni. Mælskur var hann ekki
á þingi, en hefur líkast til ver-
ið þeim mun mælskari við Ragn
hildi, er fundum þeirra bar sam
an í Reykjavik.
Árið 1869 fór Ragnhildur frá
Framhald á bls. 47.
Mamma
hennar veit...
aðLJOMA gerir
allan mat góðan
og góðan mat betri
• smjörlíki hf.