Morgunblaðið - 08.10.1971, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. OKTÓBER 1971
37 !
próf reyndlst gretnclarvlsltiil-
ain langt ofan við meðallag og
orðaforðkm mikill og átti
dreng'urinn því auðveldlega að
geta Jasrt að lesa. Þegar hann
var 8 áira var hann settur í svo
fcallaðan hjálparbefck, þar sem
eru færri nemendur og fcenn-
arinn hefur meiri tíma tii að
sinna hverjum og einum. Bn
það reyndist ékki nóg og 9 ára
var hamn látinn flá ieshjáip,
samhliða venjulegxi skóla-
göngu.
Við próf reyndist A hafa
mjög algeng einbenni dys-
llexiu. Hann vantaði sum hljóð-
Mi í lesturinn, ruglaði öðrum
saman. Formskynið og átta-
sfcynið voru efcíki í góðu lagi
og honum var nofcfcum veginn
sama hvernig b og d sneru og
eins f og t. Þessu fylgdi áhuga-
Jeysi og leiði, og A gát efcki
fundið að hann langaði til að
bæta úr þessu. Hann átti í erf-
iðleikum, sem engin skýring
fannst á. Þess vegna þurfti að
hjálpa honum, gera hann já-
kvæðari gagnvart náminu og
gera lestur og skrift að sfcemmti
legum leik. En þetta tekur allt
sinn tíma.
B er aftur á móti búinn að
vera lengur í hjál parbekk.
Greindarvisitala hans reyndist
heldur undir meðallagi, en
ef tíminn er ekki takmarkaður.
Lestrarfræðingar eru reyndar
ekki sammála um hvemig eigi
að fara að þvi og eru ýmsar
kenningar uppi um það hvaða
aðferðir eigi að hafa. Meðan
ekki liggur fyrir nein algild
lausn á vandamálinu má ekki
hafna neinni aðferð — maður
verður að nota þær aðferðir,
sem maður telur að bezt hæfi í
hverju tilviki. Það er mjög ein-
staklingsbundið hvaða aðferðir
er bezt að nota, þvi að eng-
um tveimur hentar nákvæmlega
það sama. Þess vegna er úti-
lokað að lagfæra lestrarörðug-
leika nema í einkakennslu, svo
ég vitni í sænska lestrarfræð-
inginn Áke W. Edfeldt, sem
skrifað hefur merka bók um
lestrarörðugleika. Að vísu er
hægt að taka nemendurna í
smáhópum, en það þarf að
sinna hverjum og einum sér.
ENDURTEKNING
OG ENDURTEKNING
— Það, sem þessir nemend-
ur þurfa fyrst og fremst er end
urtekning og aftur endurtekn-
ing, heldur Rannveig áfram.
Það, sem venjulegt barn þarf
aðeins að sjá einu sinni, getur
dyslexíubarnið þurft að sjá 10
sinnum. En það þarf alltaf að
endurtaka með nýju sniði —
en þeir skilja þetta yfirleitt.
Þeir vakna til ábyrgðar og
taka fegins hendi allri hjálp,
sem skólinn getur veitt. Þeir
vita að þetta er dýr kennsla og
tímafrek og meta hána vel.
LESVÉL OG TALVÉL
í lesverinu eru mjög fjöl-
breytt verkefni, sem Rannveig
hefur að mestu útbúið sjálf,
eftir fyrirmynd erlendra lestr
arsérfræðinga. Þetta verða
kennararnir sjálfir að gera hér,
því lítið hefur verið gefið út
á islenzku af hentugu hjálpar-
efni við kennsluna. Lesvélin,
sem áður var minnzt á, er litið
tæki, sem spjöld með miserfið-
um orðum og setningum eru lát
in fara gegnum og er hægt að
stilia hraðann. Nemandinn á
svo að lesa orðin, sem hann sér
I vélinni meðan spjaldið er að
renna í gegn og þykir flestum
mjög spennandi að fá að lesa
í lesvélinni. Við kennsluna er
einnig notuð talvél (Language
— master). Er það segulbanda
tæki, sem er þannig útbúið að
hægt er að renna gegnum það
spjöldum, sem segulbandabútar
hatfa verið límdir á. Fyrir ofan
bútana, er skrifað það, sem inn
á þá hefur verið talað. Um leið
og nemandinn hlustar, með
heymartólum, á orðið eða setn-
f lesverinu eru þrír litlir básar, þar sem hver vinnur að sínu verkefni en Rannveig Löve fjrlf
ist með og hjálpar, þegar á þarf að halda. (Ljósm. Mbl. Kr. Ben.)
hann hefði auðveldlega átt að
geta lært að lesa með venju-
legum hætti. En hann lærði
ekki að lesa, því að hann hafði
dyslexiu. Hann var jákvæðari
en A gagnvart náminu og
leysti verkefnin í rólegheitum,
bað um hjálp, þegar hann
strandaði, og smám saman hef-
ur hann fengið þyngri verfc-
efni að glíma við og lestrar-
hæfnin eykst. Hann verðnr
ises með þvi að fá mikla og
góða sérkennslu.
..— Eru öll dyslexíutilfelli við
ráðanleg, þannig að hægt sé að
kenna viðkomandi að lesa og
skfifa?
r— Já, þau eiga að vera það
annars verður þetta leiðinlegt.
Manni finnst stundum illa far-
ið með tímann að standa yfir
barninu og endurtaka það sama
si og æ, því öll sérhjálp er skilj
anlega mjög dýr. En það er
ekkert of dýrt til þess að gera
barnið hæft til að standa sig í
lífinu og þar veltur mikið á
lestrarkunnáttu.
— Hvernig bregðast foreldr-
arnir við, þegar þeir fá að vita
að barnið þeirra, sem virðist
hafa fulla greind, á í erfiðleik-
um með að læra að lesa og/
eða skrifa?
Þeir taka því vel -— lang-
flestir. Þeim getur brugðið því
þetta getur komið svo óvænt,
inguna, sem töluð hefur verið
inn á bandið, les hann það, sem
stendur á spjaldinu. Þetta auð
veldar nemandanum að gera
sér grein fyrir hljóðum staf-
anna — og þegar hann fær að
stjórna vélinni sjálfur verður
þetta hálfgerður leikur. Talvél
in er einnig mjög mikilvægt
tæki við talkennslu, en í næstu
stofu við lesverið hefur talkenn
ari skólans aðsetur en hann lag
færir málgalla og framburðar-
galla, sem koma í ljós hjá nem-
endum skólans. Er algengast að
nemendur eigi í erfiðleikum
með s og r, en hvort tveggja
má oftast lagfæra með tiltölu-
lega lítilli fyrirhöfn, el rétt er
að farið.
n
fa° r
Eitt af einkennum dyslexíu er „umsnúningiirinn“ — til dæmis
getur orðið NÁIi orðið LÁN í lestrinum. — Neðra dæmið. þar
sem FRÆ verður FÆR, er gott dæmi um hve erfitt samhljóða-
srunband (hér FR) getur orðið viðureignar. Það er anðveldara
al segja fær en fræ og því er sá kosturinn oft tekinn. —
AÐ FYRIRBYGGJA
ÖRÐUGLEIKANA
Sérhjálpinni í skólunum er
ekki eingöngu ætlað að hjálpa
þeim, sem þegar eru flæktir í
erfiðleikana. Henni er einnig
ætlað að fyrirbyggja að erfið-
leikarnir skapist.
— Það er að verða æ mikil-
vægari þáttur i skólastarfinu
að reyna að sjá nógu sneinma,
hvort hætta er á að barnið
lendi í erfiðleikum með námið,
segir Rannveig. Skólastjórinn
okkar hefur sýnt þessu sérstak
an áhuga og leggur ríkt á við
kennarana að þeir fylgist ínjög
vel með nemendum, sem að ein-
hverju leyti virðast ekki fylgj
ast nógu vel með og géri að-
Það er gaman að lesa i lesvélinni og fá að stjórna henni sjálfur.
Það getur verið erfitt að finna út hvort sérhljóði er stuttur eða
langur. Þá eru svona spjöld notuð til hjálpar og þegar Rannveig
réttir upp sjald með löngum sérhljóða á nemandinn að breiða út
faðminn. hægt og rólega, en þegar sérhljóðinn er stuttnr klapp-
ar hann saman iófunum um leið og hann segir orðið.
vart, ef þeir telja að þörf sé á
að nemendurnir fái sérstaka
hjálp. Því fyrr, sem hjálpin er
veitt, því betra.
HVAÐ UM ÞÁ
FULLORÐNU?
Eins og að framan má sjá
eru sérhjálparmálin að komast
í það gott horf í Reykjavík, að
ekki ætti að vera veruleg hætta
á að böm þar færu í fram
tíðinni gegnum barnaskóla, án
þess að hafa lært að lesa eða
skrifa sér að gagni. Utan
Reykjavíkur tekur þetta vafa-
laust lengri tíma og nokkur
tími mun líða, þar til allir ís-
lenzkir barnaskólanemendur
hafa aðgang að sérkennslu.
Reikna má með að um 10%
skólanemenda þurfi á einhvers
konar sérhjálp að halda. Þessi
þörf getur ekki verið nýtt fyr-
irbæri, því dyslexía er ekki ný
af nálinni. En hvað hefur orð-
ið um alla þá, sem fóru gegnum
skóla fyrir daga leshjálpar og
„fermdust upp á Faðirvorið“?
Enginn veit hve margir þeir
eru hér i þjóðfélaginu, sein
aidrei hafa náð valdi á Jestri
eða stafsetningu vegna dyslex-
íu. Og enginn veit hve mikið
þetta fólk er búið að líða
,vegna þessa. Flestir hafa ver-
ið stimplaðir heimskir og end-
urtekningin hefur talið þeim
trú um að svo væri. Aðrir hafa
verið það sterkir og duglegir á
öðrum sviðum, að þeim hefur
tekizt að standa sig og „breiða
yfir skömmina", þannig að sam
ferðarfólkið hefur ekki orðið
þess vart að viðkomandi gæti
ekki lesið og skrifað rétt eins
og hver annar. Sumir hafa ekki
viljað trúa því að þeir gætu
ekki lært að lesa og viljað
leita sér hjálpar. En hvert eiga
þeir að leita? Ekki geta þeir
setzt á skólabekk á ný með 7
ára börnum.
SÉRKENNSLUMIÐSTÖD
— Það er alltaf eitthvað um
að fólk snúi sér til okkar á
Fræðsluskrifstofunni og spyrji
ráða, segir Þorsteinn, er vlð
berum málið undir hann. Til
dæmis hefur komið ungt fólk,
sem hetfur haft áhuga á að
læra einhverja iðn, en getur
það ekki með þeirri lestrark’ihn
áttu, sem fyrir er. En þvi mið-
ur getum við lítið gert, því að
það er hvergi gert ráð fyrír
hjálp handa þessu fólki. Einka
kennsla hjá sérkennara getur
tekið það langan tírna að hún
verði f járhagslega útilokuð - -
svo ekki leysir hún vanílann.
— Ég tel, að hér vanti sér-
kennslumiðstöð, þar sem sérlært
fólk á ýmsum sviðum væri starf
andi. Þetta þyrfti að vera rík-
isstofnun, sem fólk gæti snúið
sér til með vandamál sín og þá
ekki aðeins lestrarörðugleika.
Málgallar eru ekki síður al-
gengir, og hefur margt fólk ver
ið alla ævi að burðast með til-
tölulega auðlagaða málgalla.
Þarna þyrfti fólk, sem stamar,
að geta fengið hjálp, en stam
er meiri kvilli en maður gerir
sér grein fyrir og ekki á færi
annarra en sérhæfðra tal-
kennara að laga það. Eitt enn
má nefna og það er fólk, sem
fær slag, og missir málhæfnina.
Þetta fólk þarf að taka strax
í talþjálfun, en sem stendur er
enginn talkennari starfandi við
sjúkrahúsin. — Einnig þarf oft
margt að laga hjá forskólabörn
um, t.d. seinan málþroska, og
ætti það að heyra undir shka
stofnun.
AB NÝTA
STARFSKRAFTANA OG
BÆTA Þ-ÍÓNUSTUNA
í grein, sem Þorsteinn skrif-
aði um sérkennslu i Menntamál
(2. hefti 1970) ræðir hann m.a.
hvernig megi hugsa sér framtið
arskipan sérkennslunnar og
kemur þar inn á sérkennslumið
stöðina. Telur hann að skóJar
og ' ’ þjálfunarstöðvár fyrir
Framhald á bls. 49.»