Morgunblaðið - 31.12.1971, Qupperneq 13

MORGUiNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1971
13
haifi". t»eir töldu sig rlgbwndna
aí brerfca saimningriuim og viidiu
etlcki segja honurn upp.
Hitt er svo annað mál, að nú
hafa þeir algjörlega snúið við
blaðinu. Ortöluraddirnar eru
þagnaðar, en yfirboð komin í
staðinn. Enn hefur þó ek!ki tek-
izt að toga það upp úr þeim,
þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurn
ir, hvort þeir geti nú fallizt á,
að samningunum við Breta og
Vestur Þjóðverja verði sagt
upp. Nú siiá þeir úr og í. Þeir
vita sem etr, að uppsögn þessara
fráleitu samninga er algert skil-
yrðá fyrir frekari útfærslu land
hettginnar, en þó kunna þeir
ekki við það frammi fyrir al-
þjóð að hlaupa svo aligjörlega
írá fynri gerðum. Liklega eru
ekki mörg dæmi þess í ísdenzkri
stjómmáLasögu, að menn hafi
flækt sag svo herfilega í eigin
neti.
Af hálfu Breta var samning-
urinn að sjálfsögðu gerður til að
reyna að hindra, að sagan frá
1958, þegar ísleedingar færðu
landhelgina út í 12 mdlur, gæti
nokkurn tima firamar endurtek-
ið sig. Af háilifu íslenzkra vald-
hafa byggðist hins vegar samn-
ingsigeifBn á gamalkunnum und-
iriægjuhætti gagnvart NATO.
Bretar hafa sjálfsagt vænzt
þess, að saumningurinn stæði uim
aQdur og ævi. Af marggetfnu til-
efni er þó ástæða til að minna á,
að fráleitt er að saka nokkum
uim „samningsbrot" eða það „að
virða ekki gerða samninga",
þótt hann segi upp gerðum samn
ingi með löglegum fyirirvara.
Þessir samningar við Breta og
Veistur-Þjóðverja hljóta að telj-
ast uppsegjanlegir rétt eins og
aðrir samningar þótt svo læ-
vlslega væri að þeim staðið, að í
þeim er ekkert uppsagnar-
átkvæði.
1 iandhelgismálinu verðum við
að sigra. Aðeins þetta eina mál
væri nægilegt til að réttlæta lif
þessarar rikisstjórnar. Og stað-
reynd er, að á fáum mánuðum
hefur meira verið gert til að
kynna málstað Islendinga í öðr-
um iöndum en á öQlu vaida-
skeiði fráfarandi stjórnar.
Umbylting stefnunnar í efna-
bag's- og kjaraniálum hefur ver-
ið annað mesta viðfangseíni
hinnar nýju stjómar til þessa.
Á því sviði varð að byrja á þvi
að leiðrétta mesta misréttið
í þjóðfélaginu og bæta hlut lág-
iaunamanna og leggja þannig
©rundvöll að seemilegum vinnu-
friði. Örorku- og ellilaun voru
hækkuð mjög verulega þegar í
sumar og siðan enn frekar nú
um áramótin, og nemur hæikkun-
in til þessa fólks minnst 32% og
allt að 104%, frá því að stjóm-
arskiptin urðu. Aðrar trygging-
ar hafa einnig stórhækkað, og
hefur annað eins átak ekki ver-
ið gert i tryggimgamáilum i ára-
tugi.
’ ‘Við myndun ríkisstjórnarinn-
ar var þvi heitið, að stjómin
myndi beita sér fyrir veruleg-
lim kjarabótum til láglauna-
manna dg annarra, sem við hlið-
Stæð kjör búa, m.a. stýtt-
íngu vinnuvikunnar, lengingu
orlofs, leiðréttingum á vísitölu-
fölsunum fyrri stjórnar og aukn
íngu kaupmáttar launa á næstu
2 árum. Þessi loforð hafa nú þeg
ar verið efnd. Jafnframt var það
eitt fyrsta verk Lúðvíiks Jósefs-
sanar, sjávarútvegsráðherra, í
samræmi við málefnasaimninginn
að bæta kjör sjómanna á fiski-
skiþum og togurum og fengu
þeir um 18% launahækkun þeg-
'ar í sumar og væntanlega enn
frekari hækkun á næstu vikum.
Lengi var reynt að telja fólki
trú um, að frumkvæði hinnar
nýju stjórnar í kjaramálum tor-
veldaði samninga. Sannleik-
órinn er auðvitað sá, að með
stiuðningi rikisvaldsins tókst
ýérkalýðshreytfingunni að brjóta
hiðuf ahdstöðu vinnuveitenda,
áður en til verkfalla kom. En
úndanfarin ár hetfur beinn
eða óþeinn stúðningur rfkis-
viaidsihs við samtök atvinnu
rékienda stappað i þá stáiinu og
egiit þá til að haida út í verk-
Ragnar Arnalds
hvað snertir stórvirkjanir til
innlendra nota, samtengingu
orkuveitusvæða, c»g áætlunar-
gerð og fjárfestingarstjóm, sbr.
F'ramkivæmdastoflnun rikisins.
Dæmi um hreytinguna er hin
nýja forysta í sjávarútvegsmál-
um oig stóraukin lánafyrir-
gireiðsia við togarakaup, sem
mun leiða til stórfelldrar aukn-
ingar togislkipaflotans, en þegar
er búið eða verið að semja um
smiði rúmlega 30 skuttogara til
viðbótar þeim 8, sem samið hafði
verið um smíði á, þegar stjórn-
in var mynduð.
5.
Þegar hafa orðið veigamiklar
breytingar á utanríkisstefnu
landsins i samræmi við málefma-
samning stjórnarfiokkanna, og
nægir að minna á breytta af-
stöðu íslands á þingi Sþ. Enn er
þó etftir að hreinsa landið af er-
lendum herjum.
1 öllu þvú fjaðraúoki, sem
fylgt hefur í kjölfar steínúyfir-
lýsingar stjórnarinnar um brott
för hersins, kemur í íjós,
að furðulega margir Islendingar
horfa á herstöðvarmáiið út frá
bandariskum sjónarhói. Og
kannski er það ekkert einkenni-
Xegt, þegar höfð eru í huga áhrif
bandarísfas hermannasjónvarps
í landinu um langt skeið. Áber-
andi margir hugsa um það eitt,
bvað sé tap fyrir Bandariikja-
menn, hvað sé hagur fyrir Rússa
og öfugt.
En hvað um hagsmuni Islend-
inga sjálfra? Hverjir eru þeir?
Tvimæialaust að eiga iand, sem
hvorki hefur herlið né lier-
stöðvar, og er þvi á engan hátt
flæikt í bernaðarbrölt stórvedd-
anna í austri og vestri.
Að þessu hljótum við að
sfcefna, jafnframt þvi sem kanna
þarf, hvort ekki væri möguiegt,
áð stórt svæði á hafinu umliverf-
is Island yrði útnefnt friðar-
svæði með samþykkt Allsherjar-
þings Sþ, likt og gert var um
Indlandshaf nú fyrir nokkrum
dögum að frumkvæði Ceylom.
Ég þakka Morgunblaðinu tyr-
ir þessa grein. Þótt yfir-
leitt geti ég nú ekki hrósað blað
inu mikið, virðum við allir það
sem gert er af góðum hug. Ég
óska iesendum Morgunblaðsins
og landsmönnum öllum gæfu og
gengis á nýju ári.
Þórarinn Þórarinsson
- formaður þingflokks
Framsóknarflokksins
I f'öllum vikum saman. Nú er
tryggður vinnufriður hjá verka-
fólki og iðnaðarmönnum i næstu
tvö ár. Rfkisstjómin mun við
stjóm efnahagsimála hafa náin
samráð við stéttasam töki n 5
landinu, og jafnframt hefur
hún þegar beitt sér fyrir úr-
sögn rikisfj’rirtækja úr samtök
nm vinnuveitenda.
4.
Borgarstjómarmeirihluti Sjálf
stæðisflotelksins í Reykjavik
ákvað nú fyrir jólin að hæikka
hitaveitugjöld um 13,5%, raf-
magnsverð um 16,6% og fargjold
með strætisvögnum um 20%. Þess
ar miMu hækkanir eru fyrirhug
aðar, um leið og verðstöðvunar-
lögin falia úr giidi nú um ára-
mótin, og þær sýna svo glöggt
sem verða má, hvað gerzt hefði,
ef Sjálfstæðisflokkurinn hefði
fengið að ráða: flóðbylgja stór-
felldra verðhækkana á öllum
sviðum hefði skollið yfir þjóð-
ina, eins og svo ofit átti sér stað
í tíð fyrri stjórnar.
En hvað mun þá gerast nú um
áramótin í lok verðstöðvunar?
Hitaveitu- og rafmagnsgjöld
munu ekki hækka að þessu sinni
og strætisvagnafargjöldin ekki
heldur. Borgarstjómarmeirihlut-
inn mun eirtfaldlega ekki kom-
ast upp með að demba slíkum
stórhækikunum út í verðlagið. 1
samræmi við nýsett lög, sem
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
snerust hart á móti á seinustu
dögum þingsins fyrir jól, verður
áfram haldið uppi ströngu verð-
lagseftirliti og hamlað gegn
hvers konar verðhæikkunum,
sem ekki eru vandlega rök-
studdar. Verðhækkiunaráform
Reykjavíkurborgar eru órölk
studd og hljóta að bíða betri
tíma eins og svo margt annað.
Hins vegar verður auðvitað
ekki hjá því komizt að leyfa ein
hverjar hækkanir, en ríkisstjórn
in mun af alefli sporna gegn
því, að flöðbylgjan skelli yfir.
Hér er að glíma við geysierf-
itt vandamál, sem nýja stjórnin
tók í arf frá hinni gömlu og
verður aðeins leyst með marg-
háttuðum aðgerðum og lagni
Einhver verðbólga er alltaf
óumflýjanleg, hér eins og í öðr-
um, náiægum löndum, en mestu
máli skiptir að koma í veg fyr-
ir stóru stökkin og kollsteyp-
urnar, sem fyrri stjórn gerði að
sérgrein sinni.
Hægt og þétt er nýja stjórn-
in að þoka sér út úr vítahringn-
um. Trygging vinnufriðar hjá
iðnaðarmönnum og verkamönn-
um i tvö ár er mjög mikilvægt
skref á þeirri feið. Lækkun nið-
urgreiðslna um tæpar 400 millj-
ónir króna er annað mikilvægt
skref. Unibylting skattakerfisins
er svo þriðja sikretfið; þar er ver
ið að framkvæma stórfellda til-
færslu á fjármunum með því að
afnema nefskatta (almarina-
tryg’ginga- og sjúkrasamlags
gjöld), sem er mjög mikil búbót
fyrir lágtekij'ufólk og með því al
mennt að lækka skatta á lág-
tekjum og hækka skatta á fast-
eigrnum, háum tekjum og nettó-
eignum yfir eínni milljón.
heild er skattabyrðin
mjög svipuð og verið hefði sam-
kvæcnt gamla kerfinu, en byrð-
in dreifist með réttlátara hætti.
Stórsttgar breytinigar eru að
verða 1 atvinnumáium, bæði
Alþinigiskiosningarnar 13. júní
1971 mörkuðu þáttaskil í stjóm
málasögu landsins. Þær leiddu
ótfvírætt í ljós, að þjóðin var orð
in þreytt og vantrúuð á ríkis-
stjóm SjálfistæðisfloKksáns og
Alþýðufilokksins. Stjóirnin beið
enn meiri ósigur en almennt
hafði verið spáð fyrirfram.
Flokkar hennar misstu fjögur
þingsæti, eri það nægði til þess,
að stjórnarand.stöðuflofkkarnir
fiengu starfihæfan meirihluta á
Alþingi. Eðlileg afleiðing þess
varð sú, að þeir mynduðu ríkis-
stj'óm að kosningum loknum.
Málfilutningur þeirra fyrir kosn
ingamar hafði líka verið á þá
leið, að stjórnarsamstarf þeirra
var eðlilegt. Þeir höfðu haft
sameiginlega stefnu i aðalmáli
kosninganna, landhelgismálinu,
og mörgum málum öðrum. Til
þess hafði þjóðin líka fellt ríkis
stjórn Sjálfstæðisflokksins og
AlþýðufloQtksins, að til sögu
kæmi ný stjóm og stjórnar-
stefna.
Þrátt fyrir hagstætt árferði á
margan hátt, fékk hin nýja rikis
stjóm erfiða aðkomu. Það var
strax ljóst síðari hluta sumars
1970, að miklir efnahagsörðug-
leikar biðu framundan. Margir
leiðtogar Sjálfstæðisflokksins
viídu þvi efna þá þegar til þing
kosninga, þar sem útiloíkað
myndi reynast að ná samkomu-
lagi um lausn vandamálanna fyr
ir kosningar. Alþýðufiokkurinn
hafnaði þessari leið. Að ráði for
ingja hans, var horfið að því að
fresta lausn vandamálanna
fram yfir kosningarnar. Gripið
var til verðstöðvunar fram yfir
kosningar. Lögbundinni hætek-
un almannatrygginga var frest-
að ftram ýfir kosningar. Veruleg
um hluta af umsaminni kaup-
hækkun til opinberra starfs-
manna var frestað fram yfir
kosningarnar. Útgjöldin á fjár-
lögum voru áætluð eins lágt og
frekast var kostur. Fyrr á ár-
inu 1970 hafði verið samið um,
að kjarasamninigar við verka-
lýðsfélögin féllu ekki úr gildi
fyrr en rétt eftir kosningar, en
auigljóst var, að þá yrði að veita
iági a u n as tét t unum verulegar
kjarabætur.
Það var því ljóst, að óhjá-
tevæmileigt yrði að fást við marg
vísleg og stórfielld efnahags-
vandamál eftir kosnimgarnar.
Ólafur Björnsson prófessor
lýsti þessu viðhorfi réttilega
sem hreinni hroliveteju.
Það hefiur orðið eitt fyrsta
verteefni hinnar nýju ríteis-
stjórnar að glíma við þessi
mitelu vandamál. Hin mikla
hækiteun fjárlaganna sýnir
gQöggt í hvert óetfni var komið.
Enn er otf snemmt að spá þvi,
hvernig þessi glíma tekst. Það
sþáir m.a. góðu, að fyrír miili-
göngu rkisstjórnarinnar tóQost
að ná samkomulagi um nýja víð
tætea kjarasamnkiga, án stór-
feQlds allshérjarverkfaMs, eins
og orðið var árlegur atburður í
I tið fiyrrverandi stjómar. Þá hef
ur twkizt að bæta verulega kjör
láglaunaföQks og lifieyrisþega,
sem óliteiegt er, að hefði feng-
izt fram að óbreyttri rkisstjóm.
Hafizt hefur verið handa um
setningu einfaldara og heppi-
legra skattakerfis, en allir voru
orðnir sammála um, að skatta-
kerfið þarfnaðist stórfeQldra
endurbóta. En þrátt fyrir þessi
og önnur fleiri spor í rétta átt,
væri rangt af fylgismönnum
hinnar nýju stjórnar að halda
því fram, að vandinn hafi verið
leystur. Enn þarf vafalítið marg
háttaðar aðgerðir og endurbæt-
ur áður en hægt er að taia um,
að efnahagsmáiin séu komin á
eðlilegan og traustan grundvöli.
Svo mikill var vandinn, sem við
var að fást strax haustið 1970
og frestað var að fást við þá og
að sjálfsögðu hetfur haidið
áfram að magnast á verðstöðv-
unartímabilinu, en fjarri fer því
að þar sé allt komið upp á yfir
borðið. Um þetta vitnar riinn
mikli haili á utanríkisverzlun-
inni, sem farið hefur sívaxandi
á þessu ári og er nú tvimæla-
iaust eitt mesta alvörumál þjóð
arinnar.
Af verkum hins nýtejörna Al-
þingis það sem af er, ber hæst
lögin um Framkvæmdastofnun
rkisins. 1 fyrsta sinn í þjóðar-
sögunni er stefnt að því með
þeim að koma hér á skipulögð-
um áætlunarbúskap til að
tryggja sem bezt nýtingu fjár-
magns og vinnuafls þjóðarinn-
ar. Það er alrangt, að hér sé
stefnt að einhverju víðtæku og
dýru haftakerfi, heldur er mark
miðið að beina framtaki einstakl
inga og fyrirtækja að þeim
verkefnum, sem þýðingarmest
eru fyrir þjóðarheildina, og
veita því tækifæri til að njóta
sín þar sem bezt.
Langhelgismálið var aðalmál
þingkosninganna 13. júní 1971.
Núverandi stjórnarfloktear
fylgdu í kosmingumim þeirri
sameiginlegu stefn-u að segja
upp landhelgissamningunum frá
1961 og að færa fiskveiðilögsög
una út í 50 milwr eigi síðar en
1. september 1972. Stjórnin hef-
ur unnið kappsamlega að þyi að
kynna þessa sfcéfnu og orðið þar
vel ágengt. Við þá stefnuyfir-
lýsingu, sem stjómarflokkarnir
gáfu í þessu máli fyrir kosning
arnar, vérður staðið. Það er
mesta lítfshagsmunamál islenzku
þjóðarinnar nú, að þar verði
hvergi hopað. Miklu skiptir, að
þar standi þjóðin saman, hvað,
sem öðrum ágreiningi líður. Það
myndi veikja veruiega aðstöð-
una út á við, ef sú tillaga rikis-
stjórnarinnar um landhelgismál
ið, sem nú liggur fyrir Alþingi,
yrði ekki samþyktet einróma.
Annað myndi eteki gleðja meira
andstæðinga oktear í þessu
máli. En til þess mun áreiðan-
lega ekki koma. 1 slQteum máQum
má þjóðin eteki steiptast í stjórn
arsinna og stjórnarandstæðinga,
heldur verður hún að mynda
eina órofiaheild.
Þórarinn Þórarinsson
Að sjálfsögðu hefur sitt hvað
verið rætt um varnarmálin að
undanförnu sökum þeirrar
stfefnuyfirlýsingar riteisstjórnar
innar að stefnt verði að brott-
för hersins innan fjögurra ára.
Sumt af því hefur verið meira
sagt af tilfinningu en íhugun.
Vafalaust er það von allra, að
Sameinuðu þjóðimar verði þess
sem fyrst umkomnar að tryggja
friðinn i heiminum. Síðasta alls-
herjarþing þeirra sýndi það hins
vegar óumdeilanlega, að þær
eru enn langt frá því að vera
komnar á það stig, sbr. styrj-
öldina milli Indlands og Pakist-
ans. Meðan svo er, verður m.a.
að treysta á svæðisbandalög til
að tryggja friðinn, eins og sátt-
máli Sameinuðu þjóðanna gerir
lika ráð fyrir. Óneitan'lega hef-
ur Atlantshafsbandalagið gefið
góða raun. Það væri því óráð
að hafna því meðan ekki er völ
á annarri öruggari friðargæzlu I
þessum hluta heims. tslendingar
munu því halda áfram þátttöteu
sinni í Atlantshafsbandalaginu
að óbreyttum aðstæðum og
halda þær skuldbindingar, sem
þeir tókust á hendur við inn-
göngu í það. Af hálfu þeirra
stjómmálaforingja, sem þá réðu
mestu, t.d. Ólafs Thors og
Bjarna Benediktssonar, var þá
eindregið áréttað, að engin sú
kvöð fylgdi þátttökunni, að her
þyrfti að vera hér á friðartám-
um. Allir lýstu þeir lika þeim
lendur her á friðartímum. Það
iendur her á friðartmum. Það
byggist á þeirri augljósu og
einföidu skýringu, sem nýlega
var að finna í yfirlýsingu frá
ungum sjálfstæðismönnum, að
„engin fullvalda þjóð vill búa
við erlendan her i landi sínu til
langframa".
Margt béndir til, að hið nýja
ár geti orðið tíðindasamt í is-
lenzkri sögu. Þá verður fisk-
veiðilögsagan færð út í 50 miJur.
Þá verður byrjað á endurskoð-
un varnarmálanna. Þá verður
áfram unnið að því að koma
efnahagsmálunum á traustari
grundvöll. Þá verður hatfizt
handa um mörg ný framfaramáJ.
Ekkert af þessu verður létt
verk. En því aðeins næst árang
ur, að menn hiki ekki við að
sækja á brattann og horfist I
augu við erfiðleikana, en fresti
því eteki.
Megi árið 1972 verða þjóðinni
gætfuríkt og sönnun um ein-
hriig hennar, þegar mest reynir
á.