Morgunblaðið - 29.12.1971, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. DESEMBER 1971
BÓKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
Guðmundur G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Hvort skelfur nú
allur Vatnsdalur?
Ágúst á Hofi lætur flest flakka.
IVIeð stórmennum Iífsins í breið-
um liyggðum.
Andrés Kristjánsson hagræddi.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur li.f.
Reykjavík 1971.
ÞÓ AÐ mér þættt alllæsilegt
fyrra bindið af æviminningum
Ágústs Jónssonar, bónda á Hofi
í Vatnsdal, í „hagræðingu" Andr-
ésar ritstjóra Kristj ánssonar,
varð ég fyrir vonbrigðum við
lestur þess. Raunar er þar víða
farið um, frá ýmsu sagt og mörg-
um manni lýst, og þá einkum
þeim, sem Ágúst hefur hitt á
ferðum sínum í fjárpestarerind-
um víðsvegar um ísland, en yfir-
leitt virtist mér það baga sögu-
mannimn, að hann væ-ri svo
feikna tillitssamur gagnvart við-
mælendum sínum og gestgjöfum,
að flesta, sem hann hitti eða gisti,
mætti ætla óvenjulega öðlinga og
Ágúst manna grandvarastan til
orðs og æðis, þó að hins vegar
kæmi fyrir, að mér dytti í hug,
þegar ég sá hann í anda herpa
saman varir og kyngja:
„Eitt orð býr i barka mér og
annað fyrir neðan“ — en „þegi
þú rnunnur!"
En ég hafði ekki lesið nema
hálfa aðra blaðsíðu af seinna
bindinu, þegar mér tók að hlæja
hugur í brjósti. Þar segir svo:
„Það tímabil, sem ég þekki
bezt, þegar ég átti meiri eða
minni þátt í stjórn sveitarmála í
Vatnsdal, hef ég stundum kallað
þrjátíu ára stríðið, mér til gam-
ans. Það nær frá árunum um
1920 fram undir 1950. Hin glað-
beitta vatndælska orrahríð setti
oft mark sitt á það, sviptingar og
kerskin átök fasmikilia manna á
hösluðum veili miili alvöru og
gam£ins.“
Og ennfremur:
„Ef til vill skýri ég þetta bezt
með því að byrja á sögunni af
málaferlum hreppsnefndarinnar
í Vatnsdal og Björns Pálssonar.
Þar gengur leikurinn og hin gráa
glettni á báða bóga' líklega lengst*
en myndin sýnir vel, hvemig
menn tókust á, þegar sá gállinn
var á þeim.“
Kaflinn er skemmtilegur, enda
er þar sagt frá átökum þess
manns, sem jafnvel hefur þótt
skemmta á Alþingi, Bjöms Páls-
sonar, sem Ágúst kallar yfirleitt
Bjöm ríka, og vel máili farinna
og litt undanlátssamra vatn-
dælskra liðsodda. Segir Þannig
meðal annars um fyrstu ferð
Sá er nú enginn
• • •
Ólafur Jónsson:
Á TVEIMUR JAFNFLJÓTUM.
Minningaþættir. Fyrra bindi.
Leiftur 1971.
Höfundur þessarar bókar læt-
ur þess oftar en einu sinni getið,
að honum hafi verið mjög and-
stætt að læra íslenzka málfræði,
þótt hún leiðinleg og næsta erfið
viðfangs. En sannarlega hefur
hann þó ærið oft tekið sér penna
í hönd um ævina, og að mínum
dómi, sem raunar er ekki mikill
málfræðingur, hefur skortur á
málfræðiþekkingu ekki komið
Ólafi að sök. Hann varð fram-
kvæmdastjóri Ræktunarsam-
bands Norðurlands þrítugur að
aldri — árið 1925 — og síðan hef-
ur hann verið ritstjóri ársrits
félagsins. Hann hafði skrifað um
miðjan síðasta áratug átta bæk-
ur um landbúnað, Ódáðahraun,
þrjú mjög stór bindi, Skriðuföll
og snjóflóð, tvö bindi, einnig
stór, DyngjiifjöII og Askja — og
loks skáldsöguna Öræfaglettur
og ljóðabókina FjöHin blá. Og
hér er nú við hlið mér fyrra
bindi ævisögu háns — 427 mjög
stórar og drjúgletráðar blaðsíð
ur. Þar eð Ólafur hefur haft
æmum skyldustörfum að gegna
um ævina, verður ekki annað
sagt en að afköst hans við rit-
störf séu með ólíkindum mikil.
Honum hlýtur því að vera létt
um að skrifa, og þó að ekki verði
sagt að hann sé ritsnillingur, er
allt, sem ég hef séð frá honum
koma í riti — að þessari bók
meðtalinni — skýrt og skipulegt
og málið mjög eðlilegt og við
felldið, og þegar honum tekst
bezt upp, eru lýsingar hans
gæddar svo miklu lífi, auk þess
sem þær eru rökrænar, að þær
verða eftirminnilegar.
Segja má, að nú muni nóg kom
ið af frásögnum af ástandi og
aldarhætti frá síðustu manns-
öldruns hér á landi, og fljótt á
litið virðist flest erf þvi, sem
Ólafur segir þama frá ævi sinni
fram að þrítugu, eiga sér full-
nægjandi hliðstæður í áður út-
komnum bókum. Ólafi hefur og
verið þetta ljóst. Það er auð-
sætt af forspjalli, sem hann kall-
ar Rök og réttlæting. Hann tekur
fram, að svið æviminninga hljóti
að verða svo þröngt og persónu-
legt og allt annað en í almennri
sögu, að „sá atburður, sem þar
er lítill og ekki frásagnarverður,
getur verið stór og harla mark-
verður í lífsferli einstaklingsins."
Margs fleira getur hann í for-
spjallinu, sem sýnir, að hann veit
hvað hann syngur, þegar hann
ræðst í að rita sögu sína, en
þetta þrennt segist hann hafa í
huga með tilliti til gerðar sög-
unnar:
„1 fyrsta lagi að reyna að gera
tilbreytnina í frásögninni sem
mesta. 1 öðru lagi að endurtaka
sem minnst af því, sem greiður
aðgangur er að annars staðar. 1
þriðja lagi að teygja lopann ekki
svo lengi, að lesandinn gefist upp
við lesturinn . . .“
Enginn vafi er á þvi, að höf-
undur hefur leitazt við að fylgja
þessum þremur reglum — en at-
burðarásin sem heild rís ekki svo
hátt, að bókin hefði orðið yfir-
leitt skemmtilegt og athyglisvert
lesefni, ef ekki hefði það komið
til, að yfir allri frásögninni er svo
sannfærandi blær hreinskilni,
raunsæis á menn og málefni og
státlausrar sjálfsgagnrýni, að les-
andanum hlýtur að finnast, að
þama sé hvergi hvikað frá því,
sem höfundur veit sannast og
réttast. Ýmsar glöggar mannlýs-
ingar eru i bókinni, en gleggst
og merkilegust er lýsingin á
sögumanninum sjálfum og þróun
hans frá hálfgildings umkomu-
leysi og skorti á flestu öðru en
ódrepandi seiglu og skyldurækni
til markvissrar og sigursællar
baráttu fyrir yfirlætislausum en
sjálfsönnum andlegum og líkam-
legum þroska.
Hvað svo um síðara bindið?
Guðmundur Gíslason Hagalín.
Björns til fundar við hrepps-
nefndina í Vatnsdal:
„Þeir óku léttan sem leið lá
vestur yfir Hnausakvisl og fram
um Vatnsdalshóla, en er þeir
komu þar, sem Vatnsdalur opn-
ast og breiðir úr sér fyrir sjón-
um vegfarandans, reis Bjöm í
sæti og sagðí hátt og snjallt: Nú
skelfur allur Vatnsdalur fyrir
mér!“
En ekki reyndust þeir sérlega
skj álftagj arnir, þeir Vatnsdælir,
er hann hitti fyrir. Um fram-
göngu Indriða oddvita á Gilá
farast Ágústi þannig orð:
„Ræða Indriða var snilldar-
verk, enda maðurinn skarp-
greindur, vel máli farinn og
háðskur. Hann endaði ræðu sína
með þeim orðum, að nú horfði
Ágúst á Hofi.
svo helzt fyrir þeirri húnvetnsku
hetju, Birni hinum ríka á Löngu-
mýri, að hann lenti á Horsens-
fangelsi eins og Albertí sálugi,
og væri það helzt til huggunar, að
ekki væri leiðum að líkjast. Indr-
iði kvaðst þess fullviss, að Björn
mundi ekki verða eftirbátur
Albertis við að mala kaffið."
Ekki giet ég haldið svona
áfram, því að um matrga menn,
skörulega Vel greinda, erjuglaða
og sérstæða er fjallað í sögunni
og einnig húsfreyjur, sem verða
eftirminnilegar. Þeim er í þess-
ari bók lýst furðu vel, Vatns-
dælum, við ýmsar aðstæður —
sem gestgjöfum, á mannafund-
um, í kosningahríðum, í fjár- og
hrossaleitum, við lombesr- og
jafnvel pókerspil — og við landa-
drykkju og landabrugg — lítt
dregin fjöður yfir, því að þeir
hafa hvorki látið spil né landa
smækka sig — að minnsta kosti
ekbi varanlega......Fæ ég ekki
annað séð, en að svo djarfmælt-
ur sem Ágúst er um sveitunga
sína og raunar fleiri Húnvetn-
inga, vilji hann unna hverjum
manni sannmælis, og þeim ekki
siður en öðrum, sem jafnan hafa
verið á öndverðum meiði við
hann í skoðunum, og vist ar um
það, að viða er sá blær yfir frá-
sögnum hans og þeim, er þar
koma við sögu, að af þeim stend-
ur bæði „gustur geðs og gerðar-
þokki."
Framhald á bls. 20.
Sigurður Haukur Guðjónsson
Barna- og unglingabækur
DRENGUR Á FLÓTTA
Höfundur:
Petra Flagestad Larsen.
Þýðing: Benedikt Arnkelsson,
Prentun og gerð: Prentsmiðjan
Leiftur h.f.
Útgefandi: Prentsmiðjan.
ÞAÐ er gaman að fá bók sem
þessa í hendur. Höfundur tekst á
við eitt þeirra vandamála, er nú
risa hæst: Hin vænræktu börn.
Hrólfur, söguhetjan, er 14 ára
snáði, sem sendur hefir verið í
sveit, þar sem hann átti ekkert
heimili lengur í borginni. Móðiir
hans hefur hlaupizt á brott með
nýrri hjásvæfu, en faðir hans
aftur á móti er fararskjóti
Bakkusar í forarvilpu sjálfselsk-
unnar. Hrólfur gleymist í leik
hinna eldri og sorg og skuggi ein-
míainaleikans fylla brjóst haus.
Á hinum nýja stað, Hvoli, eru
honum flestir góðir, en söknuð-
ur hans eftir foreldraumhyggju
meinar honum að fá það skilið.
Hann gerist þrózkur í skóla og
þar kemur sögu, að sektartil-
firming hans rekur hann á flótta.
í þeim skugga kemur hann í ljós-
vin, sem breytir viðhorfum hans
smátt og smátt. Húsráðendur þar
skilja drenginn og taka hann að
sér sem bróður. Nú spíra þau
fræ er Inga, telpa á Hvoli, hafði
sáð í huga hans. Beiskjan víkur
fyrir löngun þess að reynast
maður. Það skal ekki orðlengt,
að í sögulokin haldast Hrólfur og
faðir hans í hendur fyrir góðra
hjálp.
Sagan er meistaralega sögð og
sálarlífi Hrólfs lýst af slíku inn-
sæi, að bókin ætti að verða lestr-
arefni sem flestra foreldra. Það
er þvi fagnaðarefni að fá svo gott
verk í henduir á þeim tímum, er
tugir barna Reykjavíkur deila
kjörum með Hrólfi og urðarkött-
unum.
Þýðing Benedikts er mjög góð.
Nafn hans á bók þýðir: Óvenju-
leg vandvirkni, prýðis mál, eftir-
tektarvert viðfangsefni. Hann
gefur nöfnum staða og manna ís-
lenzkan svip og slíkt mættu þýð-
endur, margir, af honum læra.
Sagan verður því í höndum hans
svo rammislenzk, að Hrólfur
gæti vel verið strákur úr næsta
húsi.
Prentun er góð. Próförk vel
lesin, þó ekki villulaus (bls. 12,
31, 78), en þrjár villur í bók
verður að teljast þokkalega að
staðið.
Útgefandi á þakkir fyrir prýð-
isverk.
SÖGUSAFN BARNANNA.
Safnað hefur: Árelíus Níelsson.
Teikningar: Halldór Pétursson.
Prentun: Prentsmiðja Hafnar-
fjarðar h.f.
Útgefandi: Ríkisútgáfa námszóka.
MARGIR foreldrar kvarta undan
því, að skortur sé á bókum, er
flytji góðar sögur fyriir börn, þá
þeim er fylgt í rúmið á kvöldin.
Með þessari má hiklaust mæla
sem slíkri. Hún er að vísu ekki
stór, aðeins 21 frásögn, en þeas-
ar sögur eru sérlega vandaðar,
mana allar þann er hlýðir eða les
t.þ.a. reynast betri, sannari. Þær
eru dæmi úr önn líísins um
það, hvernig kristin lífsskoðun
speglast hjá þeim, eæ leggja al-
úð við þá hæfileika og kenndir,
er með okkur bærast beztar.
Séra Árelius hefir margra ára
reynslu í að segja börnum sögur.
Hann hefir alla tíð verið á
hnjánum fyrir frainan hið góða
og fagra, og brunnið af löngun
t. þ. a. veita öðrum hlutdeild í
þeirri lotningu með sér. Enn er
hann samur við sig, er hann vei-
ur þessar sögur, syngur vand-
virkninni, heiðarleikanum, bind-
indinu lof. Oft bætir hann við
frásagnirnar einni eða tveimur
línum, svona t. þ. a. tryggja að
kjarni sögunnar fari ekki fram-
hjá neinum. Hann hefir sótt víða
til fanga, mér virtist aðeina ein
frá skrifborði hans (Afrek), en
allar bera þó svipmót haras, það
er, eru bornar uppi af löngun
t. þ. a. verða litlum snáða og lít-
illi hnátu að liði, lyfta þeim nær
upphafi ljóssins. Málið á sögun-
um er gott og lipurt, ef ég und-
anskil setninguna: Hann kævði
sig lítið um heilain haug af bréf-
um.........(bls. 41).
Finna vil ég að því, að ég
sakna þess að þess er óvíða get-
ið, hvaðan sagnirnar eru upp-
runnar. Mér virtist víðar hefði
mátt hefja frásögnina á sama
veg og i sögunni: Sannleikurinn
er sagna beztur. Það hefði ver-
ið bókarprýði og um lieið sjálf-
sögð kuroeisi við höfunda, þá er
kunnir eru.
Myndir Halldórs eru góðair,
skemmtilega lifandi. í prentun
og pappír hvergi til sparað. Hatfi
útgáfan þökk og ég flyt henni
ósk um fleiri bækur slíkar.