Morgunblaðið - 13.01.1972, Qupperneq 13

MORGUiNBLAiDlD, FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 1S72
13
ARIÐ
Arið 1971 hefnr verið ár
otðrviðburða á sviði aiþjöð-
1 legrra rfnahagrsmála. Samning
| ar Breta, fra, Dana og Norð-
manna við Efnahagrsbandalagr
ið hafa sett mark sitt á frétt-
ir nm efnahagrsmái, einkum
fyrri part ársins. Þann 15.
ágiist hélt Nixon forseti
ræðu þar sem hann tilkynnti
10% innflntningstoll á flest-
ar innfluttar vömr til Banda
rikjanna og um leið kippti
hann fótumim undan því al-
þjóðagjaldeyriskerfi sem kom
ið var á fót i Bretton Woods
1944. Þetta gerði hann með
því að afnema innlausnar-
skyldu dollarans gagnvart
gulli við ákveðna skráningu.
Á þessu ári var helztu
hindrunum rutt úr vegi, fyrir
Breta að öðlast aðild að Efna
hagsbandalagrinu og þeir
samþykktu inngöngu i banda
lagið 28. okt. Danir og Irar
eru langt komnir i samninga-
viðræðum sínum þótt enn hafi
aðild ekki verið endanlega
samþykkt heima fyrir. Allar
líkur benda þó til þess að
þessi lönd gerist aðilar að
EBE. Norðmenn hafa aftnr á
móti ekki náð samkomulagi
við aðildarlöndin nm fiskveið
ar og landhelgismál. Ekkert
af núverandi rikjum í Efna-
hagsbandalaginu eru veiga-
miklar fiskveiðiþjóðir, aftur
á móti eru fiskveiðar hitamál
i Bretlandi, að bluta í írlandi
og Færeyingar og Grænlend-
ingar hafa þegar lýst sér-
stöðu sinni. Norðmenn krefj
ast þess að fá rétt fyrir sig til
að veiða einir innan 12 milna
landhelgi, þar sem stór hluti
íbúa strandlengjunnar byggir
svo til eingöngu á fiskveið-
um. Hin löndin þ.e. Bret-
land og Irland fara fram á, að
ákveðnir hlutar strandlengj-
unnar hjá sér verði friðaðir
fyrir innlenda fiskimenn en
að öðru leyti beygja þau sig
undir reglur EBE. Meðan
þessi atriði eru óútkljáð, er
þess vart að vænta að Norð-
menn gangi inn í handalag-
i ið.
Ákiörðun Nixons Banda
rikjaforseta um 10% innflutn
ingstoll og afnám innlausnar-
skyldu dollarans átti sér
nokkuð langan aðdraganda
og var m.a. afleiðing mikilla
hreyfinga á alþjóða gjaldeyr
ismörkiiðunum. Það var
löngu orðið ljóst að gengi
dollarans var of hátt. Vegna
mismunandi vaxta t.d. í
Þýzkalandi og i Bandarikjun
um hafði átt sér stað mikill
dollarastraumur frá Banda
rikjunum til Þýzkalands.
Þetta ásamt fljótandi gengi
ýmissa evrópskra gjaldmiðla.
sýndi augljóslega hve mjög
hafði dregið úr styrkleika
dollarans .
1971
Tilgangur Bandaríkjamanna
nieð þessu var sá, að fá gjald-
miðla helztu viðskiptalanda
sinna hækkaða til þess að
bæta greiðslttjöfnnð sinn og
reyna að hafa áhrif á vænt-
anlegt stærra Efnahagsbanda
lag. Þeir óttuðust að auk-
in efnahagssamvinna inn-
an Evrópu mundi draga til
mikilla muna úr möguleikiim
Bandarikjamanna á evrópsk-
um mörkuðum. Að lokum
gagnrýndu þeir harðlega
stefnu Efnahagsbandalagsins
í landbúnaðarmálum, þar sem
landbúnaðurinn er styrktur,
og gerðu þeir kröfu vim að
umframframleiðsla þessara
landa yrði ekki seld niður-
greidd á hinum frjálsa mark-
aði þar sem hún skapaði
verðfall á ýmsum bandarisk-
uni framleiðsluvörum, t.d.
korni.
Eftir langt samningaþóf
náðist samkomulag um gengis
málin. Gengi gjaldmiðils
helztu v iðskiptalanda Banda-
rikjanna hækkuðu miðað við
dollarann, en Bandaríkja-
menn munu lækka gengi doll- I
arans miðað við gull og af-
námu 10% innflutningstollinn.
Þessar tvær breytingar, ef
svo má að orði komast, sem
eru rikjandi á árinu 1971 það
er fjölgun aðildarrikja Efna-
hagsbandalagsins og breyting
ar á alþjóða gjaldeyriskerf-
inu eiga eftir að hafa veiga-
mikil áhrif á þróun efnahags-
og stjórnmála í framtiðinni.
Áhrif þessara breytinga hafa
ekki nema að litlu leyti haft
áhrif hér á landi enn. Hin
dulbúna gengisfelling ís-
lenzku krónunnar á eftir að
segja til sín með versnandi
viðskiptakjörum. Innganga
margra okkar helztu við-
skiptalanda i Efnahagsbanda 1
lagið á eftir að hafa ófyrir- í
sjáanlegar afleiðingar fyrir i
íslendinga. Mikið hlýtur að /
liggja við að samningar okk- 7
ar á næstu niánuðum takist *
vel. Það hlýtur að vera von L
alþjóðar að komizt verði hjá /
mikhim átökum vegna vænt 7
aniegrar útfærslu landhelg- 1
innar. t
Afkorna og efnahagur /
hverrar þjóðar, byggist í stöð 7
ugt aiiknum mæli á aukniim i
viðskiptum þjóða í milli. Eft- {
ir því sem að viðskiptin auk- i
ast verður samhengi milli
efnahagsstarfsemi þjóðanna
stöðugt meira og miklar
sveiflur á þessu sviði í einu
landi liafa oft mikil áhrif í
nágrannalöndum.
Til þess að gefa lesenduni
nokkra hugmynd um efna-
hagsástand nokkurra við-
skiptalanda okkar hefur verið
tekið saman örstutt yfirlit yf- I
ir stöðu þeirra nú og mögu- í
ieika á árinu Í972.
1 hreinskilni sagt, skildi ég ald rei gamla kerfið.
Uppgangur á sviði ef na-
hagsmála USA?
Nixon Bandarikjaforseti hef-
ur komið heiminum oft á óvart
á árinu 1971. Hann hefur tek-
ið stefnu í efnahagsmálum,
bæði innlendum og alþjóðleg
um sem flesta grunaði sízt að
hann tæki. Innanlands íyrir-
skipaðd hann kaup og verðstöðv
un samhliða því, að hann setti
á innflútningstoil og gerði at-
lög að alþjóða gjaldeyriskerf-
inu er komið var á stofn í Brett
ons Wood 1944. Þeir sem fylgzt
hafa náið með Nixon, komu
þessar aðgerðir á óvart, þar
sem Nixon hefur jafnan verið
einlægur fylgismaður hins
frjálsa markaðs, bæði i alþjóða
viðskiptum og í innlendum sam
skiptum. Hin slæma staða
greiðslujafnaðar Bandaríkj-
anna gagnvart helztu viðskipta
löndum ásamt erfiðleikum með
að ná alþjóðlegu samkomulagi
um þessi máiefni neyddu hann
tii þessara aðgerða. Samkomu-
iagið, sem náðist i desember, er
að öilu leyti mjög hagstætt
Bandaríkjamönnum og mun
skipta sköpum um þróun
efnahagsmála þar i landi árið
1972. Þessar efnahagsráðstafan
ir, ásamt þeirri staðreynd að
Bandaríkjamenn eru að draga
stórlega úr stríðsrekstri sinum
í Víetnam, hafa aukið mjög á
bjartsýni alls almennings í
landinu.
Forseti og þing hafa sam-
þykkt þegar um 16 billjóna
dollara skattalækkanir, sem
skiptast milli einstaklinga I
formi tekjuskattslæktounar og
til fyrirtækja í formi skatta-
lækkana og mun hagstæðari af
slkriiftarmögiuleika. Einnig á
að auðvelda og treysta mjög
mikið alla viðleitni fyrirtækja
til útflutnings. Þessar ráðstaf-
anir koma eftir tiltölulega
langt stöðnunartímabil i efna-
hagsmálum Bandarikjanna og
virka mjög hvetjandi á allt at-
hafnalíf.
Hagvöxtur —
Verg þjóðarframleiðsla
Einstaklingar hafa dregið úr
sparnaði sínum og veita þar
með meirihluta tekrna sinna til
neyzlu. Fyrirtæki munu hefja
íjárfestingu til mikilla muna
þar sem langt er um liðið, sið-
an nægiieg bjartsýni hefiur
verið fyrir hendi til þess að
leggja út í stórframkvæmdir.
Allar líkur benda því til að
efnahagslegur uppgangur muni
verða í U.S.A. og smám saman
muni draga úr atvinnuleyisi, sem
hefur verið mjög mikið. Þetta
á eftir að koma sér vel fyrir
Nixon, ef hann gefur kost á
sér í forsetakosningunum I
nóv. 1972.
Verðlagsþróun
Aukning framleiðsl11kostnaöar
Bandarikjunum tókst, þegar áárinu 1971 að draga úr efna-
hagserfiðleikum. Árið 1972 má reikna með að aukning fram-
kvæmda i athafnalífinu valdi heildaraukningu hagvaxtar um
4%. Neyzluvöruverðlag mun samt liggja um 4.5% yfir verð-
lagi á árinu 1971.
BATNANDIHORFUR
í BRETLANDI ?
Hagvöxtur var mjög hægur
í Bretlandi árið 1971. Atvinnu-
leysi var mjög mikið og nálg-
Hagvöxtur —
Verg þjóðarframleiðsia
aðist 1 milljón manna seinni
part ársins. Verkföll voru tíð
og reiknast mönnum til að um
Verðlagsþróun
Aukning fra-nileiðshikostnaðar
13 milljónir vinnudaga hafi tap
azt vegna þeirra. Riíkásstjórn
Heaths gerði fljótlega á árinu
ráðstafanir til þess að reyna að
draga úr atvinnuleysinu með
því að auka útgjöld rikisins,
afnema skatta og auka afskrift
armöguleika fyrirtækja. Þess-
ar aðgerðir höfðu áhrif á sein-
ustu 2 ársfjórðungum ársins
1971, en virkuðu þó ekki eins
og til var ætlazt aí rfkisstjórn-
inni. Tilgangurinn var að auka
eftirspurn eftir vöru og þjóh-
ustu, ásamt þvi að aukin f jár-
festing ætti sér stað hjá fyrir-
tækjum.
Eftirspurnin eftir vöru og
þjónustu jókst, en fjárfestingin
stóð í stað. Fyrirtækin mættu
aukinni eftirspurn, með því að
ganga á vörubirgðir sánar, en
tóku ekki ákvörðun um að f jár
íesta í nýjum framleiðslutækj-
Framh. á bls. 21
Rikisstjórnin hefur um langan tíma reynt að auka timsvif i
efnahagslífinu. Aubnlng þjóðarframleiðslunnar 1972 getur
hækkað upp í um 3% er dregur úr laiinahækkunum. Verð-
iagshækkanir verða engu að síðtir mjög miklar eða nm 7%.
(1971 um 8.5%.)
Þjóðverjar andspænis
erfiðleikum
Efnahagsundrið í V-Þýzka
landi, hefur lengi verið mönn-
um umræðuefni. Stöðugt var
aukning á hagvexti Þjóðverja,
sem náði hámarki árið 1969
með 8% aukningu áþjóðar-
framleiðslu (miðað við fast
verðlag). Árið 1970 féll aukn-
ingin niður i.5% og 1971 er allt
útlit fyrir að aukningin verði
ekki nema um 3%. Orsakirn-
ar fyrir þessum samdrætti eru
margar. M.a. hefur verðbólgan
reynzt Þjóðverjum sem öðrum
þung í skauti og sömuleiðis
hefur stöðug gengishækkun
marksins ekki auðveldað
möguleika þýzkra útflytjenda.
Ýmsar atvinnugreinar eiga erf-
itt með að þola gengishækkan-
irnar þar sem þær hafa samið
upp á greiðslur í dollurum. Má
þar nefna þýzika skipaútigerð
og skipasmiðaiðnaðinn allan.
Aftur á móti hefur þýzkum út-
flytjendum tekizt að hakla
stöðu sinni ótrúlega vel á ýms-
um öðrum sviðum, svo sem öll-
um viðskiptum við Frakka.
Þjóðverjar hafa t.d. aukið út-
Framh. á bls. 21
Hagvöxtur — Verðlagsþróun
Verg þjóðarframleiðsla Auknihg franileiðslukostnaðar
Hagvöxtur í Þýzkalandi, niun verða á árinu 1972 svipaður og á
árinu 1971 eða nm 2%, en það er talsvert undir hagvaxtar-
aukningu landsins á áriiniim 1962—1970. Ilækkun verðlags mun
væntanlega verða um 4,5%, en það er 1% lægra en 1971.