Morgunblaðið - 08.10.1971, Blaðsíða 16

44
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1971
Er fækkun vinnu-
stunda kjarabætur?
Þegar samtök verkamanna
hófu sína fjrrstu baráttu fyrir
bsettum kjörum verkafólks, var
þann veg háttað kjörum þess hér
á landi, sem og hjá flestum þjóð-
um heims, að vinnutíminn var úr
hófi langur, og svo hart eftir af-
köstum gengið, að slíkur þræl-
dómur gat valdið varanlegu
heilsutjóni og ótímabærri hrörn
un, og fyrir þessa vinnu voru
greidd sannkölluð sultarlaun.
Fimm manna f jölskylda, sem ekki
hafði aðrar tekjur en vinnulaun
húsbóndans rétt skrimti, hvað
þá, þegar ómagarnir voru 5—10
í heimili. I>á var nauðsyn að gera
hvort tveggja: stytta vinnutím-
ann og hækka launin. Og að þvi
unnu samtökin sleitulaust, með
góðum árangri. Verkalýðsmálin
voru þá í höndum ábyrgra á-
hugamanna, er skildu glöggt
þarfir beggja aðila, verkafólks
og vinnuveitenda, og að þeir
fyrrnefndu þurftu á að halda
skeleggri og heiðarlegri forustu.
Þeir áttu hvort tveggja, vit og
vilja, til að meta réttilega, að
starfið er afl þeirra hluta er
gera skal, og að verður er verka
maðurinn launanna, en hins veg
ar mætti ekki ofþjaka atvinnu-
vegunum með hóflausum kröfum,
heldur samstilla efiingu þeirra,
og bætt kjör vinnandi fólks. Að
þessu tvennu var stefnt á dög-
um Jóns Baldvinssonar og hans
samherja. Þeir töldu hóflegan
vinnutíma nauðsynlegan, sem þá
var fyrst um sinn tíu stundir, en
iðjuleysi meirihluta dagsins ekki
kjarabót, nema siður væri. Þá
voru sigrarnir unnir i áföngum,
tíu stunda vinnudagur fastbund
inn, og timakaup hækkað til
muna, ef nauðsynlegt var að
vinna lengur, skildi aukavinna
sú greidd með 50% áiagi.
Fram að þeim tima, er skipu-
leg barátta hófst undir forustu
jafnaðarmanna, fyrir bættum
kjörum verkafólks, voru atvinnu
rekendur: útgerðarmenn, bænd-
ur, verzlunarstj. og iðnmeistar-
ar nær einráðir um vinnuálag og
vinnulaun. Glöggt dæmi voru
takmarkalausar vökur sjómanna
á togurum. Með Vökulögunum
var sá þrældómur afnuminn. Fór
svo fram um skeið, að kaup
verkafólks fór hækkandi, og öli
aðbúð þess var bætt. Verkamenn
undu glaðir við sitt, unnu dyggi
lega, og afköstuðu hver eftir
sinni getu. Vinnusvik voru ó-
þekkt fyrirbæri. Erfiði var þó
enn mikið, því vinnutæki voru
frumstæð, þó nokkuð örlaði á vél
tækni á öðrum og þriðja tug ald
arinnar.
Atvinnubyltingin mikla hófst
á iandi hér, þegar Bretar her-
námu landið árið 1940. Hernáms
liðið færði okkur sumt gott, en
annað illt. Bretarnir komu með
vélar, og peninga, sem þeir voru
ósparir á, því mikið vinnuafl
þurfti til að reisa öll þeirra her-
virki, víðsvegar um landið, og
létu sig engu varða kostnaðinn.
Verð islenzkrar framleiðslu
hækkaði gifurlega, og kaupgjald
að sama skapi. En illhveli leynd
ust i kjölfarinu, fjármálaspilling
og vinnusvik. Hvort tveggja hef
ur þvi miður orðið hér landlægt.
Þessi faraldur er þekktur á
vinnustöðum, utan húss og inn-
an. Þó varast hann margir enn.
Kommúnistar höfðu lengi boð
að, að vinnan væri böl, og verka
menn þrælar „auðvaldsins". Þeg
ar á hemámsárunum voru komm
únistar búnir að svæia undir
sína stjóm mörg verkalýðsfélög
og orðnir valdamiklir í sambandi
þeirra. Nú töldu þeir sig eiga
leikinn. Vinnusvik og fjármála-
spilling var byltingarflokknum að
skapi. Þannig bar að naga ræt-
ur lýðræðisins, þá hlaut meiður
inn brátt að falla. En þetta ent-
ist þó byltingarflokknum
skammt, því sjómenn, bændur og
meirihluti verkamanna reyndust
sem fyrr trúir þegnar þjóðar
sinnar.
Vegna mikillar vélvæðingar,
töldu hófsamir menn úr röðum
lýðræðissinna fært að stytta
vinnudaginn í átta stundir, og
náðist um það samkomulag allra
flokka. Virtist þá flestum, að
málum vinnandi stétta væri all-
vel borgið, a.m.k. hvað snerti
vinnuálagið: vélamar búnar að
létta mesta erfiðið, og hvíldar-
tími, í flestum tilvikum (á landi)
16 stundir í sólarhring, aðbúnað
ur á vinnustöðum, og ýmis fríð-
indi veitt, er hér verða ekki tal-
in, en flestir munu kannast við.
Sem kunnugt er, hafa vixl-
hækkanir kaupgjalds og verð-
lags valdið verðbólgu meira en
flest annað. Þá var það að ráði
í einni vinnudeilunni, að stytta
vinnudaginn i stað þess að
hækka launin eins mikið og kröf
ur stóðu til, en borga óunninn
tíma með fullu kaupi, og kalla
það kaffitíma, þessi „kjarabót"
færi ekki út í verðlagið, sögðu
þeir, þ.e. hækkaði ekki vísitöl-
una. Rétt var að visitalan hagg-
aðist ekki við þessa fölsun dag-
vinnutímans, en þess gættu snill
ingarnir ekki, að framkvæmdir
allar urðu þeim mun dýrari sem
fleiri dauðir tímar voru greidd-
ir, og afköstin eðlilega i réttu
hlutfalli minni. Flest verkalýðs-
félög sömdu brátt um klst. kaffi
tima á dag, svo unnið var aðeins
7 stundir í stað átta. Þegar vinnu
veitandinn neyddist til að kaupa
eftirvinnu, þá greiddi hann raun
verulega kaffitímann með 50%
álagi á dagvinnutaxtann. Mikil
var hagræðingin, og er. Ég og
fleiri, er fórum með umboð
vinnuveitenda ríkisins, töldum
þessa „kjarabót" neikvæða, til
tjóns fyrir báða aðiia. 1 stuttri
grein skal það ekki nánar rök-
stutt, enda svo augljóst dæmi,
að jafnvel hver maður, með lág-
marks greind hlýtur að geta
reiknað það rétt. Þá kastaði tólf
unum, þegar eigendur bifreiða
og annarra vinnuvéla, fengu
fullt kaup fyrir vélina, í klst.
meðan vélstjórinn sat við kaffi-
borðið. Engan þarf að undra,
þó að við stöndumst ekki sam-
keppni við aðrar þjóðir með
framleiðsluverð, nema fisk, og
aliar framkvæmdir okkar, svo
sem byggingar hverskonar, verði
ofsalega dýrar, og sem engan
samjöfnuð á í öðrum löndum.
Enda hefur engri þjóð komið i
hug þetta snjallræði, að borga
fyrir menn og vélar fullt kaup
í sex stundir á viku hverri, sem
ekki eru unnar. Það munu aðrar
þjóðir aldrei gera. Hluti sögunn
ar er enn ósagður: Þegar menn
venjast á að fá jöfn laun fyrir
hvíldarstundir sem unnin tima,
missa þeir virðingu og áhuga fyr
ir starfinu, glata vinnugleðinni.
Þeim starfsmönnum hiýtur stöð-
ugt að fækka, sem vinna trúlega
í víngarðinum.
Enn hefur tekizt að fækka
vinnustundum, svo þær eru nú
aðeins 38 á viku, þ.e.a.s. raun-
veruiegar vinnustundir, eða
þremur stundum færri en í ná-
grannalöndunum. Og ekki er vit
anlega nein breyting þar á hjá
frændþjóðum vorum, eða öðrum
nágrönnum. Svona er velsældin
stígandi hátt hér á íslandi. „Mikl
ir menn erum við Hrólfur minn."
Og hér skal velsældin ekki stað-
ar nema.
Nýja rikisstjórnin, er allt vill
fyrir alla gera, lofar guðaveig-
um og glöðu lífi, boðar nú af-
dráttarlaust, að enn skuli stytta
vinnuvikuna um fjórar stundir.
Verður þá vinnuvikan 34, þrjá-
tíu og fjórar dagvinnustundir,
samkvæmt fyrr sögðu, eða mið-
að við sex virka daga: 5 stundir
og 40 mínútur á dag. Oriofstíma
skal og lengja í 24 virka daga.
Ekki hefur heyrzt að fjölgað
verði greiddum helgidögum, það
mun bíða næsta áfanga. „Vinnu-
laun eiga og að hækka, í „áföng
um" um 20%. Vinnulaunin mættu
sennilega hækka meira, ef vinnu
tíminn héldist óbreyttur, þ.e.
stundafjöldinn. Jafnvel þó vinnu
laun hækkuðu nokkuð meira en
hagfræðingum þætti hóf að, þá
er það aðeins tilfærsla á fjár-
munum, og hægt að bæta
atvinnuvegunum ofgreidd vinnu
laun, en glataður tími geymist
ekki, og það tjón verður aldrei
bætt. Stjórnin segir nú eins og
skollinn við bóndann forðum:
„Hvildu þig, hvíld er góð.“
Bóndi fór eftir „héilræðinu," en
man ríkisstjómin hvemig fór
fyrir bóndanum? Ekki skeytir
stjórnin um vilja starfsmanna.
Vitað er að þeir eru margir and
vígir þessari stefnu. Ef ekki verð
ur samið um fækkun vinnu-
stunda, þá skal þvinga það fram
með lögum. „Hvaðan kennir þef
þennan?"
Margar spurningar vakna. Get
ur þjóðfélagið veitt sér þann
munað, að hvílEist og skemmta
sér fullar nítján klst. hvem virk
an dag ársins? Svarið verður af-
dráttarlaust neikvætt. Þjóðar-
skútan getur þvi aðeins flotið
fyrst um sinn, að olnbogabörnin,
sjómenn og bændur vinni að
framleiðslu óbreyttan tima eins
og verið hefur. Sjómennimir
sækja björg í bú á fjárlæg mið,
og bregður hvergi, þó bylgjum-
ar risi hærra en möstur skip-
anna. 1 vetrarhörkum svellar rá
og reiði, svo eina bjargarvonin
er, að erfiða við íshögg, stund-
um svo dægrum skiptir. Hetjur
hafsins styðjast þá ekki letilega
við issaxið, og bíða þess gáandi
á klukkuna, að fimm stundirnar
líði. Þeir berjast ótrauðir við
náttúruöflin víðs fjarri heimil-
um og ástvinum sínum. Starfs-
gleðin er þeim í blóð borin, og
stolt þeirra er að færa sem mest
an feng í þjóðarbúið. Ljóst má
vera hver framtíð blasir við þjóð
félaginu, þegar þessir menn, sjó
mennirnir er einir færa þá vöru
á land er stenzt samkeppni á er-
lendum mörkuðum, heimtuðu
sinn jafnaðarrétt við „landkrabb
ana", gengu á land i miðri afla-
hrotunni til að hvilast og
skemmta sér í 19 stundir hvern
dag. Vaktavinna getur ekki
bjargað slíku manndómsleysi.
Sennilega verður bændum
veitt undanþága frá fimm tíma
reglunni. Ólafur sér um það, því
heljurnar geldast óefað, ef þeim
verður gefið aðeins einú sinni á
dag og mjólkaðar bara annað
málið. En víst eiga bændur líka
rétt á 19 stunda hvild, eins og
borgarbúarnir.
En hvað um opinMka þjón-
ustu? Flestar opinberar skrif-
stofur og bankar hafa nú um
skeið verið lokaðir alla laugar-
daga, og þykir léleg þjónusta.
Þegar vinnustundum hefur enn
verið fækkað um fjórar, verða
þessar stofnanir vart til þjón-
ustu nema 3—4 daga í viku. Um
verzlanir gildir að sjálfsögðu
sama lögmál. Þetta bagar ekki
mennina, sem berjast við að
„drepa timann" í nitján stundir,
eða lengur hvern virkan dag.
En eiga þessir „landkrabbar"
einir rétt á lífinu? Og er rétt að
gefa þeim aðstöðu til að eyða
því, sem dyggðugir manndóms-
menn afla með súrum sveita?
Hvað er nú um allt jafnréttistal-
ið? Er það iíka fölsk kenning?
Þrátt fyyir mikið afhroð er
Þjóðverjar guldu í síðari heims-
styrjöldinni eru þeir nú ríkasta
þjóð í Evrópu. Og Japanir munu
vera ríkasta þjóð í Asiu, eða
jafnvel í heimi öllum. Þess-
ar þjóðir vinna sleitulaust, eru
hagsýnar og sparsamar. Þeim
kemur ekki í hug, að fara að
dæmi okkar Islendinga, hætta
að vinna. Og dæmin eru nærtæk
ari. Sem fyrr segir verða vinnu-
stundir hér samkvæmt stjómar-
sáttmálanum sjö stundum færri,
vikulega, en í nágrannalðndun-
um. Verðum við að athlægi alls
heimsins?
Hér hefur margt verið talið,
er allt mælir gegn „sáttmála"
rikisstjórnarinnar um vinnumál
in, en þó enn ósagt það, sem varð
ar líklega mestu. Maðurinn er
sem allt lifandi, starfsvera. Mál-
tækið segir: „Betra er illt að
gera en ekkért." Sú verður líka
reyndin. Þvi færri vinnustundir
því fleiri skemmdarverk, og
meira um glæpsamlegt athæfi
unglinga og fullorðinna, dagieg
ar fréttir eru ólygnar. En hvað
þá, þegar enn meira iðjuleysi
verður valdboðið. Það mega vera
starblindir menn, er ekki skilja
svona ljósan sannleika. Eru
inenn ekki uggandi um æskumenn
ina, er brátt eiga að erfa landið,
en alast upp í sliku soramenguðu
andrúmslofti?
Margt þyrfti um þessi stórmál
fleira að segja, ef það gæti orð
ið til að opna augu þeirra, er með
vinnumálin fara, svo ekki yrði
anað fram af hömrunum í glöt-
unardjúpið. Við íslendingar er-
um oftast hneigðir til að inn-
byrða erlenda siði og hætti. Tök-
um nú nágranna okkar til fyrir-
myndar í umræddum málum og
færum vinnustundatölu hér til
jafns við þá. En komum a.m.k. i
"»g fyrir tilræði ríkisstjórnarinn
ar við atvinnumál þjóðarinn-
ar, þroska og verkmenningu. At
vinnurekendur og alþingismenn,
standið nú trúlega vörð. Ég sá
rétt í þessu, að atvinnurekend-
ur leggja til, að stytting vinnu-
t'ímans komi fram í áföngum, og
einnig verði fækkað dauðu tím-
unum, einnig í „áföngum". Hér
dugar ekkert kák. Greiðsla fyr-
ir kaffitima óg aðra dauða tíma
á að hverfa með öllu, og neita
ber fækkun vinnustunda, fara
þannig að dæmi nágrannaþjóð
anna sem fyrr segir. M.a. ber að
hafa i huga: að vélarnar vinna
ekki án stjórnenda. Allt ber að
sama brunni: mikill og dýr véla-
kostur liggur ónotaður, þegar
mennirnir hafa ekki dáð til að
hreyfa þær til nýtra starfa.
Allt þetta gildir og um vinnu-
tima opinberra starfsmanna. Og
á það ber að benda um leið, að
ofhlaðið er í margar opinberar
skrifstofur. Þvi er rétt að fara
að dæmi Nixons forseta: fækka
þessu „starfsfólki" um 5—10%.
Skilt þessum umræddu málum,
er það atriði í stjórnarsáttmálan-
um, að veita rikisstarfsmönnum
samningsrétt og þá auðvitað verk
falisrétt. Ljóst er undan hverra
rifjum þetta á'kvæði er runnið.
Hyggindi, sem í hag koma, að
hægt sé að lama framkvæmdar-
valdið, þegar að því kynni að
koma, að byltingarmenn ryddust
til valda á Islandi. Þarna þarf að
stemma á að ósi.

l.október 1971.
Steingrímur Davíðsson.