Morgunblaðið - 04.01.1972, Síða 14

r
14
MORGCJNBLAOfÐ, ÞRtÐJUDAGUR 4. JANÚAR 1972
Qlafur Jóhannesson, forsætisráðherra:
Verkin beri hugarfari
okkar vitni
Sjónvarps- og útvarpsávarp
á gamlárskvöld
Góðir áheyrendur!
Árið 1971 er senn á enda og
bráfct hefst árið 1972.
í hinum vinsæla áraskipta
sálmi, sem sunginn er hér um
fover árc.mót, spyr sálmaskáldið
Valdimar Briem, vigslubisk-
up m.a. „en hvers er að minnast
ag hvað er það þá, sem helzt skal
í minningu geyma?"
Kjaminn í svari hans er sá,
að misikunnsemd Guðs megi ei
gleytma.
Og Skáldið bendir á hvernig
miskunnsemd Guðs birtist okk-
ur. Hann segir:
„Hún birtist að vori sem
vermandi sól,
sem vöxtur í sumarsins blíðum.
1 næðingum haustsins sem
skjöldur og skjól,
' sem skínandi himinn og gleðirik
jól.
1 vetrarins heikulda hríðum.
Hún birtist og reynist sem
blessunar lind.
Á blíðunnar sólfagra degi.
Hún birtist sem lækning við
böli og synd.
Hún birtist þó skærast sem
frelsarans mynd,
er lýsir oss líísins á vegi.“
Við íslendingar höfum ástæðu
til þess að hafa þetta í huga við
þessi áraskipti, þvi að vissu-
iega hefur árið 1971 verið ókk-
ur gott og gjöfult ár og við höif-
um fyrir margt og mikið að
þakka.
Afkoma atvinnuveganna hefur
verið mjög góð á árinu 1971 þeg-
ar á heildina er litið og benda
nýjustu tölur til þess að heild-
ai’firamleiðsiuaukninig á árinu
verði a.m.k. 9% miðað við fram-
ieiðslu ársins 1970. Hins vegar
hefur aukning þjóðartekna orð-
ið enn meiri en auikning þjóð-
arframleiðslu vegna hagstæðra
viðskiptakjara við útíönd, eða
allt að 12%.
Árferði hefur verið hagstætt
til búskaixar og benda nýjustu
tölur Efnahagsstofinunarinnar til
þess, að landbúnaðarfram-
teiðslan aukist nú verulega í
Cyrsta sinn um fimm ára skeið
og má gera ráð fyrir að aukn-
lr»g landbúnaðarframleiðslunnar,
Ssamt bústofnsbreytingum, verði
um 9% árið 1971 en um 4% án
bústofnsbreytinga.
Mikil framleiðsluaukning hef-
ur einnig orðið í iðnaði, öðrum
en fiskiðnaði, og benda nýjustu
tJölur til þess, að framleiðslu-
aiukningin nemi a.m.k. um 15%
að magni til miðað við árið 1970.
Hins vegar hefur magn sjávar
Vöru framleiðsiu minnkað um 6%
fr6 árinu 1970 en verðlag hefur
hækkað mjög mikið á erlendum
markaði, eða um 23% frá árinu
1970, þanr.ig að gjaldeyrisverð-
mæti sjávarafurðaframleiðslu
eyfest um allt að 16% frá fyrra
ári.
Þá hefur sparifjármyndun-
in verið veruleg á árinu og
benda bráðabirgðatölur til þess,
að aukning spariinnlána verði
flfkki undir 2700 milljónum
króna, en hún var 2477 milljón
ir króna árið 1970.
Ekkert atvinnuleysi að kalla
hefur verið á árinu og má frem-
ur tala um vinnuaflshörgul en
atvinnuleysi árið 1971.
Þegar á heildarmymd efnahags
mála ársins 1971 er litið,
er þannig ljóst, að við höfum
fiulía ástæðu til þess að minn-
ast ársins 1971 þakklátum huga
sem góðæris.
En það er fleira sem gerðist
á árinu 1971, sem vert er
að minnast við þessi áramót. Á
imiðju ári fóru fram alþingis-
kosningar og stjórnarskipti.
Enda þótt stjómarskipti þurfi
út af fyrir sig ekki að vera svo
merkilegt atvik, þar sem stjóm-
ir koma og fara, þá leiða þessi
stjómarskipti hugann að því
mikilvæga atriði, að við Islend-
ingar berum gæfu til þess að
búa við þingræðislegt lýðræðis-
stjórnskipulag, þar sem stjórnar
skipti geta farið friðsam-
lega fram og í samræmi við vilja
kjósenda í landinu í iok hvers
kjörtimabils. Þetta finnst okkur
að vísu sjál fsagður hlutur hér á
Islandi, þar sem við þekkjum í
rauninni ekki annað fyrirkomu
lag nema af afspum. Hins veg-
ar vitum við, að hundruð millj-
óna manna búa við það stjóm-
arfar, að þar geta efkki farið
fram stjórnarskipti á friðsamleg
an hátt. Ég þarf ekki að nefna
nein ríki i þessu sambandi. Það
nægir að nefna orð eins og hall
arbyltingar, herforingjavalda-
töku og einræði. Við Islendingar
höfum því vissulega mikla
ástæðu til þess að minnast þess
með þakklátum huga nú
við þessi áramót, að við njótum
þeirra stjómarfarslegu gæða, að
hér skuli það þykja sjálfisagt
mál að stjórnarskipti fari fram í
samræmi við vilja borgaranna.
Það er svo út af fyrir sig at-
hyglisvert, að mikill minnihluti
mannkyns skuli njóta þessara
stjómarfarstegu gæða.
Enn eitt atriði, sem vert er að
minnast nú, þegar árið er að
enda komið, er sá atburður, að
fuiltrúar dönsku þjóðarinnar
komu færandi hendi til Islands
og afhentu Okkur fyrstu hand-
ritin, Sæmundar-Eddu og Flat-
eyjarbðk 21. apríl s.i. Þessi tvö
islenzku handrit voru skráð á
Kálfskinn við grútartýru í borf-
bæj'um íslands. Eigi að síður
þófctu þau á sínu'm fcíma konung-
legar gjafir og þau eru það ekki
siður nú, m.a. vegna þess, að
þessar tvær bækur eru meira
en þær sýnast vera. Afihending
Dana á bókunum til Islendinga
er fcákn um það, að islenzku
handritin, sem varðveitt hafa
verið í Danmörku, munu aftur
koma til Islands samkvæmt milli
ríkjasamningi íslands og Dan-
merkur um það. Með afihendinigu
handritanna færðu Danir okkur
heim fornan íslenzkan menning-
ararf, og við höfum fyl'lstu
ástæðu til þess að vera Dönum
þakklátir fyrir þann skilnintg og
þá vináttu, sem þeir hafa sýnt
okkur í sambandi við þetta mál.
Hafa Danir af því máli verð-
Skuldaðan sóma. Hin giftusam-
legu málalok handritamálsins
eru þannig vissulega eitt af því,
sem íslenzka þjóðin mun í minn-
imgu geyma firá árinu 1971.
Einnig fcel ég mikilvægt að
minnast sem stórviðburðar á ár-
inu 1971, að 4. desember tókust
allsherjarsamnmgar um kjara
mál við meginþorra verkalýðsfé
laganna um 14% kauphæklkun í
þremur áföngum og um víðtæk-
an vinnufrið til fcveggja
ára. Þetta er vissulega mikið
fagnaðarefni og enmfremur það,
að samþýkkt hafa verið lög um
40 stunda vinnuviku og fjögurra
vikna orlof. Þetta leiðir hugann
að kjörum íslenzkra laun-
þega fyrr á árum og þeim
mikla árangri, sem verkalýðssam
tökin hafa náð í baráittu sinni.
Það var t.d. ekki fyrr en árið
1910, að krafan um að lögbjóða
10 stunda vinnudag var borin
firam í fyrsta sinn, en þá var
vinnutími við aila kaupstaða-
vinnu 12 klukkustundir á dag
áður en eftirvinna var reiknuð
þ.e. frá kl. 6 að morgni til M. 8
að kvöldi rmeð matarhléi
tvisvar klukkuitíma í senn. Það
munu hafa verið samtök verka-
manna á Vestfjörðum, sem fyrst
báru fram krafuna um 10 stunda
vinnudag árið 1910.
Krafan um að lögbjóða 10
sbunda vinnudag var þó
ekki borin fram á Al'þimgi árið
1910 eins og verkaiýðsfélögin
höfðu skorað á þimgmann kaup-
sfcaðarins að gera, heldur var sú
krafa, og síðar krafan um 8
sfcunda vinnudag, tekin upp af
hinni ungu og þá ört vaxandi
verkalýðshreyfingu og að lok-
um borin fram til siigurs. Nú á
árimu, sem er að líða, hefur, fyr-
ir atbeina verkalýðshreyfi ngar
og umbótaafla á Alþimgi, verið
lögtekin 40 stunda vinnuvi'ka.
Er þetta vissulega eitt af því,
sem við Islendingar munum í
minningu geyma ,frá árinu 1971.
Auðvitað verður að sjá svo um,
að menn geti notað aukinn frí-
tíima sjálfum sér til menningar
og þroska. Annars er hætt við
þvi að vinnutimastyttingin verði
ekki að þvi gagni, sem vonir
standa til.
Já, það er margs að minnast
og margt að þakka.
En árið 1971 hefur að sjálf-
sögðu ekfki eingömgu bjart-
ar hliðar heldur geyimir það,
eins og örnnur ár, minningu um
söknuð og sársauka fyrir marga
einstaklimga og fijölskyldur.
Margur á um sárt að binda og
fyrir marga hefur árið 1971 ver-
ið ár sorgar og saknaðar, slysa
og tjóns. Þannig strönduðu t.d.
11 bátar og skip á árinu og sam-
tals 35 íslemdingár drufckmuðu.
24 dóu vegma umferðarslysa, 3
fiórust í flugslysi og 19 dóu
vegna annarra slysa. Sam-
tals hafur því 81 Islending-
ur farizt hér á landi vegna slysa
á árinu 1971. En auik þess hafa
6 útíendingar beðið hér bana
vegna slyisa. Banaslys á árinu
1971 hafa þvi hér á landi orðið
87.
Við biðjum þeim huggunar í
harmi, sem eiga um sárt
að binda vegna slysa oig ástvina
missis.
Hinn öri vöxtur umferðar-
slysa á árinu 1971 hlýtur einnig
að vera okkur mikið áhyggju-
efni. Enda þótt ekki liggi endan
legar tölur fyrir um fjölda um-
flerðarslysa í öllu landinu á ár-
inu 1971 bendir allt til þess, að
umferðarslys, sem valdið hafa
tjóni á munum og mönmurn, hafi
au'kizt um 21% miðað við sama
tíma í fyrra. 1 þessu etfni þyrfti
verða breyting til batnaðar á ár
imu 1972.
Þvi miður eiga allt of mörg
slys rætur að rekja til áfengis-
neyzlu. Það leiðir hugann að
þeirri staðreynd, að ofnautn
áfiengis er orðin alvarlegt vanda
mál hjá okkur íslendimgum.
Imnan fárra klukkustunda
heilsum við nýju ári og bjóðum
það velkomið. Við getum ekki
ráðið þá rún, hvaða tíðindi það
muni flytja ókkur. Samkvæmt
reynslunni megum við þó reikna
með þva, að það eiigi í fórum sín
um bæði bros og tár, skin og
skugga, sigra og vombrigði. Við
heilsum því vonglöð en skulum
líka búa okkur undir barning.
Við vitum, að okkar biða vanda-
söm verkefni á komandi ári.
Stærsta mál okkar Islendinga
er stæ/kkun landhelginnar. Ég
vona, að við beruim gæfiu til að
standa öll saman í því örlaga-
rika máli, því að engin rödd
heyrist nú um það, að of langt
sé í þvi gemgið af hálfu ríkis-
stjórnar. Við vitum einnig, að á
nýja árinu bíða okkar ýmis erf-
ið efnahagsvandamál, þar á
meðal verðbólguvandi. Þar eig-
um við mikið undir ófyrirsjáan-
legum og óviðráðanlegum atvik-
um, eins og t.d. árferði, afla-
brögðum og markaðsverðlagi.
Hirnu Skulum við samt ekki
gleyma, að mikill sannleikur er
fólginn í orðum skáldsins, sem
sagði: „Vort lán býr í oss sjál'f-
um“. Ég fer ekki út í nánari
hugieiðingar uim þessi efni hér,
því að hætt er við því, að þær
Ólafur Jóhannesson.
yrðu pólitískari en viðeigandi
er á þessum vettvangi. En hvort
sem gata okkar verður greiðflær
eða grýtt á næsta ári, þá skipt-
ir mi'Mu, að gangan sé hafin
með réttu hugarfari — að við
höfium gott veganesti.
Erv hvert er hið rétta hugar-
far? Hvað er bezta veganestið?
Við þeirri spurningu verður
ekki gefið neitt óskeikult svar.
En ég held, að hvað sem öllutn
trúarbrögðum líður, þá sé hin
kristna siðgæðishugsjón — hið
sannkristna hugarfar -— eitt bezta
vegane9tið. Ég las nýlega ágæta
grein eftir séra Gunnar Árna-
son, fyrrverandi prest í Kópa-
vogi, þar sem hann bendir á, að
hið kristna hugarfar vísi mönn-
um til vegar og hjálpi þeim til
þroska. Síðar segir hann orð
rétt um hið kristilega hug-
arfar: „Það lýsir sér í þrá eftir
að vera vaxandi maður og batn-
andi. Því fylgir trú á sigur þess
góða og sigurrnátt í lífsbarátt-
unni. Sannleiksleit, réttíætis-
kennd, umburðarlyndi, sáttfýsi,
orðheldni, hreinlyndi, mann-
skilningur, samúð og aðrir
skyldir eiginleikar, svo ég nefni
niokkur dæmi áhrifa Krists.“
Þessi orð séra Gunnars Árna
sonar eru vissulega umhugsun-
arverð, á þessum krossgötum
tímans. Þau eru orð í tíma töl-
uð, sem verðskulda fyll'stu at-
hygli einmitt nú á okkar tímum
— tímum breytinga og umróts,
sem hafa haft í för með sér tölu
vert los og oft og tiðum verð-
mætabrengl í hugum einstaM-
inga, yngri sem eldri. Ég held,
að hin kristna siðgæðishugsjón
sé einmitt sú kjölfesta, sem ein-
staMingur og þjóð þurfa á að
halda. Ég held, að slíkt hugar-
far skapi sterka einstaklinga og
trausta þ.jóð.
Og í þessu sambandi langar
mig einnig til að minna á þann
texta, sem einna mericastur hef-
ur verið skrifaður frá upphafi
vega, þ.e. sá hluti fyrra Kor-
intubréfs Páls postula, sem
fjallar um kærleikann, en þar
segir m.a.:
„Þótt ég talaði tungum manna
og engla, en hefði ekki kær-
leika, yrði ég hljómandi málmur
eða hvellandi bjalla. Og þótt
ég hefði spádómsgáfu, og vissi
alla leyndardóma og ætti alla
þekkingu, og þótt ég hefði svo
takmarkalausa trú, að færa
mætti fjöll úr stað, en hefði
ekki kærleika, væri ég ekki
neitt. ..
Kærleikurinn er langlyndur,
hánn er góðviljaður; kærleikur-
inn öfundar ekki; kærleikurinn
er ekki raupsamur, hreykir sér
ekki upp; hann hegðar sér ekM
ósæmilega leitar ekki síns elg-
in; hann reiðist ekki, tilreiknar
ekki hið i'lla; hann gleðst ekki
yfir óréttvísinni, en samgleðst
sannteikanum; hann breiðir yfir
aUt, trúir öllu, vonar allt, uib-
ber allt. Kærleifcurinn fellur
aldrei úr gildi.“
Ég efast um að nokkru sinní
hafi verið Skráður betri texti um
göfuga hugsun. Vissulega yrði
mannlífið fegurra, ef kærleikur
inn skipaði öndvegi i samsfcipt-
um einstaklinga og þjóða.
Bf til vill hefur Jónas Hall-
grímsson haft þennan texta Páls
postula úr Korintubrðfinu í
huga, þegar hann prédikaði á
gamlárskvöld árið 1829 hér í
Dómkirkjunni i Reykjavík. I
þeirri prédikun sagði þetta ást-
sæla skáld okkar, sem aldrei
varð prestur heldur náttúru-
fræðingur, m.a. þetta:
„Það er verðugf skoðunarspii
að sjá, hvernig jörðin — þessi
allra dauðlégra sameiginlegi
fararskjóti — flytur okkur við
stöðulaust kringum sólina og
takmarkár um leið það jafn-
langa fcímabil, sem vér almennt
kölluim ár. — Svo langri ferð
höfum vér nú í kvöld ennþá
einu sinni aflokið. Árið er um
liðið — eilíflega er það oss horf-
ið, og efckert nema vor verk
fylg'ja oss. Dagar og vikur, mán-
uðir og ár á ár ofan hverfa á
bak oss, eins og straumur, inn
í umliðna timans takmarkalausa
haf, og smátt og smátt flyzt með
þeim burt af jörðu það, setn
heimurinn á hverju tíimabili kalH
ar Skrautlegt og mikilsvert, —
auður og rnetorð og völd, allt
þetta sést ekki framar; árinhafa
jafnóðum flutt það burt með
sér,— al'lt þetta sést ekki fram-
ar, — en vor verk fylgja oss, —
þessir mannsins óræku dómsiF
skulu ekki við hann Skilja.“
Það er þefcta, seim er efist í
huga hins ástsæla ljóðskálds,
tþegar hann prédikar í Dóm-
kirkjunni á gamlárskvöld árið
1829, að verk ofckar fýlgi okk-
ur, að verkin eða breytni okkar
séu hinir óræku dömar, sem
skilja ekki við pkkur. Ætli sá
boðskapur eigi ekM erindi til
okkar enn í dag og við þessi
áramót. Sannleikurinn er sá, að
góður vilji einn út af fyrir sig
er ekki nægilegur — hið góða
hugarfar, já jafnvel hið kær-
leiksríka hugarfar er ekki nægi
legt, ef við ekki sýnum það í
verkum ökfcar og breytni. Það
eru verkin, sem eiiga að bena
hugarfari okkar vitni. Varajátn
ingar einar út af fyrir siig eru
lítils virði. Það þarf að vera
samræmi á mllli góðs vilja og
góðra verka. Það er ströiTg lifls-
regila, og sennilega er flestum
Framiiald á bls. 24